Кинескиот долг и претприемачката држава

ВЛАДИМИР ГЛИГОРОВ

Зошто Црна Гора го промени кинескиот долг од долари во евра и зошто Србија со субвенции ги покрива платите што ги даваат странските инвеститори

Не сум видел подетално објаснување за финансискиот договор на црногорската влада со банките за претворање на кинескиот долг во долари во долг во евра. Претпоставувам дека за тоа станува збор. Во јавноста се вели дека западните банки дошле да ѝ помогнат на Црна Гора под политичко влијание. Чија цел е да се намали кинеското влијание во таа земја и на Балканот. Претпоставувам дека станува збор за фактот дека кога не знаете што се случува, тогаш тоа мора да станува збор за политика.

Но, како што јас разбирам, Црна Гора ќе го врати долгот кон кинескиот доверител во целост и како што е договорено. Но, долгот беше претворен во евра. Тогаш прашањето е колку долгот во долари вреди во евра? Да претпоставиме дека ова е кога каматната стапка на долг во евра е 0,88 проценти на годишно ниво, додека на долгот во долари се влијае со каматна стапка од 2 проценти. Подобро е Црна Гора да го пресмета долгот во евра затоа што го користи еврото како свои пари. Значи, евентуалното зајакнување на доларот во однос на еврото го поскапува кинескиот долг. Евентуалното зајакнување на еврото го прави поевтин. Црна Гора се договори со банките да го обезбедат кинескиот долг по стапка од 0,88 проценти. Така, банките ризикуваат да го зајакнат доларот во однос на еврото. Осигурувањето не е бесплатно и во принцип крајниот износ на отплатен долг не треба да биде поголем или понизок од договорениот. Освен во случај на неочекувани промени во девизниот курс, од кој се осигурува должникот, Црна Гора.

Политиката нема никаква улога во целата оваа работа. Банките продадоа осигурување и во суштина тоа е сѐ. Се разбира, договорот е секако многу покомплексен и подетален, но додека не се знае ништо не може да се каже за тоа. Ако ова е вистина, тогаш нема потреба банките да бидат политички охрабрени. Доколку Црна Гора не е во можност да го врати долгот, Црна Гора и кинескиот доверител сè уште се во можна загуба. Банките може да претрпат загуби доколку не ги процениле правилно ризиците од промена на курсот. Но, ова не е некој посебен црногорски ризик, тоа е работа на банката.

Во црногорскиот случај должник е државата, што е природно затоа што станува збор за изградба на пат. Бидејќи станува збор за инвестиции што ќе се исплатат само на долг рок, веројатно не беше можно да се заинтересираат приватни инвеститори. Веројатно ќе биде подобро ако извршувањето на работите и последователната наплата на употребата беа доверени на приватна компанија, бидејќи пречекорувањето и сите други ирационалности треба да паднат на изведувачите, што се чини дека не е случај во овој меѓудржавен договор. Но, бидејќи не ги знам деталите, ќе го оставам тоа настрана.

Работите се различни во Србија. Во многу случаи, државата е претприемач. За ова служат субвенциите од буџетот. Државата, односно претседателот на државата, договори зделки со приватни инвеститори, претежно странски. Тие вложуваат, тој субвенционира. Тие велат дека условите се подобри во друга земја, тој вели дека нема да ние ќе ви ја надоместиме разликата. Каде е тука проблемот? Кој има нешто против да се вработуваат луѓе, да се градат патишта?

Проблемот е што државата е потребна за регулирање на пазарот, за регулирање на економските работи. Ако државата е претприемач или партнер, на претприемачите ќе им пречат регулативите и стандардите, тоа ќе чини трошок за неа, како и за приватниот претприемач. За да го видиме ова, да ги земеме како пример еколошките стандарди. Државата треба да води сметка природата да не биде загадена. Или дека не е направена друга штета на кој било друг начин. Ако државата е претприемач или деловен партнер, покрај очигледните проблеми со корупцијата, постои и проблем на нарушување во стопанските работи, нарушување на пазарот, така да се каже.

Особено се важни две последици од државните работи во области каде што јавните инвестиции не се ниту неопходни ниту пожелни. Предноста на државата како деловен партнер е што таа донесува закони. Така што тие се прилагодуваат за да извршуваат работни места во кои државата е претприемач. Ова е она што се нарекува заоблена состојба. Наместо регулирање на пазарот со цел да се направи достапен за секого под еднакви услови и да се грижи за јавните добра, се донесуваат закони и прописи што се во согласност со деловните интереси на државата и приватниот инвеститор. Бидејќи парите се на страната на приватниот претприемач, тоа значи дека законите и регулативите ќе бидат пристрасни во корист на индивидуалните инвеститори.

Друга последица е променетата финансиска мотивација на приватниот претприемач. Доколку субвенциите покриваат плати или гарантираат заеми, тоа влијае на одлуките на приватниот претприемач затоа што ја менува неговата проценка за повратот на инвестицијата. Бидејќи субвенции ги покриваат неговите трошоци за плата и го осигуруваат неговиот ризик за инвестирање. Значи, профитабилните работни места се изгубени ако се отстранат субвенциите, односно ако државата се повлече од работата. Субвенционираните компании, се разбира, се натпреваруваат со другите, а тоа ги отежнува сите други приватни инвестиции.

Заедно, државата не го регулира пазарот правилно и негативно влијае на конкуренцијата на приватните претприемачи.

(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во„Пешчаник“)