Најскапиот автопат на Балканот е 43 милиони евра по километар. Тој е во Романија

Вообичаено се вели дека патната мрежа е економскиот крвоток на една земја, особено автопатиштата. Патната мрежа е од суштинско значење за развојот на земјата. Патиштата ги поврзуваат сите делови на земјата и нејзините соседни земји, обезбедувајќи брз транспорт на луѓе, стоки и услуги.

Во тој смисол, изгледа сосем логично што најголемите и најбогатите земји во Европа имаат најразвиена мрежа на автопатишта. Мобилноста на луѓето и економските потреби таму се најголеми. Најголемата европската економија, која има и намногу жители – Германија, има најдолга мрежа на автопати, дури 13.210 километри. По неа следи Франција со 11.751 километри,  а многу зад нив е Велика Британија со 3.864 километри. Ова го покажуваат најновите податоци објавени за 2023 година објавени од Евростат.

Од посткомунистичките земји, централноевропските држави се и најмногу економски развиени и имаат најдолга мрежа на автопатишта: Унгарија (1.870 км), Полска (1.851 км) и Чешка (1.388 км). Балкано, како економски најмалку развиен регион во Европа, така има и најмалку развиена патна мрежа.

Единствен исклучок меѓу балканските земји е Грција (2.296 километри), која во последните децении успеа да ја изгради својата автопатска мрежа благодарение на европските фондови. Друг добар пример за успешна изградба на автопати, особено на сложен планински терен со бројни мостови, вијадукти и тунели, е Хрватска (1.341 км).

Во последните децении, Бугарија, Романија и Србија инвестираа милијарди евра во патната инфраструктура, но изградбата забавува. Во исто време, цените на поединечните автопатски делници достигнаа астрономски размери, дури и поголеми од оние во западноевропските земји, што дури изгледаат и нелогично, ако се земе предвид дека платите се значително повисоки од оние на Балканот.

Изградбата на автопат преку рамнината е значително поевтина од изградбата во планините. Поради оваа причина, тешко е да се прават споредби. Едно е да изградиш прав пат без тунели, мостови и патни врски, но сосема друго е кога треба да поминеш три планински масиви.

Во балканските држави  речиси постојано има големи јавни негодувања за цената на чинењето на автопатиштата. Во македонија 11 години се гради автопатот од Кичево до Охрид, чија цена и засега не се гледа неговиот крај. Можеби за две години. Слична е ситуацијата во Црна Гора околу автопатот до Бар низ многу тежок планински терен, поради кој државата стана заложник на кредите на државната Ексим банка на Кина.

Минатата недела во Бугарија се разви дебата за цената на последната делница од автопатот Русе – Велико Трново. Тоа беше поттикнато од јавната набавка за делницата од Бјала до Велико Трново – 60 километри за 2,9 милијарди лева без ДДВ (1,5 милијарди евра). Тоа е 25 милиони евра по километар без ДДВ. Во тоа не е вклучен надзорот на градба, што ќе биде објавено со посебен договор за јавна набавка.

Реакцииите во јавноста околу овие цени беа огромни. Владата во Софија даваше објаснувања: регионалниот министер Иван Иванов рече дека ова е „една од најтешките можни области за градба“.

Ќе има многу сложени објекти – 3 тунели со должина од 2,1 км, 12 вијадукти, 8 патни јазли, 3 од нив се со сериозни димензии на места со висина на столбовите над 30 м, 12 патни подвозници и надвозници и 13 земјоделски надвозници и подвозници. Бугарските експерти велат дека и овие податоци не изгледаат доволни за толку висока цена за изградбата на автопатот.

Во Бугарија има изграедно 840 км автопатишта. Иако Романија е територијално најголема земја на Балканот таа заостануваше во изградбата на автопатишта (997 км), но тоа веќе не е така. Но од 2021 година стапи во сила програма за изградба на околу 1.000 километри автопати и експресни патишта за 35 милијарди евра до 2030 година За таа цел неодамна беше формирана проектна компанија за големи инфраструктурни проекти – Друштво за управување со патна инфраструктура (ЦНАИР). Денес, Романија е најголемиот градител на автопати во Европската унија со договори за 780 километри патишта и уште 240 километри на тендер.

Минатата година беа отворени 200 километри автопатски делници, а за годинава се планирани уште 200 километри. Во текот на неделата беше потпишан најскапиот договор за дел од автопатот А8 (310 километри), кој ќе ја поврзува Трансилванија со Молдавија. Ова е најскапиот автопат што треба да се изгради во Романија. Според проценката на ЦНАИР, изградбата на само 160 километри од него ќе чини 6,4 милијарди евра без ДДВ. Причината за колосалната цена е сложениот планински терен низ Карпатите, каде што ќе биде неопходна изградба на десетици тунели, долги мостови и високи вијадукти.

Пред неколку дена беше потпишан договорот за изградба на делница долга 38 километри по цена од 1,2 милијарди. евра од автопатот А8, што е цена од 31,5 милиони. евра за километар.

Во моментов е во тек јавна набавка за уште една планинска делница од автопатот А8 со проценета цена од 1,38 милијарди долари евра за 32 километри, што е над 43 милиони евра за километар. Причината за оваа висока цена е што во Молдавија доминираат ридови ориентирани од север кон југ со огромни речни долини. Во исто време, автопатот А8 е ориентиран од запад кон исток, што значи дека треба да помине низ многу тунели, мостови и надвозници.

И во Романија, во последниве години, цените на изградбата на патишта значително се зголемија, со пандемијата на корона вирусот, војната во Украина и порастот на цената на материјалите, логистиката и работната сила како фактори.

На пример, изградбата на новиот автопат во должина од 73 километри во југозападниот дел на земјата, каде што теренот е рамен, од Темишвар до српската граница се проценува на 2 милијарди евра, што е 27,3 милиони. евра/км. Тендерите за него се веќе објавени.

Овој голем фронт на изградба на автопатишта во Романија е можност за учество на бројни компании од регионот во овие зафати. Затоа што Романија нема самата толкава градежна оператива. На пример, неколку компании од Бугарија учествуваат во изградбата на автопатишта во Романија.

Хрватска има 1.341 километар автопати и е на пат целосно да ја комплетира својата мрежа.

Годинава треба да започне изградбата на последниот автопат, кој треба да го поврзе Дубровник со градот Метковиќ на границата со Босна и Херцеговина.

Ова ќе биде најскапиот хрватски автопат со проценета цена од 1,2 милијарди евра за 47 километри и околу 15 километри поврзувачки патишта (19,35 милиони евра/км). Причината е сложеноста на теренот, за што се потребни големи вијадукти и тунели.

„Ова е терен кој е практично најнеповолен можен за изградба на автопати. Ќе бидат потребни многубројни вијадукти, мостови и тунели, а исто така е густо населена област, така што ќе биде важно колку раскрсници ќе има и какви врски ќе бидат достапни за да се обезбеди целосна функционалност на патот“, изјави Марко Шеврович од Факултетот за патни науки на Загрепскиот универзитет.

Автопатот ќе се гради во две фази. Проектот предвидува тој да минува низ Босна и Херцеговина (над босанскиот град Неум на Јадранското Море). Додека двете страни не постигнат конечен договор, ќе се користат експресниот пат и мостот Пелјешац.

Плановите се изградбата на првата делница да започне оваа година и да биде готова до 2029 година. Почетокот на работите зависи од завршувањето на јавните набавки кои во моментов се во тек и од добивањето различни дозволи.

Според податоците на Евростат за 2023 година Србија има изградено 963 километри автопатишта, Македонија 335, Словенија 616, а Албанија само 24 километри. Но дел од овие податоци се промени затоа што имаше пуштено нови автопатни делници и во Србија и во Албанија. (Текстот е дел од региооналниот проект „Пулс“)