Неизбежниот пад

Светската економија се движи кон невиден спој на економски, финансиски и должнички кризи, по експлозијата на дефицити, задолжувања и финансиска поддршка во последните децении.

Во приватниот сектор, планината на долгови ги вклучува домаќинствата (како што се хипотеки, кредитни картички, авто-заеми, студентски кредити, лични заеми), бизниси и корпорации (банкарски заеми, долг на обврзници и приватен долг) и финансискиот сектор (обврски на банкарски и небанкарски институции). Во јавниот сектор, тој вклучува обврзници на централната, окружната и локалната власт и други формални обврски, како и имплицитни долгови, како што се нефинансирани обврски од пензиски шеми и здравствени системи кои се плаќаат во секој момент – сите од нив растат како што стареат општествата.

Само гледајќи ги експлицитните долгови, бројките се запрепастувачки. На глобално ниво, вкупниот долг на приватниот и јавниот сектор како дел од БДП се зголеми од 200% во 1999 година на 350% во 2021 година. Соодносот сега е 420% кај напредните економии и 330% во Кина. Во САД е 420%, што е повисоко отколку за време на Големата депресија и по Втората светска војна.

Се разбира, долгот може да ја поттикне економската активност ако заемопримачите инвестираат во нов капитал (машини, домови, јавна инфраструктура) што дава повратни средства повисоки од трошоците за задолжување. Но, многу задолжувања одат едноставно за финансирање на потрошувачката над нечиј приход на постојана основа – и тоа е рецепт за банкрот. Згора на тоа, инвестициите во „капитал“ исто така може да бидат ризични, без разлика дали заемопримачот е домаќинство што купува дом по вештачки зголемена цена, корпорација која сака да се прошири пребрзо без оглед на повратот, или влада која ги троши парите на „бели слонови “ (екстравагантни, но бескорисни инфраструктурни проекти).

Ваквото презадолжување трае со децении, од различни причини. Демократизацијата на финансиите им овозможи на домаќинствата со ограничени приходи да ја финансираат потрошувачката со долгови. Владите на десниот центар упорно ги намалуваат даноците без да ги намалуваат трошоците, додека владите на левиот центар великодушно трошат на социјални програми кои не се целосно финансирани со доволно повисоки даноци. А даночните политики кои го фаворизираат долгот пред капиталот, поттикнати од ултра-лабавите монетарни и кредитни политики на централните банки, поттикнаа скок на задолжувањето и во приватниот и во јавниот сектор.

Годините на квантитативно олеснување (QE) и кредитното олеснување ги задржаа трошоците за задолжување близу нула, а во некои случаи дури и негативни (како во Европа и Јапонија до неодамна). До 2020 година, јавниот долг со негативен принос во еквивалент на долар изнесуваше 17 билиони долари, а во некои нордиски земји дури и хипотеките имаа негативни номинални каматни стапки.

Експлозијата на неодржливите коефициенти на долгот имплицираше дека многу заемопримачи – домаќинства, корпорации, банки, банки во сенка, влади, па дури и цели земји – беа несолвентни „зомби“ кои беа поткрепени со ниски каматни стапки (што ги одржуваше нивните трошоци за сервисирање на долгот податлив). И за време на глобалната финансиска криза од 2008 година и за време на кризата со Ковид-19, многу несолвентни агенти кои би банкротирале беа спасени со политики со нулта или негативна каматна стапка, QE и директни фискални спасувачки средства.

Но, сега, инфлацијата – хранета со истата ултра-лабава фискална, монетарна и кредитна политика – стави крај на оваа финансиска Зора на мртвите. Со оглед на тоа што централните банки се принудени да ги зголемат каматните стапки во обид да ја вратат ценовната стабилност, зомбите доживуваат нагло зголемување на трошоците за сервисирање на долгот. За многумина, ова претставува троен удар, бидејќи инфлацијата исто така го еродира реалниот приход на домаќинството и ја намалува вредноста на имотот на домаќинствата, како што се домовите и акциите. Истото важи и за кревките корпорации, финансиските институции и владите со преголема моќ: тие се соочуваат со нагло зголемување на трошоците за задолжување, пад на приходите и приходите и опаѓање на вредноста на средствата во исто време.

Уште полошо, овие движења се совпаѓаат со враќањето на стагфлацијата (висока инфлација заедно со слаб раст). Последен пат напредните економии доживеале такви услови во 1970-тите. Но, барем тогаш, стапките на долгот беа многу ниски. Денеска се соочуваме со најлошите аспекти од 1970-тите (стагфлациски шокови) заедно со најлошите аспекти на глобалната финансиска криза. И овој пат, не можеме едноставно да ги намалиме каматните стапки за да ја стимулираме побарувачката.

На крајот на краиштата, глобалната економија е погодена од постојани краткорочни и среднорочни негативни шокови на понудата кои го намалуваат растот и ги зголемуваат цените и трошоците за производство. Тие ги вклучуваат нарушувањата на пандемијата во понудата на работна сила и стоки; влијанието на руската војна во Украина врз цените на стоките; Сè покатастрофалната политика на Кина за нулта-ковид; и дузина други среднорочни шокови – од климатски промени до геополитички случувања – кои ќе создадат дополнителни стагфлациски притисоци.

За разлика од финансиската криза во 2008 година и раните месеци на Ковид-19, едноставно спасувањето на приватните и јавните агенти со лабави макро-политики ќе истури повеќе бензин врз инфлаторниот оган. Тоа значи дека ќе има тешко слетување – длабока, долготрајна рецесија – на врвот на тешката финансиска криза. Како што пукаат меурите на имотите, се зголемуваат коефициентите за сервисирање на долгот и паѓаат приходите прилагодени на инфлацијата кај домаќинствата, корпорациите и владите, економската криза и финансискиот крах ќе се хранат еден со друг.

Секако, напредните економии кои позајмуваат во сопствена валута можат да искористат напад на неочекувана инфлација за да ја намалат реалната вредност на некои номинални долгорочни долгорочни долгови со фиксна стапка. Со оглед на тоа што владите не сакаат да ги зголемат даноците или да ги намалат трошоците за да ги намалат нивните дефицити, монетизацијата на дефицитот на централната банка повторно ќе се смета за пат на најмал отпор. Но, не можете да ги залажувате сите луѓе цело време. Штом џинот на инфлацијата ќе излезе од шишето – што ќе се случи кога централните банки ќе ја напуштат борбата соочени со претстојниот економски и финансиски крах – номиналните и реалните трошоци за задолжување ќе се зголемат. Мајката на сите стагфлациски должнички кризи може да се одложи, а не да се избегне.

(Нуриел Рубини е професор по економија на Школата за бизнис Штерн на Универзитетот во Њујорк. Текстот е објавен од мрежата „Проект синдикејт“.)