Како ќе одговори Иран?

ОДЛУКАТА на американскиот претседател Доналд Трамп да издаде наредба за напад врз нуклеарните постројки на Иран го турна Блискиот Исток во многу нестабилна ситуација. Сите очи сега се насочени кон Техеран и неговиот следен потег.

Зборувајќи во Истанбул, иранскиот министер за надворешни работи, Абас Аракчи, изјави во неделата дека Иран има „голем број опции“ кога одлучува како да одговори на нападите на САД. Од напад врз американските бази во регионот до евентуално затворање на клучен морски премин, Иран сега ги разгледува своите следни чекори. Секој од нив носи сериозни ризици – за Исламската Република, за Израел, но и за самите САД, пишува CNN.

Иран би можел да удри врз американските воени интереси во регионот

Постои можност Иранската револуционерна гарда (ИРГЦ) да ги активира своите преостанати сили-посредници во Ирак, Јемен и Сирија – групи кои веќе нападнаа американски цели во регионот. Додека најсилниот сојузник на Иран некогаш беше либанскиот Хезболах, групата е значително ослабена од израелските напади.
Според Советот за надворешни односи (CFR), САД моментално имаат присуство на вкупно 19 локации во регионот, од кои осум се сметаат за бази со постојани американски трупи. Од 13 јуни, CFR проценува дека има околу 40.000 американски трупи на Блискиот Исток.

На пример, на крајот од минатата година, 2.500 американски трупи беа распоредени во Ирак. Ирански напад врз овие сили не е незамислив – во 2020 година, ирански ракетен напад врз американска база заврши со повеќе од 100 повредени американски војници.

„Иранците постојано повторуваат дека ако САД се вклучат во војна и ги нападнат нивните нуклеарни постројки, ќе одговорат со напади врз американските сили во регионот, врз американските интереси – а ги има многу“, изјави за CNN политичкиот и надворешнополитичкиот аналитичар Барак Равид.

Веќе се разгледуваат обновени напади од Јемен врз американски цели. Хутите, бунтовничка група поддржана од Иран, претходно се заканија дека ќе нападнат американски бродови во Црвеното Море ако САД се приклучат на војната на Израел против Иран. Истакнат функционер на Хутите рано во неделата објави на социјалните мрежи дека „Трамп мора да ги сноси последиците“ од американските воздушни напади врз иранските нуклеарни постројки.

Не е јасно дали ова исто така означува крај на прекинот на огнот меѓу САД и Хутите постигнат во мај, според кој Вашингтон вети дека ќе ги запре воените операции против Хутите во замена за прекин на нивните напади врз американските интереси во регионот.

Знаејќи дека не може да победи во директен конфликт со Израел и САД, експертите проценуваат дека Техеран би можел да прибегне кон војна на исцрпување – обид да ја ослабне волјата и можностите на својот противник во долготраен конфликт, што е токму она што Трамп го кажа на почетокот на својот мандат, а кое сакаше да го избегне.

Иран би можел да ја загрози глобалната трговија со нафта

Иран, исто така, има моќ значително да го наруши комерцијалниот превоз во Персискиот Залив, рече Равид, особено ако одлучи да го затвори Ормутскиот теснец, клучен пат за извоз на нафта.

Досега немало конкретни прекини во глобалните испораки на нафта, но ако извозот биде нарушен или Иран се обиде да го блокира Ормутскиот теснец, светскиот пазар на нафта би можел да се соочи со егзистенцијална криза.

Теснецот го поврзува Персискиот Залив со отвореното море и е клучен пат за извоз на нафта и течен гас од Блискиот Исток. Според американската Администрација за енергетски информации, околу 20 милиони барели нафта минуваат низ Хормуз дневно.

Еден од врвните советници на врховниот лидер во Иран веќе повика на ракетни напади и затворање на Ормутскиот теснец.

„По американскиот напад врз нуклеарниот објект Фордо, наш ред е“, рече Хосеин Шаријатмадари, главен уредник на ултраконзервативниот весник „Кајхан“, кој претходно се претстави како „претставник на Хаменеи“.

Географската предност на Иран во контролата на морските патишта му дава „можност да го шокира пазарот на нафта, да ги зголеми цените, да ја поттикне инфлацијата и да ја поткопа економската агенда на Трамп“, изјави за CNN Мохамед Али Шабани, експерт за Иран и уредник на порталот „Амваџ“.

Иран би можел да започне со забрзан развој на нуклеарна бомба

Некои експерти веруваат дека Иран е многу веројатно да го забрза развојот на нуклеарно оружје – дури и ако сегашниот режим падне и нови лидери ја преземат власта.

„Трамп штотуку осигура дека Иран ќе стане нуклеарна сила во следните 5 до 10 години“, изјави Трита Парси, извршен потпретседател на Институтот Квинси во Вашингтон, во објава на X. „Особено ако дојде до промена на режимот“.

Парси истакнува дека новите лидери, особено ако доаѓаат од воени структури, би можеле да бидат значително порадикални од сегашните власти и да го сметаат нуклеарното оружје како единствено средство за одвраќање.

Експертите претходно тврдеа дека поради израелските напади, Иран веќе преместил дел од своите залихи збогатен ураниум од клучните нуклеарни постројки. Израел и САД го обвинуваат Иран дека се обидува да развие нуклеарно оружје, но Техеран тврди дека неговата програма е чисто мирна. 

Иран веројатно ќе се повлече и од Договорот за неширење на нуклеарно оружје (ННР), кој го обврза да не развива бомба.

Иран засега би можел да продолжи со нападите врз Израел

Првиот одговор на Иран на нападите на САД врз нуклеарните постројки не беше напад врз американските бази, туку врз Израел. Иранските ракети погодија неколку згради во Тел Авив. Според израелското Министерство за здравство, 86 лица биле примени во болници со повреди преку ноќ и во недела наутро.

Свесен дека не може да издржи продолжен отворен конфликт со САД и надевајќи се дека Трамп ќе се повлече по нападите во недела, Иран би можел да ја продолжи борбата исклучиво против Израел.

Трамп, верува Шабани, би можел да го следи истиот пат како во 2020 година, кога нареди атентат врз иранскиот генерал Касем Солејмани. „Во тоа време, тој сакаше да испрати силна порака, да доминира во насловите, да покаже американска решителност – но и да избегне поширока војна“, изјави Шабани за Си-Ен-Ен.

Иако Иран сега веројатно смета дека мора да возврати за да го спаси угледот, можно е тоа да го стори без човечки жртви – слично на 2020 година кога лансираше бараж од ракети врз американските бази во Ирак.

Иран би можел да прибегне кон сајбер напади и тероризам

Двајца воени аналитичари проценуваат дека Иран би можел да прибегне кон „асиметрични“ методи – како што се терористички напади или сајбер напади – за да возврати на САД, со оглед на тоа што израелските напади ги ослабнаа неговите конвенционални воени капацитети.

„Верувам дека ИРГК сега се обидува да процени какви капацитети сè уште има“, изјави за Си-Ен-Ен Дејвид Сангер, аналитичар за национална безбедност.

„Тие ќе бидат претпазливи и веројатно ќе се свртат кон асиметрични опции – сајбер напади и тероризам. Тие ќе бараат напади на кои САД не можат да одговорат со традиционални одбранбени мерки“, додаде тој.

Пензионираниот генерал-мајор Џејмс „Спајдер“ Маркс, раководител на геополитичката стратегија во инвестициската банка Академија Секјуритити, рече слично: „Израел беше доста успешен во ослабувањето на капацитетите за ракетен напад на Иран“.

Но, рече тој, „иако е ранета“, Револуционерната гарда сè уште има „импресивни капацитети“. „Постојат можности и во регионот и пошироко. Ние сме ранливи… низ целиот свет, каде што ИРГК има влијание или може да дејствува асиметрично.“

Иран би можел да се врати на преговорите – но под услови

Иран одбива да преговара додека продолжуваат израелските бомбардирања. Во неделата, Аракчи рече дека не е јасно „колку простор останува за дипломатија“ по американските напади врз нуклеарните објекти.

„Тие ја преминаа црвената линија со напаѓање на нуклеарните објекти… Ние мора да одговориме, повикувајќи се на нашето легитимно право на самоодбрана“, рече тој.

Според Парси, Иранците се ставиле во тешка ситуација со овој потег.

„Нивната цел е да го принудат Трамп да ја запре војната на Нетанјаху и со тоа да покажат дека можат и сакаат да го користат американското влијание против Нетанјаху“, напиша Парси. „Но, од друга страна, тие му дадоа на Израел вето на преговорите меѓу САД и Иран – бидејќи ако војната продолжи, Израел може да спречи каков било дијалог.“

Ирански и европски претставници се состанаа во Женева во петокот. Извори во Техеран велат дека разговорите започнале на напната нота, но со текот на времето станале „многу попозитивни“.

Зборувајќи во неделата, Аракчи ги обвини САД дека одлучиле да „ја поткопаат дипломатијата“. „Минатата недела преговаравме со Американците кога Израел одлучи да ја уништи таа дипломатија. Оваа недела разговаравме со Е3 (министри од три европски земји) и ЕУ, кога Американците одлучија да ја уништат дипломатијата“, напиша Аракчи на X. (Индекс.хр)