Овошјето и шунката станаа луксуз: Цените на храната во Унгарија скокнаа до небески височини

БУДИМПЕШТА – Магдолна Гозон грицка лути зелени пиперки од тезга со овошје и зеленчук на широк затворен пазар во Будимпешта, земајќи примероци за да се увери дека се доволно лути за супа што таа ја готви.

83-годишната пензионерка не може да си дозволи да купи повеќе ако не се доволно лути – не со нејзината мала пензија додека Унгарија се соочува со најголемиот скок на цените на храната во Европската унија.

„Јас не купувам овошје. Добивме компири од општината, па не мораме да ги купуваме, но кромидот поскапе“, рече Гозон, кој престана да купува млечни производи и ретко купува месо.

Цените на храната драматично се зголемија низ Европа во последните месеци, скокајќи за 19,6% во март во однос на претходната година и станаа главен двигател на инфлацијата бидејќи трошоците за енергија се намалија. Но, во Унгарија, цените на храната се зголемија за повеќе од 45% за една година годината, според статистичката канцеларија на ЕУ Еуростат, далеку надминувајќи ја следната највисока бројка од нешто повеќе од 29% во Словачка.

Ваквите поскапувања силно ги погодуваат потрошувачите во земјата, принудувајќи ги да променат каква храна купуваат и колку од неа можат да си дозволат, а ги натера бизнисите да размислат за тоа што го нудат на продажба.

„Навиките дефинитивно се сменија, па луѓето навистина размислуваат што купуваат. Речиси сме до точка каде што колбасите и шунката се сметаат за луксузни прехранбени производи“, вели Силвија Букта, менаџерка на месарница во историскиот Голем пазар во Будимпешта.

„Исто така, мораме да купуваме помалку бидејќи цените се повисоки, а знаеме дека нема толку многу муштерии, така што дефинитивно купуваме повнимателно“, додаде Букта.

Некои видови храна во Унгарија се речиси двојно поскапени во изминатата година. Главните производи како јајца, млеко, путер и леб чинат 72% до 80% повеќе, стискање џебови во земја каде просечната нето плата е околу 810 евра месечно.

Додека повеќето европски економии се соочуваат со слични потешкотии бидејќи руската војна во Украина поттикнува криза на трошоците за живот, неефикасноста во унгарската земјоделска и прехранбена индустрија и историската девалвација на валутата форинта ја направија „екстремната инфлација“ во земјата полоша од кое било друго место во ЕУ, вели Петер Вировац, главен економист во ИНГ Унгарија.

„Имаше суши насекаде, цените на енергијата се зголемија насекаде, трошоците за снабдувачите се зголемени насекаде“, рече тој. „Но, ако производството не е доволно ефикасно, тогаш, се разбира, домашните производители ќе увидат дека е многу потешко да ги платат овие трошоци“.

За да врзат крај со крај, не само земјоделците, туку рестораните, пекарите и другите бизниси ги зголемија цените за муштериите и го променија она што го нудат за да ги избегнат најскапите состојки.

Кафе „Цига“, ресторан и бар на популарниот плоштад во центарот на Будимпешта, ги извади хамбургерите и помфритот од менито кон крајот на минатата година како одговор на зголемената цена на состојките како месото и маслото за јадење, рече генералниот директор Андраш Келемен.

„Нагло се зголеми (цената на) суровините. Имаше некои артикли кои се зголемија околу 100%“, рече тој. Зеленчукот, особено во зимскиот период, и одредени меса и месни производи пораснаа неверојатно.

Тоа ја доведе вкупната стапка на инфлација на Унгарија до 25,6%, исто така највисока во ЕУ, чиј просек забави на 8,3% минатиот месец. Зголемените трошоци на живот доведе до брзи зголемувања на платите – додадени трошоци што бизнисите делумно ги наметнуваат на потрошувачите.

„Сите наши трошоци постојано растат, а во меѓувреме мораме да ги зголемиме платите“, рече Келемен. „Постои одредена точка над која не сакаме или не се осмелуваме да ги зголемиме продажните цени – но типично е зголемување од 30%“.

Естер Робоз, сопственичка на пекарата „Бабушка“ во Будимпешта, рече дека и таа морала да им наплаќа повеќе на клиентите. Таа, исто така, почна да користи маслиново масло во некои колачи, бидејќи цените на путерот скокнаа за 68% во март.

„Сите состојки поскапеа до одреден степен, но за нас, веројатно путерот, маслиновото масло и брашното беа најзабележливи“, рече таа.

Додека Унгарија е голем производител на пченица, пченка, маслени семиња и месо, околу 30% од прехранбените производи во нејзините синџири на намирници се увезуваат, според студијата од 2022 година на Националната канцеларија за безбедност на синџирот на храна.

Унгарската форинта ослабе повеќе од 40% во однос на американскиот долар и над 20% во однос на еврото минатата година, што ги направи трошоците за увоз – а со тоа и цените надвор од полицата – многу повисоки, рече Вировац.

„Ова едноставно значи дополнителни трошоци за добавувачите, кои тие се обидуваат да ги пренесат на потрошувачите на крајот“, рече економистот.

Цените на храната во Унгарија покажаа слаби знаци на забавување, намалувајќи се за три поени од врвот во декември од речиси 50%.

Но, Унгарија, Полска, Словачка и Бугарија неодамна го забранија увозот на жито од Украина поради презаситеноста за која велат дека им штети на локалните фармери може да ја зголеми инфлацијата на храната, вели Иан Мичел, економист и лондонски ко-директор на програмата за Европа во Центарот за глобален развој.

Сепак, Вировац рече дека луѓето трошат помалку бидејќи нивната куповна моќ и заштеди се намалуваат, па веројатно нема да бидат подготвени да платат повеќе за локално направен леб и друга храна, спречувајќи ги добавувачите да ги префрлат дополнителните трошоци.

„Дојдовме до точка каде што има таков пораст на цените и такво исцрпување на резервите на домаќинствата што луѓето всушност почнаа да ги стегаат ремените и почнаа да трошат многу помалку“, рече тој. (АП)