Писмо до Борис Дежуловиќ

Драги мој Боро,

веднаш да ти кажам дека никогаш повеќе нема да те прашам за совет, бидејќи ете како завршува тоа…

А јас само те прашав што да правам и како да реагирам на овие од Винковци кои ми го откажуваат концертот на кој ме поканија и, како што велат, сѐ поради младите од Винковци кои ме обожуваат и кои всушност сакаа да дојдам на затворањето на Филмскиот фестивал во Винковци.

И убаво, кратко и јасно ми кажа што да правам и јас отприлика така и напишав во мојата кратка изјава, во која реков дека ми се чини дека тоа е обична политичка манипулација и дека не сакам да ја напишам дека поради другите мои обврски не можам да го одржам тој концерт, но да ја разберам нивната вознемиреност поради тоа што мојот концерт се одржува во тоа чувствително и посветено време и дека концертот ќе го одржам во декември, како што сакам да го наречам декември поради песната на Кемо (Кемал Монтено – н.з.).

И сѐ би било добро да завршеше така. Некои локални весници и радио програми би објавиле дека не е баш прикладно Раде Шербеџија да пее песни во Винковци, во пресрет на свечените и свети денови посветени на жртвите од војната во Вуковар и на сите почесни манифестации, кога се полагаат венци на познати и непознати гробови, се држат говори за едно време кога загинаа некои храбри луѓе бранејќи го својот град до последен здив.

И јас би го разбрал тоа и би дошол во Винковци кога ќе ми кажат дека е вистинско време за моето доаѓање.

Но, по ѓаволите… Можеби тоа може да се направи со мене, кој навикнав на компромиси и кој постојано се извинува на за сè што никогаш не сум помислил, а камоли да го направив, и кој во моите пацифички помирувања низ светот навистина претерувам затоа што ми е тешко да кажам некои тешки и правилни зборови и затоа што се плашам дека со нив засекогаш ќе ја нарушам таа мала рамнотежа што сè уште ме држи во мојата татковина на некое лизгаво и опуштено нишало.

Можеби тоа се може со мене, но не може со Борис Дежуловиќ!

Затоа што Борис Дежуловиќ е искован од некој посебен челик и неговиот ’рбет, а ни срцето ни душата, нема да се свиткаат пред налетот на ураганскиот примитивизам на овој наш фетиш менталитет, кој е способен со својата бесчувствителност да уништи сѐ што е добро, праведно и чесно, само заради една единствена вистина која се изговара со грлати гласови и која (според нивно мислење) е единствената и вистинската.

Мојот пријател Борис Дежуловиќ е вешт во разни борби, знае да се одбрани и сигурен сум дека би победил во првиот предизвик на оној познат кулинарски-новинарски предизвикувач, кој се фали дека е стручњак за шлакање на солени маринирани шницли.

Треба ли на таквите да им се објасни дека крикот на Борис „Jebo vas Vukovar“ не е проклетство туку крик до небо?

И жално е што многумина не можат да ја препознаат неговата литературна монтажа во која привидната пцовка станува молба да престане од Вуковар, градот херој и градот на мачениците да се гради мермерна гробница, претрупана со гробно цвеќе и мирисот на смртта, туку тој убав град на Дунав да се сврти кон животот и неговите жители да почнат да се чувствуваат во својот град како ослободени и среќни луѓе, уживајќи во благодетите на секојдневниот живот и споделувајќи ги своите радости, таги и грижи, кои самиот живот, сам по себе, им ги носи на луѓето.

Повикот на Борис не е проклетство, туку очајно преколнување и тој сигурно нема ни тронка помисла со која би се навредувала која било жртва на градот Вуковар.

Секако, треба да се одбележуваат ужасните денови што градот Вуковар и неговите жители ги преживеаја низ таа несреќна 1991 година и на достоинствен начин да се потсетува на сите жртви на овој воен масакр, дека нешто слично никогаш повеќе нема да му се повтори на никого во светот, но не треба тоа да се повторува речиси секој месец, недела или ден и таквиот ритам и облик на живот да стане секојдневие на граѓаните на тој град.

Пред десетина години, кога СДП беше на власт, ме поканија да одржам некоја претстава. Реков дека не можам да го сторам тоа. Дека чувствувам оти не можам да го направам тоа и дека сето тоа е премногу емотивно за мене.

А тие ми одговорија дека им е доста од такви трауматски извинувања од уметници и јавни личности и дека сакаат да живеат нормално во својот град како и сите други луѓе во градовите во Хрватска и светот и дека нивниот куфер е полн со постојано сожалување за нивните животи и нивниот град.. Ние исто така сакаме да се смееме и да живееме како целиот нормален свет…

Може ли ова мое толкување на пишувањето на Борис на оваа тажна тема, за која тој толку пати зборувал и пишувал на јазик разбирлив за сите, да допре до оние луѓе кои со жестоки зборови и заканиго загрозуваат животот на мојот пријател таму долу во неговото мирно село во близина на Јадранското Море, каде тој овие денови пече ракија, чита и пишува книги, се нервира како вистински „торцидаш“ бидејќи неговиот Хајдук кој игра одличен фудбал во последно време, сѐ уште не бележи доволно бодови за да биде прв на прволигашката табела прва лига и, сосема човечки, не без страв, ја заклучува вратата од куќата?

Па кога некој „очајник“, со негувана и вжештена патриотска реторика, од која корист имаат само оние кои секојдневно ја злоупотребуваат во своето политичко дејствување, би се сретнале очи во очи со мојот пријател Борис, сигурен сум дека по неколку реченици и сам ќе се увери во вистинското значење на изречената порака и на крајот ќе испие чаша црвено вино со Борис.

Борис Дежуловиќ е храбар човек, кој пишува одважни и смели текстови, за кои неодамна ги доби сите можни европски признанија и награди доделени на најдобрите во новинарската професија.

Но, Борис Дежуловиќ беше храбар човек и во 1991 година, кога реши, речиси со самоубиствен чин да оди во разурнатиот Вуковар, каде сè уште чадеа разурнати и запалени куќи, а сè уште свежи човечки трупови лежеа на градските улици и на кејовите на Дунав и Вука.

Борис ја направи најтрогателната новинарска репортажа, чии зборови и фотографии го обиколија светот. Тој буквално го стави својот живот на коцка тој ден во 1991 година, која можеше да биде година испишана на неговиот гроб.

Тој влезе во градот како вистински филмски херој. Харисон Форд, на пример. Нема пушка. Вооружен само со мал нотес, пенкало и фотоапарат.

Да го покосеше рафалот на оној пијан четник што го опишува во својата репортажа, ќе беше еден од споменатите денес во позната песна со стихот „пееме песни на безумието на храбрите“.

Дали е можно да се мисли дека таков човек може да почувствува ништо друго освен длабока почит и тага и тага кон вистинската трагедија на градот Вуковар и неговите несреќни луѓе.

Но, Борис, како и многу од преживеаните вистински херои на тој град, не сака да се удира в гради или да ги брани своите подвизи. Вистинските воини не сакаат да зборуваат за нивните битки.

Ова се некои достоинствени, тивки луѓе кои личат на хероите од филмовите на Куросава.

Во време на мир обработуваат полиња, ѕидаат градови и креваат мостови.

Но, мојот пријател Борис сè уште не го оставил оружјето. Ги пишува своите книги и новинарски текстови. Сѐ уште се бори со ветерници, со неправди и најчесто со глупоста која е „вселенска сила над нас“, што би рекол стариот добар Крлежа.

Драг мој Боро. Еве, пак се враќам на моето писмо до тебе.

Дали испече ракија од рогач? И дали си направи свое трпко црвено вино со кое нѐ почестуваш кога ќе дојдеме кај тебе, Роса и Драга?

Ќе бидеме таму наскоро. Го посакавме Ленка и јас оној спокој на терасата на Драга, од која гледаме долу во длабочините на нашето сино Јадранско Море. Тука е и тој мал залив Вруја, кој не се гледа од терасата, но кога ќе ги затвориме очите, го слушаме звукот на морето и брановите што се креваат и пенат и ги носат заканувачките стихови на Пупачиќ, кои еден ден ќе станат бура и ќе ги избришат од тој прекрасен залив сите оние грди бетонски конструкции што ја ништат таа чиста природна убавина…

Ни недостига и Сплит. И Хвар. И Брач.

И ќе се напиеме со Џони Вилсон, со кого се дружев во Загреб во 1970-тите и играв топка и кој понекогаш ме прашува: „Ма, кој е овој Дежуловиќ? Белки не го сакаш повеќе од мене?“

Знаеш, јас и Ленка пред некој ден се враќавме од Белград и на хрватската граница, додека ги дававме патните исправи заедно со потврдите за двојна вакцинација со вакцината „Фајзер“, една преубава млада полицајка ми се насмевна и ме праша: „Ќе ни дојдете ли во  Винковци?“

„Па“, промрморев срамежливо, „ако ми повикаат би сакал да дојдам веќе во декември“.

„Дојдете, ве молам“, рече убавата млада девојка. „Сите ние млади во Винковци толку нестрпливо ве очекуваме“.

Ќе дојдам Тања… А ако не ме поканат, еве ти ја испраќам мојата песна да ја споделиш со твоето друштво.

Винковци

Eh kako smo se voljeli,
One davne jeseni
Na obalama Bosuta
Staza lišćem posuta
Lišćem starih hrastova…

U malom gradu ja i ti,
Znali su nas ljudi svi
Imali smo crkve dvje
Zlatnim lišćem posute
Lišćem starih hrastova…

Milovo sam garave i plave
Mnogo cura za života svoga
Al ko tebe još nijednu tako
Curo draga iz sokaka moga…

U malom gradu sad je rat
Srušili su stari sat
Srušene su crkve dvje
Zlatnim lišćem posute
Lišćem starih hrastova…

U gradu našeg djetinjstva
Na obalama Bosuta
Suzama je posuta
I sad se više ne vidi
Staza naše ljubavi…

Milovo sam garave i plave
Mnogo cura za života svoga
Al ko tebe još ni jednu tako
Curo draga iz sokaka moga…

*****

(Раде Шербеџија е хрватски и југословенски актер. Текстот е објавен во хрватскиот дигитален весник „Аутограф“. Според желбата на авторот „Аутограф“ ја пренесува репортажата на Борис Дежуловиќ од 1991. Кликнете ОВДЕ)