Америка е уште опседната со Велес

Познатиот фотограф Јонас Бендиксен неодамна ја објави својата „Книга за Велес“ во која покренува тешки прашања околу тоа дали се грижиме за вистинитоста на фактите. Првото издание веднаш се распродаде

Од драматичните избори во САД во 2016 година и победата на Доналд Трамп поминаа пет години, но американското општество сѐуште се преиспитува каква трансформација доживеа со експлозијата на лажни вести кои го променија не само политичкиот наратив, туку и секојдневието на луѓето. Во центарот на ова самоиспитување во Америка постојано и постојано се поставува македонскиот град Велес кој стана синоним за епицентар од кој се емитуваат лажни вести. Преку случајот на Велес и младите луѓе кои од таму произведуваат тони и тони лажни вести во корист на Трамп во кампањата за изборите во 2016 година, Америка е во постојано преиспитување – во кој правец лажните вести ги водат животите на Американците, како тие придонесуваат да се водат политиките, па и да се управува со економијата.

Многу познатиот норвешки фотограф Јонас Бендиксен неодамна ја објави својата најнова книга – „Книга за Велес“ во која тој покренува тешки прашање околу тоа дали нештата што ги восприемаме се вистинити или лажни. И дали воопшто се грижиме за вистинитоста на фактите.

Самиот Бендиксен вака објаснува зошто се решил да ја подготви оваа книга.

„Велес е провинциски град во Северна Македонија со 40.000 жители, кој стана место на светската мапа во 2016 година како епицентар за производство на лажни вести. Градот изгуби голем дел од својата економска основа во последниве децении – огромната топилница за челик, фабриката за порцелан и друга индустрија се напуштени. За време на претседателските избори во САД во 2016 година, локалната младина која се разбираше во технологија создаде стотици веб-страници за кликање со мамки што се претставуваа како американски портали за политички вести, со намера да заработат брзи пари од кликовите на реклами од гледачите. Бидејќи велешките написи за лажни вести се шират до милиони луѓе преку алгоритмите на Фејсбук и Твитер, многу од овие ‘хакери за вести’ заработија значителни суми, а сајтовите можеби многу добро придонесоа за изборот на Доналд Трамп за претседател на САД.

Отидов во Велес за да го истражам овој неверојатен центар на дезинформации. Фотографиите од современ Велес се испреплетени со извадоци и факсимили од археолошкото откритие од 1919 година, исто така наречено ‘Книга на Велес’ – криптична збирка од 40 ‘древни’ дрвени табли откриени во Русија од армиски офицер, напишани на старословенски јазик. Се тврдеше дека тоа е историја на словенскиот народ и самиот бог Велес – претхристијанскиот словенски бог на злото, хаосот и измамата. Иако е популарен меѓу словенските националисти, текстот е разоткриен како фалсификат од повеќето научници.

Во мојата ‘нова’ Книга за Велес ги испреплетувам овие две различни ‘велешки’ приказни, претставувајќи ги историските и актуелните напори за производство на дезинформации и хаос“, објаснува Бендиксен.

Уредникот на фотографија на „Вашингтон пост“, Кенет Дикерман, во својот осврт за книгата и пораките што ги пренесува вели дека „Книгата за Велес“ е фасцинантна, убава, срцепарателна и на крајот застрашувачка.

Дикерман вели дека градот Велес е реален, но дека како и вестите што произлегуваа од таму таа е лажна. „Прашањето за вистинитоста што ја заснова книгата е повеќеслојно. Бендиксен целата своја кариера работеше во новинарството. На многу начини, неговата репутација е поврзана со чувството дека делото што го прикажува е вкотвено во реалноста.

Во ‘Велес’, Бендиксен ја искористи таа репутација за да ги преврти сите табли во фоторепортерскиот свет наопаку и внатре. Новата книга на Бендиксен е измислица. Таа е лажна. Доволно интересно, ова е целосно намерно – за да се докаже точка која стана неверојатно итна во моментов“, пишува Дикерман во „Вашингтон пост“.

Понатаму, тој пишува: „Накратко, Бендиксен користел вештачка интелигенција заедно со Јутјуб и интернет истражување за да му помогнат да создаде лажни луѓе кои би можел да ги вметне во фотографиите што ги направил во Велес, Северна Македонија. Тоа е и фасцинантно и застрашувачко за читање. Но, секако не е изненадувачки – веќе некое време слушаме за длабоко лажни видеа, на пример. Знаеме дека ‘Велес’ на Бендиксен е лажен само затоа што тој ни кажа.

Неговиот напор се покажа непријатно делотворен. Многу луѓе во фоторепортерството ја проголтаа неговата вообразеност – кука, линија и мијалник. Бендиксен ја влечеше волната врз очите на своите колеги, дури и на еден од најпочитуваните фестивали за фоторепортери во светот…

Отсекогаш имало фејкери во бизнисот со вести. Знам дека е тешко да се поверува, но новинарите всушност се само смртни суштества. Тие ги имаат истите желби и амбиции како и сите други. А светот е полн со луѓе кои дозволуваат тие желби и амбиции да ги наведат во лаги и измислици. Жално е, но вистинито.

Не треба да барате длабоко, колку и да е тешко, за да најдете случаи на измислица во бизнисот со вести, од Џејсон Блер и неговите измислени написи, до легендарните фалсификати и измени на насловната страница на пирамидата на National Geographic, до оние на ‘Њусвик’, исто така, со премногу светлите заби на О.Џ. Симпсон.

Лажиливоста го зазема националниот политички разговор и во САД. Отсекогаш постоела, но навистина се зголеми во последните неколку години. Ако наративот (се згрозувам од користењето на тој термин) не се вклопува во некоја уредна малку однапред смислена идеја, тогаш таа се нарекува ‘лажни вести’. Не треба да посочувам каде се случува ова, бидејќи тоа е толку очигледно насекаде…

‘Велес’ на Бендиксен е за производство на ‘лажни вести’, кои навистина се чинеше дека започнаа сериозно околу времето на претседателските избори во САД во 2016 година. Се чини дека оваа експлозија на лажни вести во голема мера беше поттикната од нашата непрестајна употреба на социјалните медиуми.

Социјалните медиуми се речиси незаменливи во нашите животи во последните неколку години. Се чини дека сè што правиме е поврзано со нив, од наоѓање изгубени врски до купување автомобили – сето тоа е можно на Интернет. Интернетот дури ветува дека ќе ви донесе финансиски плен ако само генерирате доволно сообраќај.

Токму ова последно мало заведување го трансформираше прилично опскурниот град во Северна Македонија во епицентар на ‘лажни вести’. Тоа е затоа што Велес, во центарот на државата, некогаш беше просперитетен, но откако неговата индустрија пропадна, стана место опфатено од сиромаштија. Но, создавањето сајтови за лажни вести кои ја искористија извонредно напнатата претседателска трка во 2016 година, им даде на многу луѓе во градот, главно тинејџери, начин да се извлечат од страшните финансиски тешкотии“.

За феноменот на Велес и лажните вести се напишани стотици и стотици текстови кои може да ги најдете пребарувајќи на интернет. Бендиксен сакал да го истражи ова производство на лажни вести за себе, па тргнал кон Северна Македонија, а во неговата папка беше главната сторија што ја објави „Базфид“ на 3 ноември 2016 година – „Како тинејџерите на Балканот ги измамуваат поддржувачите на Трамп со лажни вести“. Речиси да нема тајни за индустријата за лажни вести во Велес, но опасноста од она што ја создаде оваа лажна стварност и натаму е големо предупредување.

Дикерман во анализата на книгата заклучува: „Едно е сигурно. Кога и ако целосната лажливост стане норма, нема да можете да кажете дека знаците за предупредување не биле поставени. А Бендиксен е далеку од првиот што го вклучи алармот. Американците генерално се согласуваат дека дезинформациите се проблем. Луѓето зборуваат и зборуваат за опасностите од дезинформациите. Само малку сум загрижен дека тоа не е доволно. И книгата на Бендиксен ја истакнува таа загриженост. Мислам дека најстрашното прашање што ми го поставува ова дело е дали се грижиме? Дали вистината е важна? Дали треба да ги испрашуваме дури и оние за кои веруваме дека ги имаат сите соодветни ингеренции?“

Првото издание на „Книгата за Велес“ е веќе распродадено, отпечатено е и второто издание. (Љ.П.)