ЕУ бара 67 милиони назад од Кипар: Истрагата открива корупција во мегапроектот за гас чија судбина е неизвесна

Брисел бара Кипар да врати 67 милиони евра поради скандалозни неправилности во проектот за терминал за течен природен гас, додека Канцеларијата на Европскиот јавен обвинител води истрага за корупција и проневера.

Брисел издаде строго предупредување до Никозија, барајќи враќање на 67 милиони евра од средствата на ЕУ поврзани со недовршениот терминал за регазификација на течен природен гас (LNG) во Василикос.

Обвинението, упатено против Министерството за енергетика, следува по повеќе од една година ревизии и размени меѓу кипарските власти и финансиското тело на Европската комисија, CINEA.

Овој развој го истакнува растечкото разочарување на Европа од управувањето со проект кој некогаш се сметаше за камен-темелник на енергетската транзиција на Кипар. Исто така, покренува сомнежи за тоа дали земјата може да ги исполни долговетуваните реформи, додека домаќинствата продолжуваат да се соочуваат со едни од највисоките цени на електричната енергија во Европа.

Долга низа предупредувања
Спорот датира од јануари 2024 година, кога Заводот за ревизија издаде осудувачки извештај во кој се пронајдени неправилности во тендерот започнат во 2018 година и договорот доделен во 2019 година на конзорциум предводен од Кина. Во него се наведуваат недоволна конкуренција, сериозни процедурални прекршувања и докази дека членовите на конзорциумот имале претходни пресуди за поткуп и местење на понудите во Кипар и Грција, основи што автоматски ги дисквалификуваа.

И покрај ова, владата продолжи понатаму, плашејќи се дека со откажување на тендерот ќе изгуби 101 милион евра од финансирањето на ЕУ во рамките на Фондот за поврзување на Европа и ќе го одложи увозот на течен природен гас (LNG) до шест години.

Овие стравувања се покажаа како неосновани. Во март 2024 година, Канцеларијата на Европскиот јавен обвинител (EPPO) отвори кривична истрага за сомнителни кривични дела извршени од ETIFA, државната компанија за инфраструктура на природен гас, и нејзините изведувачи. До јули истата година, ETIFA го раскина договорот со кинескиот конзорциум, а CINEA започна сопствена истрага за тоа како биле искористени средствата на ЕУ.

Во текот на следната година, Кипар поднесе обемни објаснувања, но ревизорите не беа убедени. На 22 септември, CINEA официјално побара враќање на 67 милиони евра исплатени досега.

Владата инсистира дека проектот може да се спаси
На 23 септември, министерот за енергетика, Јоргос Папанастасиу, му рече на парламентарниот комитет за енергетика дека проектот за течен природен гас „е изводлив, мора да се заврши и ќе се заврши“. Тој рече дека пловечката единица за складирање и регазификација (FSRU) Прометеј би можела да биде готова уште во октомври, со финални проверки во тек.

Сепак, тој исто така призна дека тендерите за завршување на земјишните работи остануваат замрзнати по совет на консултантите ETYFA, кои предупредија за оперативни ризици. Во текот на следните два месеци ќе се спроведе анализа на празнините за да се проценат разликите помеѓу дизајнот, изградбата и набавените материјали. Во зависност од наодите, владата можеби ќе мора да ја започне фазата на преден инженерски дизајн (FEED) пред да продолжи со тендерот.

Кривичната истрага го зголемува притисокот
Европското јавно обвинителство ја засили својата истрага кон крајот на август 2025 година за наводна измама, проневера и корупција во врска со проектот Василикос. Според документите што ги видоа кипарските медиуми, истрагата вклучува несоодветни одобрувања на сметки, попречување на истрагите на EPPO и сомневање за поткуп. Истражителите побараа пристап до банкарските сметки на клучните играчи, додека подизведувачите ја негираа одговорноста за неисправни материјали, вклучително и несертифицирани вентили со висок притисок.

Поранешни функционери предупредија дека без безбедносни сертификати, терминалот може да бара делумно реновирање или дури и да се соочи со напуштање. Христос Христодулидес, поранешен раководител на Операторот на преносниот систем, повика на разгледување на алтернатива: снабдување со природен гас од брегот на Афродита до Кипар преку краток цевковод.