Нов монетарен режим

Една од причините за финансиските кризи е промената на монетарниот режим. Што значи тоа?

Да ги земеме за пример седумдесеттите години од минатиот век. На самиот крај на деценијата и по неколку години растечка инфлација, Пол Волкер, гувернерот на американската централна банка, ја зголеми каматната стапка за релативно краток временски период на 20 проценти. Целта беше политиката да биде убедлива – инфлација, тогаш двоцифрена, но не сосема 20 проценти – дека нема да има откажување од многу скапите пари додека сите не се убедат дека цените веќе нема брзо да растат и дека може да очекуваат, и затоа планираат, со ниски стапки на инфлација. Тоа е промена на монетарниот режим.

Новата монетарна политика беше неочекувана, промената претерана, последиците по економската активност и вработеноста беа повеќе негативни отколку што треба. Но, убедливоста на централната банка беше неспорна и инфлацијата навистина беше ставена под контрола. Имаше финансиски последици, не само во Америка, туку уште повеќе на глобално ниво.

Слично беше и во времето пред финансиската криза во 2008 година. Американската централна банка ги зголемуваше каматните стапки додека не се појавија финансиски проблеми во банкарскиот сектор, па мораше да се движи во друга насока. Тогаш имаше одлуки кои можеше да се избегнат, но не се направија, па финансиската криза беше длабока и траеше.

Постои страв дека сега сето тоа би можело да се повтори. Затоа што сите, или речиси сите важни централни банки почнаа да се прилагодуваат на новиот монетарен режим, кој треба да биде „понормален“ од режимот на ниски каматни стапки што владееше речиси цело време од 2008 година до денес. Ако сега се настојуваше да се ограничи инфлацијата, би било неопходно некако да се убедат сите да почнат да очекуваат умерен раст на цените и да се сведе на  посакуваната брзина, која обично е два проценти од година во година. Но, за мерките на монетарната политика да бидат убедливи, тие треба да бидат решителни, а тоа може да значи, како што може да се види, значително и постојано зголемување на каматните стапки.

Така, режимот во кој каматната стапка беше дури и негативна во реални услови – бидејќи инфлацијата беше побрза – се менува во друг во кој реалните каматни стапки треба да бидат позитивни. Тоа не значи моментална инфлација, барем не засега, туку очекувана инфлација, која треба да биде значително побавна.

Проблемот со промената на монетарниот режим е што е потребно повторно да се пресметаат сите ризици, пред сѐ на банките, бидејќи тие се менуваат со порастот на каматите. И доколку во некоја банка се покаже дека презеле поголем ризик отколку што е оправдано, може да има не само проблем со ликвидноста, т.е. повлекување пари, туку и солвентна криза бидејќи нема неопходно покритие за издадени кредити што не може да се вратат или треба да се рефинансираат по повисоки каматни стапки.

Се чини дека тоа е проблемот на големата банка Credit Suisse, која се најде на удар на критики бидејќи, се сомнева, оти премногу агресивно навлегла во работи на осигурување високоризични долгови кои сега доспеваат за наплата.

Повторно, финансиските ризици влијаат на променетиот однос кон државните обврзници со повторното заживување на вложувањата во акции. И бидејќи доларот е валутата во која се бега, неговиот девизен курс апресира. Што исто така може да создаде дополнителни проблеми за оние кои имаат резерви во други валути.

Работите засега не изгледаат премногу загрижувачки, но ризиците растат и неизвесно е како ќе се развиваат понатаму.

(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во „Нови магазин“)