Опасни предлози за поништување на договорите со соседите

ЕРОЛ РИЗАОВ

Многу е лесно да се раскинат договорите со Грција и со Бугарија, тешко беше да се постигнат. За тоа Македонија потроши 30 години и неколку генерации

(Колумна за Дојче веле)

Колку и да е разбирлива огорченоста и лутината за неисполнетите ветувања на Европа за почетокот на преговорите меѓу ЕУ и Македонија, многу се поопасни и штетни предлозите и идеите за раскинување на склучените и ратификувани договори со соседите Грција и Бугарија. Во време на силна дипломатска активност на Брисел и на Вашингтон да се најдат заемно прифатливи решенија со Бугарија, конечно да почнат преговорите, ваквите сѐ почести популистички и партиски мотивирани предлози, искажани јавно од компетентни личности, поранешни високи владини функционери и дипломати, можат да предизвикаат катастрофални последици по државните стратегиски интереси.

Едно е да зборувате што е неприфатливо, а сосема друго е да се бара поништување на договореното. Секој договор има клаузула за раскинување. Многу е лесно да се раскинат договорите, тешко беше да се постигнат. За тоа Македонија потроши 30 години и неколку генерации. Големата примамливост на пропагандите за раскинување на договорите, поради чувството на граѓаните дека сме измамени, е на задоволство и од полза на сите противници да ја видат Македонија како членка на ЕУ. Тоа во крајна линија би било големо олеснување и за Брисел и за сите други што ја поддржуваат Македонија на европскиот пат, ако по наша вина превладаат вакви безумни блокади. Дури и ако не се остварат, што е најверојатно, штетите можат да бидат ненадосместливи. Нема полошо решение од тоа Европа и Америка, и сите наши поддржувачи, да кренат раце од нас поради еден ваков безумен акт.

Како да не брзаме, кога доцниме со децении?

Заговорниците и пропагаторите за поништување на договорите со Грција и со Бугарија јаваат на оправданото незадоволство на граѓаните, иако добро знаат дека во изминатите три децении изградбата на целиот општествен, политички, економски, парламентарен и законодавен систем, вклучувајќи го и Уставот, почиваат на западноевропските закономерности и вредности. Целата национална стратегија за сестраниот развој на Македонија е планирана на темелните определби за остварување на евроатлантските интеграции. Сето тоа со голема леснотија се доведува во прашање со шарлатански и необмислени, по многу нешта и злонамерни јавни настапи на личности, не само од политиката, туку и од науката. 

Втората опасна идеја, која исто така во моментот паѓа на плодно тло, ја лансира лидерот на опозицијата Христијан Мицкоски – дека не треба да брзаме. Притоа Мицкоски во својата партиска битка искажува голема контрадикторност. Од една страна вели преговорите со ЕУ треба веднаш да почнат, а од друга – дека не треба да брзаме. За какво брзање станува збор ако доцниме со децении поради веќе многу добро познатите причини, кога цели 11 години сами ги блокиравме преговорите со ЕУ и членството во НАТО со потрагата по нов антички идентитет и пославно минато.

Изгубеното време во суштина е и најтешкиот и најограничувачки фактор за европеизацијата на Македонија, при што со секоја изгубена година штетите се огромни.

Ако нешто во овие мигови ѝ е неопходно на Македонија, тоа е мудрост, единство и храброст да се дојде до компромис кој нема да наштети на националните интереси и посебности. Токму со Преспанскиот договор се докажа дека е тоа можно. Во изминатите четири години, откако е потпишан договорот со Грција, Македонците и Македонија не загубија ништо од својата посебност, од националниот идентитет и од јазикот за кој се креваше исто толкава врева и тревога како што е сега со Бугарија. Напротив, компромисите само ги зајакнаа идентитетските чувства и посебности.

Словенското потекло е заедничкиот корен

Ултимативните и неприфатливи барања на Бугарија кои излегоа од рамките на потпишаниот Договор за добрососедство и влегоа во рамката за преговори, која не е прифатена од Брисел бидејќи е спротивна на темелните определби на ЕУ, уште повеќе ги зајакнаа идентитетските, националните и јазични посебности на Македонците.

Во Бугарија ја признаваат таа реалност, држејќи се на тезите за бугарските корени на Македонците и на македонскиот јазик и на заедничката историја. Да, тие корени се исти, ама не се бугарски, туку словенски, како што се словенски корените и на бугарскиот и на српскиот и на хрватскиот и на словенечкиот и на црногорскиот јазик и на јазиците на сите словенски народи. Словенското заедничко потекло може да биде добра основа за постигнување договор, бидејќи е потврдена научна вистина.

Ако националните современи држави имаат точен датум и час на формирање, постанокот на нациите нема датум. Тоа се долги историски процеси на зреење на националната свест за припадноста. Исто е и со јазикот. Може да се одреди точниот датум на кодификација на литературниот јазик, на првата граматика, или азбука, но народниот говорен јазик, поточно дијалектите, се исто така научна дисциплина која исклучиво се потпира на јужнословенската јазична припадност и индоевропската припадност на словенските јазици. Луѓето не лаеле пред кодификацијата на јазиците, туку зборувале на различни дијалекти и на сосема мала оддалеченост.

Интересна е, на пример, историјата на кодификацијата на турскиот литературен јазик. Бугарија и Србија, иако биле под османлиско владеење, многу порано го кодифицирале својот литературен јазик и порано ги создале своите азбуки. Турција и Македонија тоа го направиле последни со разлика од неполни 15 години. Османлискиот јазик со кој се служел само естаблишментот, по падот на империјата, во време на Кемал Ататурк, е сменет со сосема нов литературен јазик и со нова латинична азбука, исфрлајќи го арапското писмо. Дали денес на некого му паѓа на ум во светот да го проблематизира турскиот јазик барајќи му арапски, или какви било други корени?

Националната припадност на македонските револуционери и преродбеници, без оглед како тие се изјаснувале во различни периоди од својот живот, иако изгледа најтешко решливо прашање, може да биде и најлесно ако се покаже добра политичка волја и ако се почитуваат безброј идентични ситуации со многи личности  во светот. Постојат стотици и стотици значајни историски личности, научници, писатели, спортисти кои имаат повеќекратен национален и јазичен идентитет и припаѓаат на повеќе држави и култури. Сите тие го задолжиле светот со своите достигнувања.

Македонија и Бугарија можат да ги сметаат за свои и да ги слават заслужните дејци од својата историја. Со тоа, се разбира, не се прогласува крај на историјата. Има уште многу неоткриени и скриени документи по разните архиви кои непристрасните научници и дезидеологиозирани историчари допрва ќе ги проучуваат и приопштуваат на јавноста. Меѓудржавните историски комисии не можат да пишуваат нова историја, туку да бараат најдобар педагошки пристап, без да ја менуваат историјата, како денешните генерации Македонци и Бугари да не се мразат поради историското минато и идните генерации да не се воспитуваат во тој дух. Ништо друго, сѐ друго припаѓа на науката.

Демократската европска иднина на двата соседа во догледна иднина ќе ги прима новите научни откритија без поголема возбуда и тревога. Се разбира, ако преовлада мудроста и здравиот разум над националистичките и лажните патриотски камбани  кои везден бијат за меѓусебна омраза. Време е конечно да се стави крај на македонско-бугарската нетрпеливост.   

(Линк до колумната овде)