Мицкоски има свои причини за одложување на Коридорот 8, а Бугарија не е најважна од нив

Земен е огромен заем за проект кој ќе раселува семејства, е бескрајно тежок за реализација и ќе заврши со „слеп“ тунел на границата бидејќи другата страна не работи на тоа. Ова е резиме на учебнички аргументи за замрзнување на проект на претходната влада, неприоритетен за новата.

Кабинетот на македонскиот премиер Христијан Мицкоски ги користи за да каже дека железничкиот сегмент од со децении одложуваниот Коридор бр. 8, што го изгради поранешната социјалдемократска влада во последната година на власт, засега е подобро да не се гради.
Социјалдемократите и нивните албански партнери од ДУИ планирале да ги „трошат“ парите за воз до Бугарија со најскапа пруга по километар (24 километри за 560 милиони евра, со првична проценка од 340 милиони), а Бугарија немала проект за продолжување на неговата земја. Ова го остава последниот тунел во ќорсокак, објаснија Мицкоски и неговиот министер за транспорт Александар Николоски минатиот месец.

Затоа треба да се даде приоритет на реновирањето на Коридорот бр. 10 (од Грција до Србија и Унгарија) со цел да се забрза железничкиот транспорт од 30 на 100 км/ч. Тоа се аргументите кои подоцна ги повтори партијата и кои ја загрозуваат железничката врска, предложена пред 150 години и која сега е дел од стратешкиот проект за ЕУ. Но, Мицкоски не ја кажува целата вистина.

Средствата се доделуваат од институции кои не ги вложуваат своите пари самоволно и генерално тешко финансираат проекти на Балканот. А Бугарија, иако не се прослави со брзина во изградба на инфраструктура, всушност работеше на коридорот.

„Бугарија дефинитивно ја координираше со нас“ работата на железничката линија во времето на претходната влада, особено на линијата од Ѓуешево до граница, вели соговорник на „Дневник“ од Северна Македонија со долгогодишно искуство во железничкиот и транспортниот сектор. Бугарските институции и раководните лица помогнаа да се „доведат комуникацијата и односите на вистинско ниво“, „со работилници на техничко ниво секој месец“ за компатибилноста на стандардите и поврзувањето на тунелот, објаснува тој.

Па, зошто Мицкоски го презема овој ризик?

Три можни причини се издвојуваат врз основа на разговорите на „Дневник“ со десетина соговорници, од кои повеќето во Северна Македонија: економијата, Бугарија, ЕУ и геополитиката.

Од овие разговори произлегува дека и да се сосема поинакви намерите на премиерот Мицкоски, неговиот потег може да го одложи проектот. А за да не се случи тоа, премиерот дава уште еден знак дека политиката на земјата, која би можела да биде најблизок сосед на Бугарија, значително се менува.

Ниту еден паневропски коридор не поминува низ Балканот од исток кон запад. Коридорот 8 со патна и железничка компонента би го променил тоа само со поврзување (преку Скопје) пристаништата Варна на Црното Море и Драч на Јадранот, и олеснување на транспортот до Бари, Бриндизи и Отранто (Италија) на запад и Батуми (Грузија) на исток. Патувањето низ Балканот ќе се скрати за часови, ќе се зголеми важноста на земјите долж коридорот (како што се случува со Србија долж Коридорот 10). Покрај тоа, четири земји од НАТО (Италија, Албанија, Северна Македонија и Бугарија) ќе бидат поврзани по можна нова логистичка рута на јужното крило на алијансата.

Десет паневропски транспортни коридори, поддржани од ЕУ и финансиските институции, ги поврзуваат Западна и Источна Европа. Неколку минуваат низ Бугарија, но само Коридорот 8 ги поврзува западниот и источниот брег на Балканот – неспоредлив во паневропската мрежа. Попрецизно, би ги поврзал ако се изгради. Другиот што ја преминува земјата од запад кон исток, Коридорот 10, е крак од Србија (другиот крак е кон Солун, а Коридорот 4 исто така води до грчкото пристаниште). Еден од соговорниците на „Дневник“ ја нарече улогата на Скопје – ако таму минат двата железнички коридори – „континентален Босфор на Европа“ со интермодален терминал за претовар на стоки.

Најголем интерес на Коридорот 8 е Скопје како град, каде што Скопје ќе го има најголемото суво пристаниште. Не разбирам зошто не го спроведуваме што е можно поскоро, рече соговорник на „Дневник“ со искуство во железничкиот сектор. Македонските политичари тоа го ветуваа со години, но теоретски бидејќи парите не беа доволни; во пракса, економијата беше испреплетена со политиката.

Коридорот опфаќа 960 километри патишта и 1.270 километри железница. Денес, Бугарија ја заврши речиси целата траса долж железничкиот коридор; Остануваат 2,5 километри меѓу Ѓуешево и Северна Македонија. Од македонска страна Кичево мора да се поврзе со албанската, а Куманово со бугарската граница. Изградбата на втората делница започна во октомври 2022 година, под надзор на двајца премиери во Скопје и Софија. Поделена е на три дела, од кои два (Кумановсо-Бељаковце и Бељаковце-Крива Паланка) се речиси готови. Мицкоски зборуваше за третата, од Крива Паланка до граница. Скромните 23,4 километри, како што истакнуваат од Владата, се инженерски предизвик – со 22 тунели и 52 моста.

ЕУ и главните институции кои го поддржуваат проектот го земаат предвид ова: вкупно 560 милиони евра се доделени (но далеку од реално трансферирани) од ЕУ, Европската инвестициска банка и Европската банка за обнова и развој. Од нив 216 милиони (дури 40%) се грантови. Брисел го вклучи железничкиот дел во иницијативата Глобална порта, поддржувајќи инфраструктурни проекти надвор од блокот од геополитички причини.

Интензивна размена на реплики меѓу институциите следеше по коментарите на Мицкоски и Николоски. Нема поостра реакција од Бугарија, сепак, бидејќи е среде политичка бура и зафатена со внатрешните проблеми. Реториката на Мицкоски го потхранува чувството дека не вреди Скопје да се посвети на проект за кој Софија остави впечаток дека не го сфаќа сериозно.

Во меѓувреме, Северна Македонија го одложува вклучувањето на Бугарите во уставот на земјата – клучен европски услов за вистинскиот почеток на преговорите со блокот. Мицкоски сака разговори (во потрага по некаква отстапка) со Бугарија, но со нејзина редовно избрана влада, која земјата не може да ја има барем до ноември. Економските и билатералните аргументи на Мицкоски не се споделуваат недвосмислено во Скопје и Софија. Неговото однесување веројатно само индиректно е поврзано со Бугарија. Две сериозни земји не треба да дозволат меѓудржавни инфраструктурни проекти да не се градат синхроно, брзо и квалитативно на двете страни. На ваквите разговори треба да им се пристапи сериозно и да се даде висок приоритет на нивното спроведување.

„Мицкоски добива две работи: поени пред домашната јавност, која сѐ помалку му верува во последните недели и престројување на целата политичка класа во Бугарија против неговата влада“, вели Владимир Владимиров од Центарот за проучување глобални хибридни закани и потпретседател на Бугарско-македонскиот клуб. Според него, Мицкоски се обидува и да ја смири Грција фокусирајќи се на Коридорот бр. 10 по овогодинешните заладени односи околу името на Северна Македонија.

Уставниот спор можеби е само маргинален елемент во сметките на Мицкоски, велат соговорниците на „Дневник“. Ова е мислењето на Марко Трошановски, директор на Институтот за демократија „Социетас Цивилис“. Темата е „маргинализирана во јавниот простор, се влече со децении (…) Нема политичка тежина и релевантност во дебатата“ во Северна Македонија, вели тој. Односот со Бугарија може да биде поинаков.

Соговорник упатен во креирањето на политиките во Северна Македонија смета дека владејачката партија ВМРО-ДПМНЕ блефира со коментарите за недовршената работа на Софија. Но, истовремено, недвосмислено го привлекува вниманието за потребата од забрзување на работата на граничниот премин „Клепало“ меѓу Струмјани и Берово, (за што подоцна зборуваше и министерот за надворешни работи Тимчо Муцунски). „Клепало“ како проблем го споменуваат речиси сите македонски соговорници на „Дневник“.

„Оваа земја ја боли поради Клепало“, рече еден од нив. Проектот договорен во 1993 година, во кој македонската земја ја поврза патната мрежа со локацијата на контролниот пункт, со децении ја чека Бугарија. Дури минатата година Бугарија ја најави инфраструктурата за „Клепало“ како национален локалитет. Работата започна овој мај со буџет од 11 милиони евра. Изградбата е закажана за 2027 година, по 2 години проектирање и избор на изведувач: со други зборови, „Клепало“ нема да биде готово пред 2029 година. Проценките на бугарските власти укажуваат дека бројот на луѓе што ќе ја преминат бугарско-македонската граница ќе се зголеми – кога тој ќе биде завршен – од 657 на 722 илјади луѓе. Многу влади, кои беа предводени од патриоти, не воспоставија поврзаност со Скопје, туку ставија вето на преговорите со ЕУ како последна опција и не добија поддршка.

Многумина во Скопје (а некои во Софија) претпоставуваат дека Бугарија за „Клепало“ е многу за осуда. Забрзаната изградба на „Клепало“ би помогнала за подобрување на билатералните односи, но колку притисокот со одложување на Коридорот 8 би помогнал во тоа, не е познато.
Бирократијата заглавена околу еко-оценката ја одложува изградбата на нов граничен премин меѓу Бугарија и Северна Македонија

И кога беше во опозиција, ВМРО-ДПМНЕ го преферираше Коридорот бр.10.  Унгарија, каде што побегна Никола Груевски во 2018 година, е важна пред сѐ за до неодамна конзервативната опозиција, која социјалдемократите ја обвинуваат дека исполува значителни суми во Будимпешта. Постизборно Мицкоски вети голема инвестиција во енергија од „земја од ЕУ“ во првите 100 дена на власт; во македонските медиуми често ја нарекуваат „унгарска“. Унгарскиот телеком 4iG, активен во Албанија и Црна Гора, минатата недела покажа интерес за македонскиот пазар. Релативно (ако не и целосно) изолирана во ЕУ, Унгарија бара истомисленици во Западен Балкан: од Милорад Додик во босанската Република Српска и Александар Вучиќ во Србија до Христијан Мицкоски во Северна Македонија. 

Во јули, Орбан и Мицкоски договорија 250 милиони евра помош за општините, дел од 12-годишниот унгарски заем од  вкупно 500 милиони и со камата од 3,25%. Орбан, кој му вети на Скопје „специјален економски статус“, го дава заемот и покрај тешката финансиска состојба, рекордно високиот јавен долг и тивко доби кинески заем од 1 милијарда евра, предизвикувајќи збунетост кај набљудувачите во и надвор од Северна Македонија.

Вучиќ веќе покажа интерес за обновување на македонската делница од Коридорот 10. Земјата нема интерес за Коридорот бр. 8: барем не за нејзиниот патен дел, бидејќи самата сака да биде балканската раскрсница на овие два коридори. Белград планира да ја изгради врската со градот Бољаре во Црна Гора во рок од неколку години и очекува тој брзо да го заврши автопатот до Бар.

Соговорникот на „Дневник“ со искуство во железничкиот сектор е скептичен дека напорите за саботирање на коридорот ќе дадат резултати. Секој што мисли дека може да направи алтернатива на многу важен коридор на НАТО прави голема грешка. Тоа е невозможно, зошто  Коридорот 8 е најголемиот геостратешки интерес на овој регион.

„Очигледно е дека преку Вучиќ и ВМРО-ДПМНЕ се развива нов момент и сентимент кон Орбан“, вели Марко Трошановски.

„Силна соработка на економско, но и на политичко ниво дефинитивно ќе има во наредните години меѓу елитите на трите земји. Мислам дека Орбан едвај чекаше да се вратиме како блудниот син во неговото племе“, вели соговорник на „Дневник“, запознаен со политичките процеси во Северна Македонија.

Тоа не значи дека ВМРО-ДПМНЕ едногласно тргна по патот на Фидес (некои во партијата сè уште ја претпочитаат германската христијанска демократија).Обновувањето на Коридорот 10, сепак, ќе ја подобри интеграцијата со северните партнери. Но, европската помош би била драгоцена во време кога ВМРО-ДПМНЕ итно треба да докаже дали всушност може да владее подобро од своите претходници.

Споменатиот соговорник во железничкиот сектор на Северна Македонија не очекува одложување, бидејќи финансиската конструкција за коридорот е затворена. Дури и да не е, опасноста останува. Од 2022 година, изградбата на пругата напредуваше поради силниот притисок на владата, не без влијание на монетарниот стимул. Доколку овој притисок исчезне и проектот не е приоритет, може да се одложи на техничко ниво. Дури и ако зборовите на Мицкоски се само блеф, смета соговорникот на „Дневник“ , „ако ги видат сигналите на премиерот, постапката може да се одолговлекува дури и само затоа што тоа го кажал. Дури и  намерата да не е директно токму тоа“.

Одложувањето на најкомплексната неизградена делница уште еднаш ќе го одложи завршувањето на Коридорот 8 и ќе ја одложи интеграцијата меѓу економиите на Балканот.

„Неприфатливо е да се гради нешто 30 години, ако тоа може да се направи за неколку“, вели Орце Симов, потпретседател на Сојузот на стопански комори. „Железницата со таква тежина и должина најверојатно „ќе биде изградена на друго место за неколку години. Оваа градба, која продолжува бескрајно, ја покажува нашата несериозност како држава“, додаде тој. „Изградбата на оваа пруга во последните 30 години е вистинско олицетворение на нашиот однос кон се национално, стратешко и државно. Со еден збор – неодговорно. Се трошат средства, нешто се гради, долго време не се користи, се распаѓа, па пак се гради, исчезнуваат шини, исчезнуваат кабли, исчезнува друг материјал, безброј пати се дизајнира и редизајнира. Луѓето најдоа работа и се пензионираа на железничкиот проект за Бугарија, а неговиот крај не се гледа“, вели Симов. (Дневник.бг)