Дали враќањето на Навални беше маестрален потег или грешка?

СТИВ ГУТЕРМАН

Аналитичарите ги бараат одговорите на прашањето дали Навални требаше да го одложи своите враќање во Русија за на пролет или налето, неколку месеци пред важните избори за руската Дума. Никој нема дефинитивен одговор

Откако слета во Москва пред еден месец, непријателот на Кремљ кој преживеа труење Алексеј Навални е затворен и му е изречена затворска казна во траење од две години и осум месеци – и тој се соочува со можно понатамошно гонење што може да резултира уште многу години зад решетки.

Големите улични протести поттикнати од неговото апсење нагло беа запрени во услови на сурова државна акција, неговите сојузници и соработници упорно ги прогонува државата, а неговата сопруга ја напушти земјата, барем засега.

Дали враќањето на Навални беше мудар потег или погрешно пресметка?

Прерано е да се каже – месеци премногу рано, речиси сигурно, а можеби и години прерано. Но, еве неколку клучни прашања што треба да ги поставите и индиции за некои можни одговори.

ЗОШТО ВРАЌАЊЕ?  Не долго откако излезе од кома и тргна на патот за закрепнување од труењето со нервен агенс на 20 август, за кое тој ги обвинува рускиот претседател Владимир Путин и Федералната служба за безбедност (ФСБ), Навални јасно стави до знаење дека планира да се врати во својата земја.

Додека тој нагло објави дека има авионски билет за Москва на 17 јануари, стануваше сѐ појасно дека тој ќе биде уапсен наскоро по пристигнувањето и веројатно ќе биде осуден на казна затвор до 3 и пол години за обвинението што го отфрли како апсурдно.

Плус, тој се соочи со потенцијална закана од физичка опасност – факт што беше очигледен по труењето, за што Германија и другите влади рекоа дека е направено со нервен агенс за оружје од групата „новичок“ и напади што претходно ги претрпел како резултат на неговата политичка активност.

Па, зошто да ризикува? Можеше ли да остане во странство и да ги следи своите цели – вклучително и поткопување на Путин со ослабување на партијата Единствена Русија под контрола на Кремљ на изборите за Државната дума, долниот дом на парламентот, овој септември?

Можеше да се обиде, но отсуството може да беше значителна пречка. И влијанието на неговото враќање на начинот на кој беше перцепиран, како од Кремљ, така и од многу руски граѓани, беше непосреден и непобитен.

Враќањето на Навални беше повеќе „морален настан“ отколку политички развој, изјави аналитичарот од Москва Александар Морозов за Руската редакција на Радио Слободна Европа минатата недела.

Поради ризикот, дури и приврзаниците, критичарите и помалку или повеќе рамнодушните го опишаа неговото враќање како храбар потег – иако  потенцијално глупав. Во комбинација со многу видливиот одговор на државата – од пренасочување на неговиот лет од еден во друг московски аеродром, до речиси непосреден притвор, до насилната полициска пресметка со протестите што следеа – тоа го исфрли на позиција на неоспорен лидер на опозицијата.

„Добар човек – но тој ризикува“, објави на Твитер Михаил Ходорковски, чија сопствена способност да влијае на политиката во Русија е ограничена со неговото отсуство од земјата. Тој замина надвор од земјата по ослободувањето по една деценија затвор по помилувањето од Путин, во 2013 година и не се вратен.

Ризикот дојде веднаш кога Навални кратко време откако беше затворен во Матроскаја Тишина – притвор во Москва каде умре свиркачо Сергеј Магницки во 2009 година, откако активистите рекоа дека тој бил подложен на тортура – кога рече дека ќе биде внимателен на скалите „за секој случај“ и не би си го пресекол грлото „со изострена лажица“ или би се обесил на шипката од прозорецот, сугерирајќи дека ако умре, треба да се смета за наместен случај.

Ако Навални одлучеше да не се врати „тоа ќе беше победа за Путин“, рече за  Блумберг, Фјодор Крашениников, политички консултант близок со Навални, кратко по неговото враќање.

ШТО Е БРЗАЊЕТО? Дали тајмингот беше исправен, е посложено прашање.

Многу противници на Кремљ се прашуваат зошто тој се реши да се врати кога го направи тоа: цели осум месеци пред очекуваните датуми на изборите во Думата и среде зима, кога времето може да ги смрзне плановите за протести.

Втората загриженост се покажа претерана: На 23 и 31 јануари, десетици илјади Руси излегоа на протести во градовите и градовите низ целата земја, многу храбри на студени температури – дури на минус 43 степени Целзиусови во Јакутск.

Сепак, поширокото прашање сè уште стои. И тоа се појави на 5 февруари, кога десната рака на Навални објави дека не се планираат големи протести на улиците за тој викенд – и дека следниот може да се одржи до пролет.

Пет дена подоцна, Навални и неговите сојузници повикаа на протест на Денот на вљубените, чии учесници светеа со нивните мобилни телефони од нивните дворови и други локации во близина на нивните домови – скромна и дифузна демонстрација што спречи нова акција од полицијата, која користеше палки и електрични палки додека приведуваа илјадници луѓе на претходните протести во голема манифестација на сила, но за кои некои противници на Кремљ рекоа дека немаат влијание на овие митинзи.

Запирањето на големите протести значи дека противниците на Путин не треба секој викенд да докажуваат дека моментумот не се губи со инесување на голем број луѓе на улица, посебен предизвик по полициското насилство и континуираната кампања за претреси во домови, гонења и други правни активности против сојузниците на Навални.

Но, тоа исто така покренува прашања за тоа дали тие можат да му дадат повторна енергија на движењето и да организираат големи митинзи на пролет и налето, со приближувањето на изборите.

Александар Кинев, политички аналитичар со седиште во Москва и критичар на Кремљ, рече дека тој верува оти времето за враќање на Навални претставува „многу силна стратешка погрешна пресметка“.

„Ми се чини дека ако враќањето на Навални не се случеше во јануари, туку кон крајот на пролетта или летото, кога веќе беше во тек изборната кампања, политичкиот ефект ќе беше сосема поинаков“, рече Кинев минатата недела.

Друга пречка за Навални е големата кампања на државните службеници и медиумите за да го означат како непријател на државата која сака да ја поттикне револуцијата по налог на Вашингтон и Западот – тврдење за кое политичкиот аналитичар Александар Баунов рече дека „може да звучи безобразно“, но „ ќе одекне кај одредени сегменти на јавноста“.

„Навални можеби ја прецени подготвеноста на обичните луѓе да го поддржат“, напиша Баунов, постар соработник во Московскиот центар Карнеги, во написот на 17 февруари под наслов „Зошто анти-Навални стратегијата на Кремљ може да функционира“.

„Кремљ… сака да ги поттикне очекувањата на јавноста дека секое протестно движење ќе се исцрпи, исто како и многу претходни движења, и дека режимот ќе остане исправен“, напиша тој. „Дури и луѓето кои не се задоволни ќе се одлучат за она што им се чини како совршено рационално однесување и ќе останат надвор од политиката“.

ШТО ВЕЛАТ АНКЕТИТЕ?

Досега има малку силни докази за спротивното.

Неодамнешното истражување на јавното мислење спроведено од независниот центар „Левада“ покажа дека 45 проценти од Русите очекуваат повеќе политички протести – најголемиот процент забележан од пред Путин да дојде на власт во 1999-2000 година – но дека само 15 проценти се подготвени да земат учество, помал удел отколку во изминатите неколку години.

Анкетите исто така сугерираат дека видео-истрагата од Фондацијата за борба против корупција на Навални, која дава детали за огромната палата на Црното Море, за која се вели дека е изградена за Путин, може да направи малку за да го пренасочи мислењето во земја чиишто граѓани се изморени од извештаи за корупција меѓу членовите на елита.

Но, набљудувачите велат дека бројките на анкетите за јавното мислење можат да бидат измамнички затоа што испитаниците најверојатно ќе изразат поддршка за политичар кој е веќе на власт. Според новинарот Леонид Рагозин, „руското ‘агресивно послушно’ мнозинство може практично да ја смени ориентацијата преку ноќ кога работите ќе тргнат на лошо“.

Во меѓувреме, критичарите и некои приврзаници на Кремљ велат дека силниот одговор на враќањето на Навални помогна да се подигне неговиот профил, додавајќи му на предизвикот што му го поставува на Путин, наместо да не му се спротивстави. Набргу по враќањето, Баунов напиша дека Навални „стана најистакнат и најопасен критичар на Путин: анти-Путин и политичар број два во Русија“.

И откако ретко го спомнуваа со години, медиумите контролирани од Кремљ го ставија во центарот на вниманието со својата кампања да го опишат како непријател на народот и алатка на Западот: во еден случај, истакнат политички водител на државната телевизија се чинеше дека го споредува – неповолно – со Адолф Хитлер.

Во месецот по неговото враќање, Навални беше спомнат на водечките социјални мрежи 10,8 милиони пати, според медиумот „Откритие медиа“ – повеќе од Путин за прв пат – и беше близу втор до Путин во однос на споменувањето во традиционалното медиуми во Русија.

Овие бројки може да не се претворат во големо зголемување на поддршката за Навални во следните месеци. Но, додека митинзите низ Русија беа поттикнати од неговиот затвор и честопати беа опишани како „про-Навални протести“, таа формулација не рефлектира потенцијално важен факт: многу демонстранти рекоа дека не излегле да му дадат поддршка, туку повеќе незадоволство од владата на Путин и загриженост за корупцијата и економијата.

А, некои што го поддржуваат Навални велат дека го поддржуваат не затоа што сакаат тој да го замени Путин, туку затоа што го сметаат за најисплатлив потенцијален агент на промени. Времето да се избере нов лидер, велат тие, ќе дојде кога ќе има фер избори во Русија.

ШТО Е СЛЕДНО?

„Навални е единствената личност, според мое мислење, што може да промени нешто во Русија. Тој е најблиску да биде способен да го стори тоа“, рече Алексеј Иванов, активист во северниот руски регион Коми, кој беше уапсен поради  присуство на еден од јануарските протести. Тој рече дека го гледа Навални како „алатка за промена на системот во Русија“.

Дали и кога може да се случи таква промена е нејасно. Изборите за Думата се обликуваат како голем тест и за Путин и за Навални, но тие не се крај на патот – и во овој момент, барем, сигурно не е крајната игра во умот на ниту еден од двајцата ривали.

Делумно засновано на нивните резултати, Навални – веројатно од зад решетки – ќе мора да сфати како е најдобро да се оди напред.

Путин, ако дотогаш не одлучил, ќе мора да размисли за претседателските избори во март 2024 година – дали да се кандидира за уште еден шестгодишен мандат или да се тргне настрана, откажувајќи се од официјалното место на власта, ако не и многу повеќе, и да го помаза фаворизиран наследник. Забранувајќи го неочекуваното, фигурата на Навални веројатно ќе се појави во неговите пресметки.

Минатата година Путин си обезбеди право да се кандидира за претседател не само во 2024 година, туку повторно во 2030 година, што значи дека може да биде претседател до 2036 година. Ако тоа се случи, тој ќе има 83 години кога ќе заврши неговиот шести мандат во Кремљ, додека Навални – кој сега има 44 години – во тоа време ќе има 59 години.

На различни начини, и забранувајќи го неочекуваното, и Путин и Навални имаат значително време да работат на тоа. Друго големо прашање: за кого работи тоа?

(Стив Гутерман е уредник на рускиот оддел во централата на Радио Слободна Европа во Прага. Тој живееше и работеше во Русија и поранешниот Советски Сојуз речиси 20 години, меѓу 1989 и 2014 година, известувајќи за Асошиетед прес и Ројтерс)