Буџетските проблеми на помалку развиените земји

Зошто помалку развиените земји запаѓаат во буџетски проблеми? А не би требало. Зошто не би требало?

Затоа што приносот на капиталот во помалку развиена земја треба да биде поголем отколку во развиената земја – затоа што со развојот доаѓа и поголемо учество на капиталот во однос на трудот во производството. Па, таму каде што недостига капитал и повратот на дополнителните инвестиции треба да биде поголем.

Да речеме да се споредува повратот на инвестицијата во Германија и Србија или каде било на Балканот, балканските инвестиции треба повеќе да се исплатат. И ако инвестицијата се финансира со задолжување, каматната стапка во развиена земја треба да биде помала отколку во помалку развиена. Под услов ризикот да биде ист, што значи да нема дополнителни трошоци бидејќи на пример, една или друга институција во помалку развиена земја не си ја врши работата како што треба.

Патем, тоа е една од причините што се бара донесување на правилата и прописите кои важат во Европската Унија.

Ако е така, помалку развиена земја треба да има побрз економски раст, па доколку инвестициите се финансирале со средства на развиените економии, каматната стапка да биде помала од стапката на раст. А тоа, под истите услови, би важело и за јавните инвестиции – ако, да повторам, ризикот би бил ист или не особено различен. Земени заедно, каматната стапка со која се задолжува една помалку развиена земја – приватно или јавно – треба да биде пониска од стапката на економски раст. Што резултира со одржливост на јавните долгови, бидејќи оданочливиот приход расте побрзо од трошоците за рефинансирање на јавниот долг. Под претпоставка дека ризикот од инвестиции и кредитирање не е поголем или барем не многу поголем од оној во развиените земји. Исто така, треба да се спомене, иако тоа овде не е тема, дека со поголеми инвестиции доаѓа до намалување на приносот и зголемување на заработката од трудот – затоа што трудот станува се поредок во однос на капиталот, а треба да биде и попродуктивен.

Затоа, проблемот се ризиците. Доколку се значително повисоки отколку во развиените или воопшто другите земји, ќе се изразат со повисока каматна стапка и со помал обем на инвестиции, бидејќи ќе им се исплатат само оние компании кои носат многу високи приноси. А рефинансирањето на јавните долгови ќе биде скапо, па дури и може да стане неодржливо ако треба да се земе предвид осигурувањето од предвидливите, а особено од ризикот од зголемена неизвесност.

Во принцип, сето ова важи дури и ако се промени монетарниот режим во развиените земји, како што е очигледно случај сега. По долг период на бавен раст на цените, а всушност и страв од пад на цените, тоа го поскапува задолжувањето за да се спречи инфлацијата. Ако каматните стапки на светските централни банки се најдат некаде на четири отсто, што би било во согласност со одржливиот економски напредок и со ниска инфлација од околу два отсто, тогаш дополнително осигурување на ризик во помалку развиените земји, како балканските, кои користат евра како резервни или вистински пари, би можело да изнесуваат уште неколку процентни поени, а потоа дополнителното задолжување не може да се покрие со економски раст. А тоа би значело дека буџетот би станал прилично тесен, така да се каже.

Уште треба да се додаде дека фиксниот девизен курс е еден од начините за намалување на инвестициските ризици. Во овој случај најважно е да се усогласи фискалната политика со одржливоста на фиксниот девизен курс. Како резултат на тоа, фискалната политика често станува средство за стабилизација на цените и затоа извор на ризик како за девизниот курс така и за одржливоста на јавните финансии.

Па, буџетот веќе не е ќуп, како што увиде господинот Вучиќ, од кој се делат пари. И, всушност, е извор на дополнителни ризици и нестабилност. Особено ако растат и сите други ризици, особено политичките.

Ќупот не мора да се скрши, се разбира, но лесно може да стане тежок товар.

(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во „Нови магазин“)