Избледената демократија во Европа

Тивките денови од август се добро време за размислување за годината што е пред нас. Гледајќи во мојот календар за 2024 година, изборите за Европскиот парламент се чинат најголеми. За жал, тие не успеваат да ме инспирираат како што тоа го правеа пред пет години.

Во 2019 година, се кандидирав за Европскиот парламент во Германија, додека германски колега беше во Грција. ДиЕМ25, нашето паневропско движење, сакаше да истакне дека европската демократија ќе остане лажна доколку не стане целосно транснационална. Во 2024 година, ваквите гестови немаат ни симболично значење.

Мојата замореност, додека се соочувам со европските избори во јуни следната година, не се должи на каква било загуба на заинтересираност за европската политика или на неодамнешните политички порази, во кои јас го имав мојот удел. Она што ме заморува е тешкотијата дури и да замислам дека семето на демократијата ќе се вкорени во Европската унија во текот на мојот живот.

Европските лојалисти ќе ме нападнат што го реков ова. Како се осмелувам да ја опишам ЕУ како зона без демократија, кога со неа раководи Совет кој го сочинуваат избрани премиери и претседатели, Комисија назначена од избраните национални влади и Парламент избран директно од европските народи и кој има овластување да ја разрешува назначената Комисија?
Карактеристиката на секоја демократија во длабоко нееднакви општества се институциите дизајнирани да спречат намалување на сета човечка интеракција за односи на моќ. За да се задржи деспотизмот подалеку, дискреционата моќ на извршната власт мора да се минимизира со помош на суверена политика со средства за нејзино минимизирање.

Земјите-членки на ЕУ ги обезбедуваат овие средства со нивните политики. Колку и да се ограничени нејзините избори, граѓаните на една земја го задржуваат овластувањето да ги бараат нејзините избрани тела одговорни за нивните одлуки (во рамките на егзогените ограничувања на земјата). За жал, тоа е невозможно на ниво на ЕУ.

Кога нашите лидери се враќаат дома по состанокот на Советот на ЕУ, тие веднаш ја отфрлаат одговорноста за непопуларните одлуки, обвинувајќи ги своите колеги од Советот: „Тоа беше најдоброто што можев да преговарам“, велат тие со кревање раменици.

Функционерите на ЕУ, советниците, лобистите и претставниците на Европската централна банка го знаат ова. Тие научија да очекуваат претставниците на земјите-членки да ја следат линијата и да им кажат на нивните национални парламенти дека, иако не се согласуваат со одлуките на Советот, тие се премногу „одговорни“ и посветени на европската „солидарност“ за да се спротивстават.

И тука лежи демократскиот дефицит на ЕУ. Клучните политики што мнозинството членови на Советот ги отфрлаат често поминуваат лесно, и не постои политика што може да донесе пресуда за самиот Совет, да бара одговорност и, на крајот, да го разреши како тело. Кога Советот ќе постигне полупристоен договор (како оној меѓу шпанскиот и холандскиот премиер, Педро Санчез и Марк Руте, за реформирање на фискалниот договор на ЕУ), националните избори, кои никогаш не се фокусираат на одлуки на ниво на ЕУ, може да ги предизвикаат да исчезне во воздухот.

Згора на тоа, формалната моќ на Европскиот парламент (кој сè уште нема овластување да иницира легислатива) да ја отпушти Комисијата во целост е исто толку корисна како опремувањето на грчката морнарица со нуклеарна бомба за да се спротивстави на заканите на Турција дека ќе заземе островче блиску до нејзиниот брег.

Ништо од ова не е ново. Но, денес сум поизморен затоа што три настани ја уништија идејата за ЕУ како ефективна сила за добро во и надвор од Европа.

За почеток, изгубивме секаква надеж дека заедничкиот долг може да делува како Хамилтонов лепак што ќе ја претвори нашата европска конфедерација во нешто поблиску до кохезивна демократска федерација. Да, пандемијата ја наведе Германија, конечно, да прифати издавање гаранции за заеднички европски долг. Но, како што предупредив во тоа време, политичките услови под кои течеа средствата беа остварување на сонот на евроскептиците. Резултатот?

Наместо првиот чекор кон потребната фискална унија, NextGenerationEU (Европскиот фонд за закрепнување на пандемијата) ја отфрли можноста за конверзијата на Хамилтон.

Второ, војната во Украина ги уништи европските аспирации за стратешка автономија од Соединетите Американски Држави, кои, и покрај официјалните убавини по поразот на Доналд Трамп во 2020 година, продолжува да ја гледа ЕУ како противник што треба да се контролира. Што и да се верува дека мора да содржи мировниот договор Украина-Русија, она што е неспорно е ирелевантноста на ЕУ за време на дипломатскиот процес што води до него.

Трето, веќе нема преправање дека ЕУ е снабдувач на принципиелен космополитизам.

Европејците ги презираа кампањите на Трамп „Изгради го ѕидот“, но ЕУ се покажа повешта во градењето ѕидови отколку што некогаш беше Трамп. На границата на Грција со Турција, во шпанската мароканска енклава, на источните граници на Унгарија и Романија, во либиската пустина, а сега и во Тунис, ЕУ финансираше подигнување на гадости на кои Трамп може само да им позавиди. И ниту еден збор не се изговара за незаконското однесување на нашата крајбрежна стража, која работи под закрилата на соучесничкиот Фронтекс (агенција за гранична контрола на ЕУ), која неспорно придонесе за илјадници смртни случаи во Медитеранот.

По европските избори во 2019 година, либералниот печат изрази олеснување поради тоа што европската ултрадесница не постигна толку колку што се плашеше. Но, заборавија дека за разлика од меѓувоените фашисти, новите ултрадесничари немаат потреба да победуваат на избори. Нивната голема сила е што добиваат моќ, победуваат или губат, бидејќи конвенционалните партии паѓаат една над друга за да ја прифатат ксенофобијата, потоа авторитаризмот, и на крајот тоталитаризмот. Поинаку кажано, автократските европски лидери како унгарскиот премиер Виктор Орбан не треба да мрднат ниту со прст за да го шират своето шовинистичко верување низ ЕУ и Брисел.

Ова не се размислувања на евроскептик кој мисли дека европската демократија е невозможна затоа што европски демос е невозможен. Тоа е жалење на европеист кој верува дека европскиот демос е сосема возможен, но дека ЕУ тргна во спротивна насока. Го гледавме брзиот економски пад на Европа и нејзиниот демократски (и етички) дефицит како се развиваат паралелно.

И покрај моите сомневања, за мене е лесна одлука да се кандидирам повторно на европските избори – овој пат во Грција со MeРА25 – токму затоа што моите сомневања треба да се емитуваат за време на кампањата. Парадоксот е што морам да се убедам себеси дека изборната политика на ЕУ е вредна за маката пред да можам да убедам некој друг.

(Јанис Варуфакис, поранешен министер за финансии на Грција, е лидер на партијата МеРА25 и професор по економија на Универзитетот во Атина. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“. )