Десет лекции од Враќањето на историјата

На малкумина ќе им недостига 2022, година дефинирана со долготрајна пандемија, забрзување на климатските промени, галопирачка инфлација, забавување на економскиот раст и, повеќе од сè друго, избувнување на скапа војна во Европа и загриженост дека насилен конфликт наскоро би можел да избие во Азија. Некои од овие беа антиципирани, но голем дел од нив не беа – и сето тоа сугерира лекции што ги игнорираме на наша опасност.

Прво, војната меѓу земјите, за која повеќе од неколку академици сметаат дека е застарена, е сè друго само не тоа. Она што го гледаме во Европа е старомодна империјална војна, во која рускиот претседател Владимир Путин се обидува да ја згасне Украина како суверена, независна целина. Неговата цел е да обезбеди демократска, пазарно ориентирана земја која бара блиски врски со Западот да не може да напредува на границите на Русија и да постави пример што може да се покаже привлечен за Русите.

Се разбира, наместо да ја постигне брзата и лесна победа што ја очекуваше, Путин откри дека неговата армија не е толку моќна и дека неговите противници се многу порешителни, отколку што очекуваше тој – и многумина на Запад. Десет месеци подоцна, војната продолжува без никаков крај.

Второ, идејата дека економската меѓузависност претставува бедем против војната, бидејќи ниту една страна не би имала интерес да ги наруши заемно корисните трговски и инвестициски врски, повеќе не е одржлива. Политичките размислувања се на прво место. Всушност, големата зависност на Европската унија од руските енергетски резерви веројатно влијаеше на одлуката на Путин да изврши инвазија, што го водеше да заклучи дека Европа нема да му се спротивстави.

Трето, интеграцијата, која анимираше децениска западна политика кон Кина, исто така не успеа. Оваа стратегија, исто така, се потпираше на верувањето дека економските врски – заедно со културните, академските и други размени – ќе ги поттикнат политичките случувања, наместо обратно, што ќе доведе до појава на поотворена, пазарно ориентирана Кина, која исто така беше повеќе умерена во својата надворешна политика.

Ништо од ова не се случи, иако може и треба да се дебатира дали пропустот лежи во концептот на интеграција или во начинот на кој таа е извршена. Она што е јасно, сепак, е дека политичкиот систем на Кина станува порепресивен, нејзината економија се движи во поетатистичка насока, а нејзината надворешна политика станува понаметлива.

Четврто, економските санкции, во многу случаи инструмент на избор за Западот и неговите партнери кога реагираат на кршењето на човековите права од страна на владат или агресијата во странство, ретко даваат значајни промени во однесувањето. Дури и агресијата толку бесрамна и брутална како руската против Украина не успеа да ги убеди повеќето светски влади да ја изолираат Русија дипломатски или економски, и додека санкциите предводени од Запад можеби ја нагризуваат руската економска база, тие не се приближија до тоа да го убедат Путин да ја смени својата политика.

Петто, фразата „меѓународна заедница“ треба да се повлече. Не постои таква. Правото на вето на Русија во Советот за безбедност ги направи Обединетите нации немоќни, додека неодамнешниот собир на светските лидери во Египет за борба против климатските промени беше тежок неуспех.

Освен тоа, има малку глобален одговор на Ковид-19 и има малку подготовки за справување со следната пандемија. Мултилатерализмот останува суштински, но неговата ефикасност ќе зависи од создавање потесни аранжмани меѓу истомислечките влади. Мултилатерализмот како сè или ништо главно нема да резултира со ништо.

Шесто, демократиите очигледно се соочуваат со својот дел од предизвиците, но проблемите со кои се соочуваат авторитарните системи може да бидат уште поголеми. Идеологијата и опстанокот на режимот често го поттикнуваат донесувањето одлуки во таквите системи, а авторитарните лидери честопати се спротивставуваат на напуштањето на неуспешните политики или на признавањето грешки, за тоа да не се гледа како знак на слабост и да ги поттикне јавните повици за поголеми промени. Таквите режими мора постојано да сметаат на заканата од масовни протести, како во Русија, или оние вистинските, како што неодамна видовме во Кина и Иран.

Седмо, потенцијалот на интернетот да ги оснажи поединците да ги предизвикуваат владите е многу поголем во демократските земји отколку во затворените системи. Авторитарните режими како оние во Кина, Русија и Северна Кореја можат да го затворат своето општество, да ја следат и цензурираат содржината или и двете.

Стигна нешто поблиску до „расцепен интернет“ – повеќекратни, посебни интернети. Во меѓувреме, социјалните медиуми во демократските земји се подложни на ширење лаги и дезинформации кои ја зголемуваат поларизацијата и го отежнуваат владеењето.

Осмо, сè уште постои Запад (термин кој се заснова повеќе на заеднички вредности отколку на географија), а сојузите остануваат критичен инструмент за промовирање на редот. Соединетите Држави и нивните трансатлантски партнери во НАТО ефикасно одговорија на руската агресија против Украина. САД, исто така, создадоа посилни врски во Индо-Пацификот за да се справат со растечката закана што произлегува од Кина, главно преку зајакнатиот Квад (Австралија, Индија, Јапонија и САД), АУКУС (Австралија, Обединетото Кралство и САД) , и зголемена трилатерална соработка со Јапонија и Јужна Кореја.

Деветто, американското лидерство продолжува да биде суштинско. САД не можат да дејствуваат еднострано во светот ако сакаат да бидат влијателни, но светот нема да се собере за да одговори на заедничките безбедносни и други предизвици ако САД се пасивни или настрана. Често се бара американска подготвеност да водат од напред, наместо одзади.

И на крај, мора да бидеме скромни за она што можеме да го знаеме. Понизно е да се забележи дека неколку од претходните лекции беа предвидливи пред една година. Она што го научивме не е само дека историјата се вратила, туку и дека, за добро или лошо, таа ја задржува својата способност да нѐ изненади. Имајќи го тоа на ум, напред во 2023 година!

(Ричард Хас е претседател на Советот за меѓународни односи, а претходно беше директор за планирање политики на американскиот Стејт департмент. Текстот е објавен од мрежата „Проект синдикејт“.)