Целиот живот на Салман Ружди беше чин на пркос

Само неколку часа пред да биде брутално нападнат во петокот наутро во Чаутаука во Њујорк, Салман ми испрати е-пошта за да помогнам во обезбедувањето безбедно засолниште за украинските писатели кои се соочуваат со тешки опасности што им го замолчуваат гласот во време кога е неопходно да бидат слушнати. Е-поштата не беше ништо ново; Салман и јас водиме дијалог речиси една деценија за бескрајната низа напори да им помогнеме на прогонетите писатели и да ја браниме слободата на пишување.

Салман со децении беше на мета заради неговите зборови, но тој никогаш не потклекна, ниту се поколеба. Не го живееше животот како жртва, ниту се предаде на стравот. Тој беше непоколебливо, неприкосновено присуство во јавната арена, посветен на одбраната на пишаниот збор, раскажувањето на своите приказни и стоењето со другите кои се ранливи и загрозени. Нападот врз Салман Ружди не е само исполнување на болната фантазија на фанатичниот ајатолах. Тоа е потсетување дека пишувањето и зборувањето се дела на јунаштво и храброст кои заслужуваат и бараат да се бранат.

Како млад писател, инспириран од книжевните великани од 1970-тите и 80-тите кои воделе јавни разговори, ризикувале и бурно се расправале меѓу себе, тој не се плашел да се занимава со табу теми и да ги предизвикува ортодоксните. Тој беше восхитен од можноста да ги премости насилните географски, идеолошки и културни поделби, славејќи го присуството на меѓународни писатели на Конгресот на ПЕН Америка одржан во Њујорк во 1986 година. Кога ајатолахот Хомеини од Иран издаде фатва повикувајќи на убиство на Ружди во 1989 година, тој беше принуден да живее тајно под полициска заштита речиси 10 години. Но, штом се почувствува безбедно, Ружди одби да продолжи да се крие. Тој храбро се врати во очите на јавноста и со децении ја користеше сопствената платформа и влијание за да ги заштити колегите писатели. Во 2004 година тој стана претседател на ПЕН Америка, раководејќи со организација која се залагаше за неговата кауза во најтемните времиња.

Нападот врз Ружди е повик за будење за сите нас кои имаме удел во слободното изразување, а тоа сме сите ние, точка. Иако сè уште не ги знаеме мотивите на неговите напаѓачи, тешко е да се замисли сценарио во кое овој дрзок, однапред смислен напад, прв во меморијата насочен кон писател на литературен настан во Соединетите Држави, нема никаква врска со зборовите и идеите на Ружди.

Шокантниот напад врз Ружди доаѓа во време на засилени и променливи напади врз слободното изразување ширум светот. Годишниот Индекс за слобода на пишување на ПЕН Америка ги следи случаите на поединечни писатели во затвор ширум светот. Нашето истражување документира значителен скок во бројот на писатели, академици и јавни интелектуалци приведени на глобално ниво во последните неколку години. Авторитарните влади што ги фрлаат писателите во затвор е една моќна форма на репресија на слободното изразување, замолчувајќи ги оние кои се на мета и фрлајќи студенило над сите други кои би можеле да се осмелат да покренат контроверзни теми или да се спротивстават на ортодоксиите.

Но, заканите за слободното изразување со кои се соочуваме како писатели и граѓани се многу пошироки. Тие вклучуваат онлајн малтретирање што ги исклучува луѓето од јавниот дискурс; вкочанети идеолошки ортодоксии кои ја нарушуваат академската слобода и го одвраќаат изразувањето на различни ставови во јавниот дискурс; жестоји бранови на порачки за книги и образовни замолчувања што ги протеруваат специфичните идеи и идентитети од американските училници; поплава од дезинформации кои оставија голем дел од населението да се запрашаат во тоа кој и што да верува; кампањи на оцрнување насочени кон новинарите и медиумите со цел да се отфрли вербата во фактите и вистината; и долгата рака на авторитарната репресија со која странските влади допираат до слободните општества за да ги загрозат прогонетите и критичарите.

Наспроти оваа позадина на зголемена репресија, ПЕН Америка го презеде чекорот без преседан да свика итен Конгрес на писатели на светските гласови (Emergency World Voices Congress of Writers) оваа година – прв таков собир од 1939 година, кога нашите водечки интелектуалци се собраа за да се справат со опасноста од подемот на фашизмот.

Слободата на говорот е во опасност. Дури ни челичната решителност на Салман Ружди не може сама да ја промени токот. Но, нашите зборови не се без моќ. Ако зборовите не беа важни, напаѓачот во северниот дел на Њујорк немаше да му забие нож во вратот на писателот. Во забелешките на Ружди на Конгресот на ПЕН Америка во мај, тој ја осуди надмоќта на белците, верскиот екстремизам и политичките лаги: „Мораме да разбереме дека приказните се во срцето на она што се случува, а нечесните наративи на угнетувачите се покажаа привлечни за многумина. Затоа, мораме да работиме на соборување на лажните наративи на тираните, популистите и будалите, раскажувајќи подобри приказни од нив“.

Додека ја раскажуваме приказната за нападот врз Салман Ружди, мораме да ги разјасниме неговите поголеми лекции. Слободното пишување е чин на врвна храброст. Писателите, мислителите и неистомислениците не се луксузни добра што ги интересираат само елитите.

Писателите се рудари на новите перспективи, заштитници кои можат да ја отклучат неостварливата емпатија за оние што не се како нас, и градските гласници кои нè принудуваат да го видиме она што повеќе би сакале да го негираме. Слободата на изразување не е нешто што можеме да го земеме здраво за готово и мора да биде во срцето на нашата битка за одбрана на демократијата од нејзините непријатели.

Салман Ружди го посвети својот живот на слободата да пишува, да ја практикува, да се бори за неа и да ја користи својата слава и влијание како бедем за сите оние кои го прават истото. Нападот врз Ружди е напад врз сите кои го ценат правото на слободно размислување, пишување и зборување. Му должиме да го препознаеме како таков.

(Сузан Носел е извршен директор на ПЕН Америка и авторка на „Осмели се да зборуваш: бранејќи го слободниот говор за сите“. Колумната е објавена во Гардијан)