Хрватскиот случај

Оваа година е педесетгодишнината од Хрватската пролет, која заврши есента со смената на републичките власти.

Кога станува збор за економската политика, приговорот на Хрватска беше дека нејзините даночни обврзници ги финансираат српските и економиите на неразвиените членки на федерацијата. Дополнително, германските марки, главно заработени во туризмот и бродоградбата, се менуваат за динари, кои најмногу губат од вредноста поради инфлацијата и депресијацијата на девизниот курс. Колку беа оправдани овие приговори не е важно овде. Важно е да се напомене дека недовербата во сопствените пари и сомнежот дека буџетските власти не ги користат парите во согласност со интересите на оние кои плаќаат даноци. Затоа што тоа ќе се одрази на економската политика по осамостојувањето.

Гледајќи го целиот период од 1991 година до денес, не може да се каже дека Хрватска била економски успешна земја. Кога војната и сето она што беше долгорочни последици од воените конфликти ќе се остават настрана, тие се веројатно трите клучни детерминанти на хрватскиот економски случај.

Пред сѐ, тука е веќе споменатата недоверба во сопствените пари. Значи, беше избрана политика на практично фиксен девизен курс, што се оправдува со недовербата во способноста на сопствената централна банка да ја стабилизира инфлацијата, а потоа и со цел влез во Европската монетарна унија. Ова конечно треба да се постигне за неколку години. Развојното значење на оваа монетарна политика беше дека економијата главно се потпира на извозот на услуги, што значи туризам. Дополнително, се очекуваше скок на цените на недвижностите и значителна заработка од нивната продажба.

Ова е слично на Црна Гора, само Хрватска е многу поголема. И всушност, на почетокот Грција се истакнуваше како пример. По 2000 година економската клима во Европа беше поволна за речиси сите, иако не за Германија, но тоа е друга тема, па хрватската економија релативно брзо закрепна. За да се доближи морето до посетителите, така да се каже, помогнаа и големите инвестиции во инфраструктурата.

Има смисла овде да се спомене колапсот на банкарскиот систем, сличен на оној во Србија, иако не од истите причини, па тој речиси целосно беше продаден на странски банки. Тоа тогаш доведе до проблем сличен на југословенскиот, каде заштедите се во евра, а инвестициите во куни, па евентуалната девалвација е финансиски ризична. Што влијаеше на издржливоста на практично фиксниот курс.

Проблемот настана со финансиската криза. Зашто, во меѓувреме значително е намалено учеството на индустриското производство и извозот на стоки, а закрепнувањето на услугите се одолговлекува. Така, хрватската економија помина полошо од сите други во Европа, со исклучок на Грција. Ниту српската економија не помина многу подобро, но од други причини. Рецесијата и стагнацијата не беа слични на југословенската криза од 1980-тите, бидејќи беше задржан стабилен курс. Но затоа невработеноста и иселувањето се зголемија многу повеќе.

Затоа може да се каже дека финансиската криза доведе до губење на цела деценија економски раст. Иако самата економија се адаптираше, таа и денес изгледа поинаку отколку кога грчкиот туризам беше модел на развој. Сепак, не може да се каже дека се води валидна фискална политика, бидејќи регионалните разлики всушност не се намалени. Што е уште една сличност со југословенскиот период.

Работите сега се поинакви во смисла дека можеше да се очекуваат фискални трансфери од Европската унија, кои дојдоа по пристапувањето затоа што хрватската економија е недоволно развиена во таа заедница и затоа е корисник на солидарноста од поразвиените земји-членки. Повторно, не треба да се заклучува дека од овие трансфери немаат корист од поразвиените земји, но тоа е друга работа. Овде само вреди да се забележи дека сега чевелот е на другата нога, како што понекогаш се вели.

Во Хрватската пролет не беше сѐ за „нашите пари“, но секако беше основно економско барање. Сепак, се мислеше на германската марка, а пред сѐ на придонесите во федералниот буџет и трансферите во неразвиените региони. И занемарувањето на неразвиените региони во самата Хрватска. Работите не се многу променети, освен трансферите од буџетот на Европската унија.

(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во „Нови магазин“)