Cui bono
ВЛАДИМИР ГЛИГОРОВ
Она што може да се постигне преку царината може да се постигне преку субвенции, промени на девизниот курс или други фискални мерки
Во теоријата за економска политика може да се воспостави симетрична врска помеѓу повеќе или помалку сите мерки. Она што може да се постигне преку царината може да се постигне преку субвенции, промени на девизниот курс или други фискални мерки. Исто така, доколку се напуштат некои мерки на монетарната политика, на пример со воведување на фиксен девизен курс, истите цели може да се постигнат преку фискална политика или трговски мерки. Ова е последица на општата меѓузависност на економските и, на крајот на краиштата, социјалните односи, но тоа овде не е важно.
Земете ги, на пример, еколошките царини што сега се воведуваат во Европската унија, а веројатно и во Америка. И тоа треба да се очекува и во другите развиени земји. Или друг пример кој е можеби појасен. Сите имаме корист од „Амазон“, дали треба да платиме за тоа? Со тоа би можело да се надомести загубениот профит од други активности во областа. Исто така, би можеле да воведеме царини за производите што би го нарушиле екосистемот на „Амазон“. Слично е и со царинските давачки за производите од земјите што ја загадуваат и негативно влијаат на климата. Царинските давачки треба да поттикнат инвестиции во чисти технологии, што исто така може да се постигне со субвенционирање на тоа производство.
Кога се вели дека една или друга мерка би имала одредено влијание или би довела до одредена последица, се подразбира дека ништо друго нема да се случи за да се неутрализира влијанието на таа мерка. Ова е обично неоправдана претпоставка. Бидејќи царините за животна средина може да се надоместат од буџетот на земјата за која се однесуваат, а постојат други начини да не се постигне она што се сака. Некои последици од новововедените тарифи се автономни, што значи дека тие ќе настанат поради прилагодување на целиот систем на цени и односот помеѓу понудата и побарувачката. Значи, не е сигурно дали целта што треба да се постигне навистина ќе биде постигната.
Дополнителен проблем е одредувањето на царинските нивоа. Во овој поглед, субвенциите се предност. Бидејќи директно се влијае врз промената на производството. Така, полесно е да се одреди колку субвенции се потребни, особено ако веќе постојат алтернативни чисти технологии. Ова е потешко со царините, бидејќи не е сигурно како, меѓу другото, пазарот на трудот ќе се прилагоди на новововедените царински давачки. Ако е можно да се намалат платите за висината на царинските давачки, посакуваната цел нема да се постигне. И сосема е можно да се случи дополнителна штета. Кај субвенциите може да се додаде и услове дека е неопходно да се примени нова технологија и да не се нудат пониски плати. Тоа треба да биде доволно за да се утврди со потребната прецизност колку треба да им платиме на производителите во други земји за да преминат на чиста технологија и со тоа да придонесат за зачувување на јавното добро, а тоа е чистиот воздух, а да не зборуваме за климата.
Тука може да се каже нешто за субвенциите. Во Србија на странските инвеститори им се покриваат некои видови тековни трошоци. Како прво, дел од платите. Ова е лошо бидејќи со тоа се ризикува да се одржуваат активности кои не се исплатливи. Во случај на можни субвенции за чиста технологија, фиксните трошоци се покриваат до одреден степен. Затоа што е неопходно да се затвори старото производство и да се започне нова. Значи, тоа се субвенции кои се еднократни, да се изразам така. Ова е во согласност со фактот дека со производот се добива и почист воздух. Така што, се инвестира во јавното добро, поради што е сосема соодветно да платат оние што ќе дишат чист воздух.
Ова не може да се постигне така лесно со царините. Потребно е да се воведат некои дополнителни мерки за да се осигура дека инвестициите во чисти технологии се исплатуваат доколку не се платат царините. Веројатно се очекува дека владите на земјите на кои ќе се однесува извозот на царините ќе го забрзаат преминот кон чисти технологии. Ако е така, тогаш, се разбира, подобро е да се постигне меѓународен договор кој презема заеднички обврски кон заштита на глобалните јавни добра, како што е чистиот воздух или климата.
Во суштината на сѐ е принципот дека оние што имаат корист, исто така, ги сносат трошоците, индивидуално или заеднички.
(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во „Нови магазин“)