Милановиќ и Орбан како конечен исход на транзицијата

Неколку заеднички фотографии од насмеани и опуштени Зоран Милановиќ и Виктор Орбан, кои прво позираа еден до друг, а потоа и на маса во еден од хрватските ресторани на Паклинските Острови, инстантно станаа вирални минатиот викенд, но за жал никој не ги стави. во вистинскиот контекст. А тој оди многу подалеку од хрватско-унгарските односи, а тука најмалку е важен фактот за великоунгарскиот национализам на Орбан, кој упорно изразува јавно жалење за Риека и Барања. Оваа приказна е добро позната и смешна со локалните националисти и национални лидери, подготвени да воспостават воена состојба во медиумите поради сè што им пречи кај нивните јужнословенски соседи, а во исто време простираат црвени теписи за Виктор Орбан и унгарскиот капитал, макар тој да водел активна националистичка политика и спроведува унгаризација на региони што тој ги смета за свои. Тоа подеднакво важи и за Србија и за Хрватска, а во симболична смисла споменикот кој почна да се подигнува за колаборационистите во Нови Сад е можеби највидливиот израз на понизност кон моќниот сосед.

Но, како што реков, ова е нешто што го гледаат на прв поглед многу луѓе, но тоа не е вистинската тема на фотографиите. На овие неколку фотографии на двајца политички истомисленици, едниот на позицијата претседател на Хрватска, а другиот на позицијата унгарскиот премиер, може да се види дефинитивниот неуспех на т.н. транзиција, клучниот концепт на Европската унија и САД, кои ја славеа победата на либералната демократија и кој идеолошки и економски требаше да ги воведе поранешните социјалистички земји во т.н. цивилизираниот свет, со буквално копирање на модели од Запад и целосно уништување на секоја трага од социјалистичкото наследство. На оваа идеја, чиј идеолошки родоначалник беше Фукујама и која целосно, како што брилијантно напиша Борис Буден во книгата „Зона на преминувањето“, го игнорираше фактот дека самите граѓани на тие земји се изборија за демократизација на своите општества, а потоа се согласија да се преправаат дека некој неа им ја донел, потрошија море пари испратени во разни проекти и невладини организации. Имаше, се разбира, многу корисни проекти кои останаа како трајна вредност, особено оние од областа на справувањето со минатото и отпорот кон национализмот, но сите тие останаа без никакво длабоко влијание врз постсоцијалистичките општества.

Причината за овој неуспех лежи во системската грешка, односно во игнорирањето на фактот дека не се работеше за некакви кадифени револуции, туку, по правило, за конзервативен национализам, особено на овие простори. А западњаците, идеолошки заслепени од антикомунизмот и посветени на мантрата за оддалечување од два тоталитаризми, едноставно не успеаја да го видат тоа. Затоа беше можно да се поништат сите добри работи на социјалистичкото наследство, особено на југословенските простори, и од истата причина да се одбие да се разбересфати дека Југославија беше нешто поразлично во споредба со земјите од Источниот блок и дека е многу покомплексна земја, а дипломатите на Европската унија не успеваат да направат ништо кохерентно ниту за прашањето за Босна и Херцеговина, ниту за прашањето за Косово или Црна Гора.

Двата главни лика од почетокот на текстот се всушност персонификација на тој концептуален неуспех, кој трае триесет и три години во источноевропскиот случај и триесет и две години во нашиот. Виктор Орбан, кој долго време фигурираше како надеж на младите либерали, заврши како човек што го протера Централноевропскиот универзитет од Будимпешта, инаку една од подобрите работи на транзицијата, додека Зоран Милановиќ, како човек кој влезе во политички животот преку СДП, кој ја водеше таа партија повеќе од една деценија, сега заврши како автентичен радикален туѓмановец, кој своето природно друштво го наоѓа во Орбан и Додик и со симпатии гледа на Путин. При што овие двајца не станаа нови луѓе кои измамиле некого преку политичка метаморфоза, туку се типичен производ на овдешните национализми кои ниту една од тие идеолошки камуфлажи не ја доживуваа сериозно.

Затоа, пред сѐ треба јавно да се признае дека транзицијата пропадна, а потоа можеби да се размислува за новиот социјализам и авангардата. Бадијала сонувам, се разбира, но нема штета во тоа. За разлика од сите овие потрошени години и општа деструкција.

(Драган Марковина е хрватски историчар. Текстот е објавен во „Пешчаник“)