Кредибилитетот на ЕУ во регионот е на ниско ниво
ФИЛИП РИКЕР
Историјата може да ни обезбеди контекст, но географијата е реална и не може да се менува. Затоа, билатералните прашања не може да го киднапираат процесот на пристапување во ЕУ
За мене е посебна чест да следам тројца истакнати претседатели кои ги сметам за добри пријатели, ментори, пријатели на Соединетите Држави, како и другите наши истакнати панелисти денес. И јас сум многу благодарен за можноста да бидам тука.
Сакам да им оддадам признание на нашите добродушни домаќини за нивната координација и напори што го овозможија овој Преспа форум, и на сите луѓе од Северна Македонија што нѐ пречекаа.
Секако, за мене лично секогаш е задоволство да бидам тука, во прекрасниот град Охрид, кој првпат го посетив пред околу 25 години, и тоа нè потсетува на контекстот на историјата. Самата оваа пригода е историска пресвртница и шанса да се признае искрено колку далеку сме стигнале во последните 20 години од потпишувањето на Охридскиот рамковен договор и во последните години од Договорот од Преспа. Навистина е шанса да се направи преглед на тоа што доаѓа следно и да се разменат мислења меѓу владините лидери посветени на истата цел: решавање на најгорливите предизвици со кои се соочува регионот на Западен Балкан. Историјата може да нè води, историјата може да ни обезбеди контекст, но географијата е реална и не може да се менува.
Беше поставено прашањето што можеме да очекуваме од Вашингтон. Па, мислам дека минатиот месец, јуни, е многу добра илустрација на надворешната политика на администрацијата на Бајден – континуитет на политиките, всушност, што го имавме низ повеќе администрации со децении.
Претседателот Бајден стапи на функција на 21 јануари соочувајќи се со извонредни предизвици, пред сѐ од пандемијата на ковид, и ги фокусираше првите денови и недели, всушност месеци, на неговата администрација во справување со ковид, ставање под контрола во нашата земја и потоа почна да помага наоколу светот во традицијата на американско лидерство, фокусирајќи се на вакцинациите и потоа цело време размислувајќи за тоа како ќе се опоравиме економски додека излегуваме од овој многу тежок период
Претседателот Бајден го направи своето прво патување како претседател на Соединетите Држави во Европа, и тој отпатува прво во Велика Британија за да види еден од нашите најстари сојузници, а историската иронија никогаш не е изгубена за нас. Зборуваме за посебниот однос со земјата од која прогласивме независност пред 245 години, но тој исто така присуствуваше и на состанокот на самитот Г7 затоа што за претседателот Бајден, за Соединетите Држави, Г7 претставува демократии, економии на слободен пазар, најголеми во светот, кои се здружуваат да бараат договор за начини доброволно да се оди напред, заедно да се справиме со големите предизвици на нашето време кои вклучуваат ковид, кои вклучуваат клима, кои вклучуваат предизвици на растечката Кина, како и можностите што ги вклучуваат конфликтите што ги гледаме низ целиот свет, а кои овој регион ги знае премногу добро од пред неколку децении, дека можеме заедно како лидери да ги решиме.
Оттаму отпатува за Брисел на самитот на НАТО алијансата, славејќи со 30 сојузници – 29 други, вклучувајќи ја и нашата најнова членка на алијансата, Северна Македонија – и за тоа јас сум многу горд, а исто така и луѓето тука и сите на оние кои работеа, вклучително и преку Договорот од Преспа, за да се овозможи тоа.
Поправка на односите
Ова е за поправка на односите, ова е за ревитализација на сојузите, ова е за ре-замислување на она што можеме да го направиме заедно, бидејќи како што рече претседателот, не можеме да се справиме сами со ниту едно од прашањата со кои се соочуваме во 21. век. Дури и огромна земја како Соединетите Држави, со огромна воена моќ, со економија што никој не можеше да ја замисли дури и пред само една генерација или две, мора да работи заедно за да се соочиме со предизвиците што ги имаме, а тоа беше пораката на претседателот – НАТО е столбот на нашите трансатлантски односи.
Потоа помина на другата страна на градот за да има самит со Европската унија, прв пат да имаме самит САД-ЕУ од 2014 година. Тоа го претставуваше нашето силно партнерство, решеност на претседателот Бајден и неговата администрација да соработуваат тесно со нашите европски партнери затоа што ги делиме истите вредности и заедно сме во состојба да ги прифатиме предизвиците што ги гледаме во нашите сопствени дворови и низ целиот свет.
И, се разбира, тој тогаш ја искористи можноста, истакнувајќи ја важноста на нашите сојузи, да се сретне со претседателот Путин, бидејќи ништо не ја заменува дипломатијата лице в лице, за да разговараме за нашата надеж дека можеме да имаме постабилни и предвидливи односи со Русија, но да се стави до знаење дека ако Русија се однесува неодговорно и агресивно против нашите интереси или интересите на нашите сојузници и пријатели, ќе има цена да се плати.
И следната недела секретарот Блинкен го продолжи ова трансатлантско патување, повторно фокусот кон Европа, патувајќи – а јас му се придружив – во Берлин, во Париз и во Рим, трите земји – Германија, Франција и Италија – кои припаѓаат на сите три главни групи, Г7, НАТО и ЕУ – да ги потврдиме на билатерално ниво нашите заеднички напори, нашите интереси и како ќе продолжиме да работиме заедно и да го сториме тоа во мултилатерален контекст, вклучувајќи ги и состаноците на Г20 во Италија што претставува значителен дел од светската популација и нејзините економии. И од состанокот на Г-20, секретарот Блинкен ме испрати овде во Охрид за да ги потенцирам нашите цврсти интереси и ангажман со нашите европски партнери да го видиме Западен Балкан целосно интегриран во евро-атлантското семејство на нации.
И затоа мислам дека видовте напредок само за овие неколку месеци кога остваривме посети и разговори со лидерите низ целиот регион и со клучните претставници на Европската унија за навистина да ги заживееме нашите напори – напори кои никогаш не исчезнаа.
Се сретнавме со специјалниот претставник на ЕУ за Западен Балкан, Мирослав Лајчак, кој се фокусира на дијалогот Србија-Косово, истакнувајќи ја нашата долгогодишна посветеност на Западен Балкан и важноста што ја даваме на соработката и координацијата со нашите сојузници и партнери за реализација на нашите визија, визија што, како што реков, е конзистентна во повеќе администрации со децении.
Премногу е лесно, по една година во која патувањето и дипломатскиот ангажман беа ограничени поради ковидот, да се фокусираме на одредени состаноци, поенти, поединци и да се заборави широкиот контекст на нашиот ангажман низ целиот овој регион со децении, генерации, а во мојот случај најмалку 25 години директен ангажман.
Регионот треба да го избегне малигното влијание
Овој регион веруваме дека може да биде во мир со себе и со своите соседи и целосно интегриран во оваа европска, оваа евро-атлантска рамка за која претседателот Бајден смета – знае – е толку важна. Градењето на постојните силни напори на САД и ЕУ на Балканот е дел од нашиот севкупен приоритет за ревитализација и подигнување на нивото на амбиција на трансатлантските односи.
За таа цел, претседателот Бајден издаде нова извршна наредба – мислам дека сте виделе некои новости – ажурирање и модернизирање на режимот на санкции за Западен Балкан, рафинирање и модернизирање на алатките што претседателот ги има за да ја зајакне нашата заложба за борба против малигното влијание и корупцијата во регионот, промовирајќи ја одговорноста како одраз на важноста што ја даваме, конкретно споменувајќи го и Договорот од Преспа од 2018 година.
Во мај, во Советот за безбедност на ОН, секретарот Блинкен, беше многу јасен дека ни требаат и сакаме партнери во сите овие напори, а партнерството на ЕУ за решавање на најгорливите пречки во Западен Балкан е навистина незаменливо.
Повеќе од две децении, визијата и двигателот на американско-европската соработка во Западен Балкан е евро-атлантска и европска интеграција, мотивирајќи ги видовите реформи што ги опфаќаат, промовираат и наградуваат заедничките вредности и истомисленици низ трансатлантската заедница. Самиот процес на пристапување во ЕУ помага да се постават основите неопходни за просперитетни и мирни демократии.
Но, мислам дека сите сме свесни дека кредибилитетот, а со тоа и влијанието, на ЕУ во овој поглед во регионот, сега е на ниско ниво. Затоа сум толку инспириран од забелешките на претседателот Пахор. ЕУ и сите 27 земји-членки мораат да работат на повторно воспоставување и враќање на тој кредибилитет, за да се биде ефективен во промовирање на сериозноста на целта во Западен Балкан, и ова беше јасна порака на состаноците на секретарот Блинкен во Берлин, во Париз, во Рим.
Треба да им ставиме јасно до знаење на лидерите и народите во регионот дека напредокот на реформите навистина ќе генерира значајно движење по јасен, опиплив и веродостоен пат на ЕУ, и тоа го правиме како САД, затоа што тоа влијае и на нас. Неодлучноста и недоследноста на ова прашање ги ослабуваат колективните напори на САД-ЕУ низ целиот регион и им даваат можности на оние кои се обидуваат да вметнат клинови во и меѓу членовите на евро-атлантската заедница.
Киднапирање на процесот на пристапување на ЕУ
Одлуката на земјите-членки на ЕУ да ги отворат преговорите за пристапување со Северна Македонија и Албанија пред повеќе од една година беше толку возбудлива за целиот регион. Сега сме во критична точка, каде што ветувањето можеби нема да го носи истото ниво на кредибилитет, освен ако не следи вистинска акција, и да ја исполниме таа обврска. Повеќе од една година гледаме како земјите-членки на ЕУ не успеваат да ги одржат првите меѓувладини конференции со двата аспиранти. Ова ќе дојде – не треба да навлегувам во заднината на тоа овде. Претседателот Пахор веќе демонстрираше дека словенечкото раководство и неговото претседателство ќе се посветат на ова во наредните денови. Динамиката е многу разбрана од сите нас и јас само ќе потенцирам оти веруваме дека е несоодветна и корозивна за кредибилитетот на ЕУ, за нашите заеднички вредности, билатерални прашања да го киднапираат процесот на пристапување во ЕУ.
Германскиот министер за надворешни работи Мас неодамна рече ако овие земји испорачаа, како што несомнено го направија Северна Македонија и Албанија, тогаш ЕУ мора да испорача. Како можеме ефективно да ги прашаме другите земји во регионот, исто така, по патот на ЕУ, да преземат тешки реформи, ако имаат силни, а всушност емпириски причини да се сомневаат дека има испорака од другата страна. Па така, од суштинско значење е земјите-членки на ЕУ да ги следат своите ветувања и се надеваме дека ќе го видиме тоа во следните недели и месеци.
Дозволете ми да споменам друго место каде ЕУ може да ја поддржи конзистентноста и кредибилитетот, а тоа е визната либерализација за Косово.
По повеќекратните потврди од страна на Европската комисија и Европскиот парламент дека Косово ги постигнало сите предуслови за безвизно патување во рамките на Шенген зоната, негирањето на визната либерализација за Косово, како резултат на поголемото одбивање на видливата перспектива за ЕУ на Косово, го еродира моментумот за реформи како и мотивацијата да се пристапи кон дијалогот Косово-Србија со духот на компромис и флексибилност што е неопходен за да се обезбеди сеопфатен договор за нормализација. Недостатокот на договор ги спречува обете земји, регионот и искрено цела Европа да го достигнат својот потенцијал. Држењето на Косово на различен стандард го ослабува аргументот за одржување на Балканот на кој било стандард.
И само да кажам во однос на дијалогот, Соединетите Држави силно го поддржуваат процесот олеснет од ЕУ. Специјалниот претставник Лајчак се придружи на мојот заменик, заменик-помошникот државен секретар и специјален претставник на САД за Западен Балкан, Метју Палмер, на заедничко патување во Приштина и Белград на почетокот на јуни за да ја нагласиме нашата координација и заедно ги координиравме и охрабривме Косово и Србија да ги продолжат преговорите со сериозност и со итност. Ние ги поздравуваме разговорите на високо ниво кои продолжија на 15 јуни и тој процес ќе продолжи со уште еден состанок најверојатно во јули.
Само дијалог премостива разлики
Сите овие работи го зајакнуваат она што претседателот Пахор го стори со Процесот Брдо-Бриони. И двете страни, како што знаете, се многу далечни, но најдобриот начин да ги премостите овие разлики е преку дијалог. Ние веруваме дека обврзувачкиот договор за нормализација е единствениот начин за овие земји да го постигнат својот целосен потенцијал и да ги отклучат своите патишта за пристапување во ЕУ и не можам да замислам овие земји да ги заземат своите места во трансатлантското семејство без да бидат способни да склучат договор за нормализација.
Нормализацијата е токму тоа – тоа е нормалност. Ние веруваме дека траен договор е оној што вклучува заемно признавање, што ќе им овозможи на двете земји навистина да ги остават своите спорови зад себе, да ја стават историјата во контекст и да се движат кон побезбедна стабилна и просперитетна иднина. Нивните барања да добијат флексибилност, компромис и размислување напред. Ние би сакале да видиме повеќе од ова и јас сум многу сигурен дека би го сакале и нашите партнери во ЕУ.
Дозволете ми да истакнам дека ние, Соединетите Држави, го поздравуваме и имаме потреба од партнерство и ангажман на Европската унија, како и партнерство и ангажман на лидерите на овие земји во овој регион, за да продолжиме во другите делови во однос на исполнувањето на клучните реформите.
Едно нешто што сакам да го истакнам, еден од најголемите успеси минатата година што не беше забележан за време на пандемијата, е изборната реформа во Мостар, Босна и Херцеговина. Неговите граѓани имаа можност да гласаат на општинските избори за прв пат по 12 години, што резултираше со формирање на градски совет и усвојување на буџет, така што граѓаните и нивните проблеми може да се решат, структурите на власта да можат да ги испорачуваат во име на луѓето што ги избираат нив.
Така, САД и нивните клучни европски партнери во Босна и Херцеговина тогаш разговараа со еден глас и ги убедија лидерите во Босна и Херцеговина да постигнат нешто големо и значајно за своите граѓани. Тоа единство на пораките е клучно за напредување, а 2021 година е неизборна година, па мислам дека е клучен момент Босна и Херцеговина да направи уште еден голем чекор со конечна посветеност на Сејдиќ-Финци и другите одлуки на Европскиот суд за човекови права преку ограничена уставна реформа и да се спроведат клучните препораки на ОДИХР и ГРЕКО за послободни и поправедни избори.
Сфаќам колку повеќе имам да кажам и не сакам да продолжам многу подолго. дозволете ми само да кажам дека мора да дадеме приоритет и на економската интеграција. Она што граѓаните сакаат е владата да им пружи, да им дава подобар живот, подобри можности, да ја врати надежта и да даде приоритет на економската интеграција, за која веруваме дека е од клучно значење за идниот просперитет на овој регион и подготовката за членството во ЕУ за сите.
Поддршка за регионалниот пазар
Соединетите Држави силно ја поддржуваат иницијативата за заеднички регионален пазар. Регионалната соработка и економската интеграција [се] неопходни за Западен Балкан, особено во закрепнувањето по ковидот. Тоа е исто така во долгорочните интереси и конкурентност на регионот, а за возврат конкурентниот регион на Западен Балкан е оној што е привлечен за висококвалитетни глобални инвеститори кои можат да понудат алтернативи на предаторските увертири од Русија и Народна Република Кина.
За целосно остварување на огромниот потенцијал за просперитет, мир и стабилност, земјите од регионот мора да ги сметаат политичките определби на нивните лидери како почетни точки, а не како дестинации и да бараат одговорни лидери. И лидерите треба да преземат вистински активности за да продолжат со тешките реформи и да ги решат тешките политички прашања внатрешно и со своите соседи за да ги зајакнат мултиетничките демократии и судства и да тргнат кон попросперитетна, интегрирана иднина.
Соединетите Држави се обидуваат да ги поддржат конкурентските, интегрираните и модернизираните пазари, вклучувајќи ги и енергетските пазари што ќе ги поддржат разновидните и еластични енергетски системи, а економиите што имаат за цел да се интегрираат поцелосно во самите ЕУ, најдобро може да го сторат тоа со преземање свои реформи вклучително и со енергетските пазари прво. Да разгледаме како можеме да го зголемиме нашиот ангажман за инвестиции и влијание во овие области. Да не оставаме празнини во напорите затоа што геополитичките конкуренти ќе се обидат да ги пополнат.
Како заклучок, сакам да споменам уште едно прашање дискутирано утрово, а тоа е како Руската Федерација ја искористи историјата на политичките и етничките поделби на овој регион. Со искористување на зависноста на регионот од руската енергија и влијанието на Руската православна црква, ендемската корупција, слабото владеење на правото, ранливоста на сајбер-безбедноста и нерешените политички и територијални спорови, Русија се обиде да го наруши доброто управување, да ги одржи напнатостите во живот и да ги спречи реформите би ги внеле овие земји во западниот дел.
Значи, сите мора да бидеме усогласени со тоа. Ова беше широката порака на претседателот Бајден додека зборуваше во јуни на трите самити, за да потенцира повторно, како децении наназад, дека сме длабоко посветени. Соединетите Држави се длабоко посветени и вклучени во европскиот развој и безбедност и ние остануваме такви и денес, затоа што е во интерес на Соединетите Држави да бидат вклучени. Целосно слободна и мирна Европа е посилен партнер за Соединетите Држави и како што рече претседателот, на сите ни требаат партнери, билатерално и мултилатерално.
И тогаш, како и сега, нашата цел во Западен Балкан е да работиме со нашите истомисленици меѓународни локални партнери за поддршка и унапредување на аспирациите на овие земји за реализација на нивната стратешка цел за европска интеграција. Со нетрпение очекувам да слушнам од другите на овој панел и низ продолжението на овој форум за тоа како би можеле да ги искористиме овие силни односи меѓу САД и ЕУ за да го забрзаме тој процес.
(Филип Рикер е помошник државен секретар на САД. Ова е неговото излагање на Преспа форумот во Охрид на пленарната сесија „Ресетирање на синергијата на ЕУ-САД кон Западен Балкан“)