Може ли некој да ја запре кралицата Урсула фон дер Лајен?

Минатата година за кратко време, се чинеше дека кандидатурата на Урсула фон дер Лајен за втор мандат како претседател на Европската комисија може да биде во неволја. Во непланираното патување во Израел во октомври таа застана до Бенјамин Нетанјаху и изрази безрезервна солидарност во битката на земјата против Хамас.

Нејзината изјава ќе беше на место во устата на американскиот претседател или на германски политичар (што, на крајот на краиштата, беше она што беше Лајен пред да ја преземе функцијата). Но, доаѓајќи од шефицата на една од најмоќните институции на Европската унија за една од најполаризирачките теми во блокот, тоа предизвика најголеми реакции во нејзините четири години на функција.

Дипломатите навредени од Лајен ја игнорираа заедничката изјава на министрите за надворешни работи на ЕУ кои ја претставуваа позицијата на блокот и повикуваа на воздржаност и почитување на меѓународното право од Израел. Околу 800 вработени во Комисијата потпишаа писмо во кое ја критикуваа нејзината „безусловна“, „неконтролирана“ поддршка „за една од двете страни“ во конфликтот. Врвниот дипломат на Фон дер Лајен, Хосеп Борел, јавно ја прекори дека се преправала дека зборува за целата ЕУ.

„Таа сè повеќе се однесува како кралица“, изјави еден дипломат на ЕУ за Политико во тоа време, критикувајќи ја дека го пречекорува описот на нејзината работа, ги исклучила владите на ЕУ од нејзиното одлучување и владее со мала група советници со декрет.

Сепак, неколку месеци потоа, и позицијата на Лајен повторно е цврста. Без извинување или назадување, таа ја преброди политичката бура и излезе, ако не и посилна од било кога, барем неоштетена. Не само што таа останува фаворит за втор мандат како претседател на Комисијата, се чини дека ниту еден друг кандидат нема шанси да ја смени кога лидерите на ЕУ ќе се сретнат летово за да ги поделат главните работни места во блокот.

Наречете го тоа метод на Лајен. Истата импераментност што ја доведе во неволја ја водеше не само низ оваа криза туку и низ секој друг предизвик во нејзините повеќе од 20 години во политиката. Соочена со критики, фон дер Лајен покажува речиси „Трамп-овска„ собност да се извлече стабилно и со насмевка низ неволјите додека нејзините клеветници не пропаднат.

Во ноември Лајен одби да потврди дека повторно ќе се кандидира, но радосно одговори на прашањето што би направила со вториот мандат, велејќи дека „ќе го задржи правецот на патување за големите теми“ од нејзиниот сегашен мандат,  имено Зелениот договор, дигиталните транзиции и издржливоста.

Во разговорите со десетици функционери и дипломати на ЕУ, малкумина изразија сериозни сомневања дека вториот мандат е нејзин – ако таа го сака. Критиките во Брисел повторно стивнаа, или барем се повлекоа зад затворени врати, бидејќи официјалните лица не сакаат да ризикуваат да го преминат „13-тиот кат“ на седиштето на Комисијата во Берламонт, каде што Фон дер Лајен и нејзиниот тим имаат свои канцеларии.

Додека таа одговараше на прашањата од Политико имаше треперење во нејзините очи што остави малкумина во просторијата да се сомневаат во нејзините амбиции – или нејзиното убедување дека никој не може да ја спречи. Но, иако неспорното повторно крунисување останува убедливо најверојатниот исход, сè уште постои шанса таа да биде изненадена.

Кралицата се врати дома

Фон дер Лајен во Брисел дојде како од ведро небо. Кога нејзиното име се појави во 2019 година за време на рундите на тргување со функциите по изборите за Европскиот парламент, таа беше нешто како мистерија надвор од Берлин, каде што се искачи во редовите на германската политика под тогашната канцеларка Ангела Меркел.

За тогашниот германски министер за одбрана, сепак, овој потег беше враќање дома. Нејзиниот татко Ернст Албрехт беше еден од првите државни службеници во ЕУ. Првите 13 години од животот ги поминала во бриселската населба Иксел, во сенка на институциите на ЕУ, посетувајќи го европското училиште. „Родена во Брисел. Европејка во срце“, вака сака да се опишува себеси.

Тоа беше и шанса да се скокне од бродот што тоне. Првично видена како штитеничка на Меркел, нејзината кариера се урна поради скандалот околу употребата на надворешни консултанти од страна на нејзиното министерство без соодветен надзор.

Дури и кога Фон дер Лајен се пресели во една од највисоките канцеларии на ЕУ, таа се соочуваше со парламентарна истрага дома, при што пратениците се жалеа за бришењето на мобилните телефони за кои веруваа дека може да има докази за случајот. Тоа не беше последен пат да слета во врела вода поради текстуални пораки што исчезнуваат.

Сепак, не требаше долго за да избледат критиките. Фон дер Лајен брзо го смени својот профил во Брисел, со што стана веројатно најмоќниот претседател на Комисијата по Жак Делор, титанот на европската политика кој почина во декември.

Познато е дека таа спие во седиштето на Комисијата. Работи долго во ноќта, вклучувајќи ги и викендите. За време на мисиите во странство, таа понекогаш добива брифинзи додека вежба за да заштеди време; Обучена како лекар, таа ја знае користа од mens sana in corpore sano. Нејзината исцрпувачка работа и распоред на патувања станаа шега во ЕУ, особено меѓу помошниците.

Нејзиниот настап под притисок ја запечати како успешен главен менаџер за кризи: динамична, добро подготвена, суштински блиску до Вашингтон, способна да ја пресече маглата што понекогаш го обвива Брисел. Бидејќи нејзината способност прво беше тестирана од пандемијата Ковид-19, а потоа и со војната во Украина, таа во главните градови низ Европа стана јавно лице на понекогаш далечната европска бирократска машина.

Помогна и тоа што во соѕвездието на европската моќ, на ѕвездите околу неа им недостасуваше сјај. Француските и германските лидери се сметаат за арогантни или неефикасни и здодевни. Нејзиниот институционален ривал, претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, во Брисел се смета за расеан и склон на гафови, особено по скандалот „Софагејт“ во кој неговиот очигледен обид да ја спушти од „сцената“ Фон дер Лајен за време на посетата на Турција го остави да изгледа сексистички, несовесен и неспособен.

Беше „речиси во стилот на серијата „Куќа од карти“, рече Тереза Кун, професор по европски студии на Универзитетот во Амстердам. „Таа ја искористи таа прилика да се турне напред и тој навистина целосно падна во замка“.

Мишел во саботата објави дека ќе се кандидира како кандидат на европските парламентарни избори во јуни, што значи дека речиси сигурно ќе се откаже од сегашната позиција во јули.

Растечки негодувања

Проблемот на Фон дер Лајен е што нејзината сила се покажува како една од нејзините најголеми слабости.Во справување со нејзините кризи таа понекогаш ги остава настрана сопствените комесари или – уште поконтроверзно – ги одзема одлуките од рацете на националните влади навикнати да владеат со клупата во Брисел. На пример, по целосната инвазија на Украина од страна на Русија, Комисијата ги држеше размислувањата за санкциите главно тајни, координирајќи се со Париз, Берлин и Рим, но исто така и со Вашингтон и само презентирајќи го пакетот во последниот момент кога земјите-членки беа подготвени да го разгледаат.

„ЕУ секогаш беше критикувана дека е бавна“, рече Кун. „Таа понекогаш навистина презема моќ за некои одлуки, но од друга страна тоа е најефективниот начин да се завршат работите“.

Тоа можеби е вистина. Но, нејзиниот монархиски пристап и централизирачките инстинкти, исто така, ги разбрануваа пердувите во Брисел – и не само во постојано згрозениот Европски парламент, каде што пратениците секогаш неефикасно агитираа за подемократски надзор.

Неколку високи претставници на Комисијата изјавија  дека стилот на Фон дер Лајен и нејзиниот тим предизвикува негодувања на сите нивоа на извршната власт на ЕУ.

„Тоа нè полудува сите“, рече претставник на Европската комисија, кој како и другите цитирани во оваа приказна побара да остане анонимен за да разговара за нивниот шеф. „Ако таа остане уште еден мандат, ќе има јасен сигнал од внатрешноста на зградата дека работите ќе мора да се променат“.

Позагрижувачко за Фон дер Лајен е што вознемиреноста расте и во европските метрополи, чија поддршка ќе и треба за да обезбеди втор мандат.Дипломатите на ЕУ честопати се обидуваат да си поигруваат со најавите на Фон дер Лајен, од санкции до политиката на Кина, односите со Обединетото Кралство и неодамна со нејзиниот став кон Израел.

„Таа го прави своето без формално да се консултира со земјите-членки“, рече еден претставник на ЕУ. „Имаше многу разбирање за ова на почетокот на војната [Украина], но трпението е при крај“.

Комисијата е во долготрајна пресметка со унгарскиот премиер Виктор Орбан, кој не прошушти да даде свој став за оваа критика. „На јавноста често и се чини дека Европа ја водат Комисијата и нејзиниот претседател“, изјави неодамна Орбан. „Ние мислиме за неа и ги читаме нејзините зборови како да зборува лидер на Европа – а всушност таа е наш вработен, наш платен вработен, чија работа е да го спроведе она што го одлучуваме“, рече тој.

Орбан, кој сам по себе нема да има моќ да ја блокира нејзината номинација, можеби е единствениот лидер кој дава такви јавни изјави. Но, како што често се случува во Брисел, невозможно е да се знае колку други се кријат зад него. Според неколку француски официјални лица, францускиот претседател Емануел Макрон е иритиран од постојаното покажување независност на Фон дер Лајен. Нејзините иницијативи за војната меѓу Израел и Хамас во Париз се сметаа за „пред-кампања“ „личен ПР потфат“, рече француски дипломат.

„Таа мисли дека нема шеф“, рече дипломатот. „Ако не можеме да ја контролираме, таа мора да биде ставена под контрола… Ние и испративме јасна порака дека има повереници, а тоа се оние кои и даваат мандат. ”

Ваквите негодувања веројатно нема да добијат привлечност сè додека не постои друг кандидат околу кој нејзините критичари можат да се соберат. А, дали некој ќе го направи тоа ќе зависи во голема мера од изборите за Европскиот парламент, чии резултати се гледаат како знак на европското расположение што помага да се одреди кој треба да ги добие главните работни места во блокот.

За да ја преземе функцијата, Фон дер Лајен треба да биде номинирана од европските лидери и потврдена од Европскиот парламент. Во 2019 година, таа беше поставена на функцијата со поддршка на самонаречените проевропски партии на ЕУ: конзервативната Европска народна партија, социјалистите и либералната група „Обнова“. Тоа ѝ донесе само тесно мнозинство: 383 гласа, малку над минимумот од 374. Со зголемувањето на екстремната десница низ Европа, Фон дер Лајен може да се бори да ја повтори таа победа.

„Може да има вистинско изненадување“, рече француски пратеник во Европскиот парламент од една од проевропските партии.Ако коалицијата не успее овој пат, „нема да има мнозинство“, рече пратеникот. „И темата за Фон дер Лајен едноставно повеќе нема да постои. Тоа е многу можно.”

Слични коментари почнуваат да доаѓаат и од европските дипломати: „Таа е фаворит, без сомнение, но со овие анкети… премногу е рано да се каже дали сигурно ќе биде реизбрана“, рече дипломат од Централна Европа.

„Овој пат да се најде мнозинство може да биде навистина тешко, а мнозинството може да биде навистина слабо, веројатно премногу слабо“, рече втор дипломат. „Како тоа ќе влијае на нејзиниот реизбор е нејасно за мене. Она што е јасно е дека против оваа позадина, многу е тешко да се обезбедат цврсти гаранции“.

Повикувајќи ги истрелите

Над процесот на селекција на Фон дер Лајен виси Дамоклов меч во облик на џиновски шприц. Иако останува далечна можност, големите вести во таканаречениот скандал Pfizergate би имале потенцијал целосно да ја сменат дискусијата. Се очекува судот да донесе одлука на почетокот на 2024 година по тужбата што ја покрена „Њујорк тајмс“ против Европската комисија поради тоа што не обезбеди пристап до СМС пораките разменети меѓу Фон дер Лајен и Алберт Бурла, извршниот директор на фармацевтскиот гигант „Фајзер“.

Несогласувањето датира од 2021 година кога, според извештаите на „Њујорк тајмс“, Фон дер Лајен и Алберт Бурла лично преговарале за договор за вакцини, во кој Pfizer се согласи да им обезбеди на земјите од ЕУ 900 милиони дози, или доволно за да го вакцинираат блокот три пати, со опција повторно да се купи таа сума.

ЕУ веќе имаше склучено два договори со Pfizer и BioNTech, друга компанија за вакцини. Но, овој договор беше без преседан во своите размери. Претходните договори поминаа низ комплициран преговарачки процес во кој беше вклучен одбор на претставници од сите 27 земји на ЕУ, како и избрани преговарачи. Во овој случај, Фон дер Лајен, наводно, ги договорила  главните одредби од договорот директно со Бурла преку СМС пораки. Според лице запознаено со преговорите, Комисијата потоа им ги претставила овие услови на европските метрополи, кои ги потпишале, отворајќи го патот за склучување формален договор.

Комисијата ги ускрати барањата за слобода на информации на новинарите за СМС пораките, тврдејќи дека доколку постојат, не може да ги најде. Различни агенции за набљудување, исто така, се обидоа да го расветлат ова прашање – неуспешно. Специјалната парламентарна комисија што ја истражува пандемијата, која се обиде да го натера претседателот на Комисијата да дојде пред панелот за да одговори на прашањата, не доби повеќе јасност.

„Зборуваме за милијарди профити што ги добија овие производители на вакцини“, рече белгиската европратеничка Кетлин Ван Бремпт, која претседаваше со специјалниот комитет.

Пратеничката рече дека не верува дека претседателката на Комисијата е лично корумпирана на кој било начин, но непроѕирноста го поткопа демократскиот надзор: „Јас не сум против профитот, но работите треба да бидат транспарентни, јасни и да бидат според правилата. А, тие не беа“.

Според нејзиниот заштитен знак, фон дер Лајен одби да го реши проблемот – дури и кога камерите беа вперени кон нејзиното лице. Досега, тоа беше победничка стратегија. Скандалот не одекна подалеку од новинарите во Брисел и скептиците против вакцините.

„Бриселската арена не е арена која е под лупа на голема публика“, рече Тис Клаузен, раководител на корпоративни и јавни односи во ПР фирмата FleishmanHillard. „Кој го следи бриселскиот дискурс? Тоа се елитите“.

Дали судската пресуда против неа би сменила нешто, тоа е претпоставка. Иако Судот на правдата на Европската унија, кој ќе одлучува за случајот, не може да ја принуди да ги предаде пораките, тоа може да биде срам во политички деликатен момент. Уште попотенцијално експлозивна е тековната истрага на Канцеларијата на европското јавно обвинителство за набавката на вакцини во ЕУ. Не е јасно дали Фон дер Лајен е на листата на обвинителите, но не може да се исклучи.

Во меѓувреме, тужбите почнуваат да летаат, бидејќи станува јасно дека ЕУ потроши милијарди евра во мега-договорот со Pfizer. Анализата на Политико покажа дека најмалку 215 милиони дози вакцини купени во екот на пандемијата се фрлени по проценет трошок за даночниот обврзник од 4 милијарди евра.

Гневот расте во некои земји. И Полска и Унгарија целосно одбија некои испораки на вакцини, велејќи дека имаат доволно, што предизвика правен спор со Pfizer. Во Романија, обвинителите го истражуваат поранешниот премиер Флорин Цицу поради отфрлените вакцини. Тие тврдат дека поранешниот премиер, заедно со неговите министри, е одговорен за отштета во вредност од над 1 милијарда евра во врска со неискористените дози. Поддржувачите на поранешниот шеф на владата велат дека истрагата е политички мотивирана.

Ако Фон дер Лајен е загрижена за сето ова, таа не дозволува да се види тоа – ниту, пак, веројатно, без оглед на вестите што може да се појават, ќе дозволи да се види како се препотува.Што и да се случи, какви и да се пресудите, какви и да се исходите од различните истраги, најверојатното сценарио останува исто: Фон дер Лајен ладно се насмевнува на вториот мандат.(Политико)