Гагаузија – Ахиловата пета на Молдавија

Неодамнешниот референдум за ЕУ ​​и претседателските избори во Молдавија го свртеа вниманието кон Гагаузија, полуавтономна област во јужна Молдавија, каде што противењето на интеграцијата во Европската унија и реизборот на претседателката Маја Санду беше најсилно во земјата.

Референдумот во земјата на 20 октомври за членство во ЕУ помина со тесна разлика од 0,35%. Во Гагаузија, претежно етнички турски регион во кој главно се зборува руски јазик , само 5,16 отсто од гласачите ја поддржаа интеграцијата во ЕУ.

Регионот, исто така, во голема мера го фаворизираше противникот на Санду, усогласен со Русија, Александр Стојаногло од Партијата на социјалистите, кој доби 97 отсто од гласовите на Гагаузија во вториот круг од претседателските избори на 3 ноември. Стојаногло, поранешен обвинител со врски со Русија, Санду го означи како „човекот на Москва“.

Ирина Влах, која беше гувернер на Гагаузија од 2015 до 2023 година, беше централна фигура во обликувањето на неодамнешната траекторија на регионот.

„Мојот тим и јас бевме во можност да го трансформираме регионот“, изјави Влах за The Moscow Times. „Создадовме можности за младите луѓе, изградивме инфраструктура и го унапредивме економскиот развој на регионот. Горда сум на она што го постигнавме“.

По инкорпорирањето во Молдавската ССР, Гагаузија доживеа значајна русификација која ги зацврсти нејзините културни и јазични врски со Русија. По независноста на Молдавија во 1991 година, регионот побара автономија, која му беше доделена во 1994 година. Оттогаш, локалните лидери често се судираат со федералните власти околу културните политики, економскиот развој и надворешната политика на Молдавија.

За време на нејзиниот мандат, Влах соработуваше со меѓународни организации како УНДП на иницијативи како што е проектот за поддршка на земјоделството и руралниот развој финансиран од ЕУ, како и напредни кампањи за справување со семејното насилство, правејќи ја Гагаузија лидер во превентивните напори.

Нејзиниот мандат беше обележан и со продлабочување на врските со Русија, вклучително и олеснување на пристапот на гагаузиските земјоделски производи до руските пазари и потпишување договори за соработка со девет руски региони. Двојниот пристап на Влах на работа со Истокот и Западот го нагласи балансирачкиот чин на нејзиното раководство.

„Никогаш не избрав да работам со Западот против Истокот, или обратно“, рече таа во интервју за молдавскиот подкаст Bandstage во 2024 година. „Отсекогаш сум спроведувала проекти со двете страни“.

Влах го критикува актуелното проевропско раководство на земјата, велејќи за руската државна новинска агенција РИА Новости оваа година дека „Санду погрешно верува дека ако имаш добри односи со Западот, нужно мора да имаш лоши односи со Русија“.

Сепак, таа ја поддржа кандидатурата на Молдавија за ЕУ ​​во 2022 година, велејќи дека „народот на Гагаузија го поздравува статусот на Молдавија како кандидат за членство во ЕУ“. Сепак, неодамнешните резултати од референдумот ја истакнуваат зголемената поделба меѓу населението на Гагаузија и европските аспирации на Молдавија.

Набргу по претседателските избори во ноември, Влах ја објави својата нова политичка партија, Срцето на Молдавија. Таа изјави за „The Moscow Times“ за правото на Гагаузите за „одговорни политичари кои носат одлуки во интерес на народот“.

Сегашната башканка(гувернерка)  на Гагаузија, Евгенија Гутул, е поврзана со проруската партија Șor, чии кампањи за дестабилизација на прогонетиот лидер Илон Шор во Молдавија, наводно, биле финансирани од рускиот олигарх Роман Абрамович. Изборите во Гутул во јуни 2023 година остануваат невалидени за Централната изборна комисија на Молдавија поради наводни прекршувања на финансирањето на кампањата и странско мешање. Таа, исто така, беше забранета и беше цел на неодамнешните санкции на САД.

Додека дијаспората се собра зад Санду за да ја обезбеди нејзината победа во ноември – со 82,82% од 327.851 гласови на дијаспората кои ја поддржаа – таа го загуби внатрешното гласање со 48,69%. Извештаите за руско мешање, вклучително и наводен поткуп на гласачи, се под истрага.

Гагаузискиот активист Андреј Шевел (28) има силни чувства поради недоволната застапеност на Гагаузија во одлучувањето на владата.

„Нема ниту еден претставник од Гагаузија во владејачката партија или парламентот, што верувам дека е проблем“, изјави тој за „Москва тајмс“.

Шевел, исто така, укажа на борбите на регионот со јазичните бариери, истакнувајќи дека само 12 отсто од Гагаузите зборуваат вешто романски.

„Нашиот недостаток на вештини за романски јазик ја попречи нашата способност да работиме во Кишињев и во владините структури“, рече тој.

Јазичното прашање е симбол на пошироките културни предизвици во Гагаузија. Рускиот јазик останува доминантен јазик во регионот, а некои жители се чувствуваат исклучени од националниот живот поради зголемениот приоритет на Молдавија на романскиот како државен јазик.

Шевел ја критикуваше носталгијата на регионот за Советскиот Сојуз. Неговото семејство страдаше за време на периодот на советскиот глад од 1946-1947 година, како и многу други во Гагаузија. Се проценува дека 20-30% од населението на Гагаузија загинало за време на гладот.

„Луѓето ја игнорираат реалноста на тие времиња“, рече тој.

Економските предизвици поттикнаа 20-25% од Гагаузите да бараат работа во странство. Љуба, 29-годишна Гагаузка од Комрат, изрази загриженост за иднината на нејзината заедница.

„Генерално, културата на Гагаузите избледува“, рече Љуба, која го учи романскиот јазик за да се прилагоди на лингвистичката реалност на Молдавија и гласаше против членството во ЕУ на референдумот.

„Приклучувањето во ЕУ може да ја продлабочи поделбата меѓу проевропските и проруските сили во земјата“, изјави таа за „Москва тајмс“.

Некои Молдавци стравуваат дека членството во ЕУ може да доведе до пристапување во НАТО, потег што ќе се судри со уставната неутралност на Молдавија.

„Луѓето тврдат дека ја поддржуваат неутралноста, додека истовремено ја фаворизираат соработката со Русија“, рече Шевел. „Ова е во спротивност со принципот на неутралност, особено кога има руски трупи стационирани во Молдавија“.

Денеска, 1.500 руски војници остануваат во Приднестровје, сепаратистички регион на украинската граница, кој е оспоруван по распуштањето на СССР.

И покрај овие предизвици, Шевел останува оптимист за иднината на регионот, поддржувајќи ја каузата на Гагаузија во политичкиот пејзаж на Молдавија.

„Гледам дека тие целосно не го разбираат или не го решаваат локалниот начин на размислување, потребите и регионалната агенда овде“, рече тој за актуелната влада. „Мојата цел е да ја претставувам Гагаузија во парламентот“. (Московско време)