Африкански научник може да ја искорени маларијата со манипулација со ДНК на комарците

Абдулај Диабате се соочил со маларија опасна по живот кога имал само пет години. Дијабате едвај ја преживеал болеста што ја пренесуваат комарците, но неговите три и четиригодишни роднини немале толку среќа.

Диабате, кој сега раководи со медицинската ентомологија и паразитологија на Институтот за истражување на здравствени науки во Буркина Фасо, развива иновативна техника која потенцијално би можела да ги уништи видовите што пренесуваат маларија со менување на гените на комарците, пишува CNN.

Научникот и професор роден во Буркина Фасо ја доби наградата „Falling Walls“ за наука и управување со иновации за 2023 година за неговото истражување, за кое организаторите велат дека „нуди надеж за контрола на маларијата“.

Во септември, Диабате беше единствениот Африканец меѓу 10-те глобални добитници на овогодинешната престижна награда, а исто така беше признат од Фондацијата Falling Walls за „некои од најнапредните работи во светот за генетски решенија за маларија“. Фондацијата Falling Walls е непрофитна организација посветена на поттикнување на иновативното размислување.

Смртноста од маларија останува неприфатливо висока
Маларијата е водечка причина за смртност во земјата на Диабате, каде што речиси сите 22 милиони жители, особено децата, се изложени на ризик од оваа болест, според Светската здравствена организација (СЗО). Маларијата уби речиси 19.000 луѓе во Буркина Фасо во 2021 година, покажаа најновите податоци од регионалната канцеларија на СЗО за Африка.

Оваа болест е исто така една од водечките причини за смрт во поширокиот африкански регион, кој го носи најголемиот товар од маларија во светот. За многу години, интервенциите за контрола на маларијата, вклучително и употребата на мрежи за кревет третирани со инсектициди, помогнаа да се намали преносот и смртноста во погодените земји.

„Сепак, смртноста од маларија останува неприфатливо висока и случаите продолжуваат да растат по 2015 година“, соопшти СЗО во април оваа година, додавајќи дека зголемувањето на инфекциите е предизвикано од зголемените трошоци за обезбедување на овие интервенции, како и од „биолошките закани“. кои овозможуваат отпорност на лекови и развој на имунитет на инсектициди.

Се проценува дека маларијата убила 619.000 луѓе ширум светот во 2021 година, според најновите податоци на СЗО. Околу 96 отсто од тие смртни случаи се случиле во Африка, соопшти СЗО, додавајќи дека 80 отсто од жртвите на тој континент „биле меѓу деца на возраст под пет години“.

Диабате изјави за Си-ен-ен дека иновативните алатки за контрола на маларијата се единствениот начин да се победи болеста: „Иако мрежите вршат фантастична работа, имаме широка отпорност на инсектициди кај различни видови комарци, особено оние што ја пренесуваат маларијата. Ова го отежнува начинот да ја победиме маларијата со овие со конвенционални алатки. Исклучително е важно да се биде иновативен и да се создаваат нови алатки кои можат да ги надополнат постоечките. Во спротивно, нема шанси да ја победиме маларијата“.

Генска интервенција
Диабате рече дека неговата алатка за контрола на вектори на маларија – опишана како „технологија на генски погон“ – може да биде клучна кога ќе биде воведена.

Маларијата се пренесува со каснување од женски комарци Anopheles кои се заразени со оваа паразитска болест. Машките комарци не касаат, па затоа не можат да пренесат маларија. Со генетска интервенција, женките од оние видови комарци кои ја пренесуваат болеста се спречени да создадат нови женски потомци со ослободување на генетски конструирани мажјаци кои се стерилни во околината.

Диабате рече дека популацијата на женски комарци ќе биде исцрпена и ќе се запре преносот на маларија: „Кога генетски конструираните комарци ќе бидат пуштени на терен, тие ќе се шират на целата популација на комарци и веднаш ќе го запрат преносот на маларија“. Овој метод е и поодржлива буџетска интервенција за контрола на маларијата.

„Генетски модифицираните комарци ќе ја завршат работата за нас, за разлика од другите интервенции каде што луѓето трчаат од место до место,  во Африка“, рече тој.

Сепак, може да поминат неколку години пред да се воведе технологијата за генски погон во Африка, истакнува Диабате. Во 2019 година, сојузот за истражување на векторска контрола на Диабате, Target Malaria, ја спроведе првата фаза од проектот со ослободување на првата африканска серија генетски модифицирани комарци во Бана, село во западна Буркина Фасо.

Повеќе од 14.000 стерилни машки комарци беа ослободени истиот ден, според Target Malaria, а 527 од ослободените комарци беа повторно фатени по 20 дена.

„Иако објавувањето не беше насочено кон преносот на маларија, тоа беше чекор напред во собирањето информации, развојот на знаења и локални вештини“, објави истражувачката алијанса на својот блог, додавајќи дека „оваа анализа и собраните податоци даваат непроценливи сознанија кои се користат во следните фази на истражување“.

И порано имало слични проекти фокусирани на ДНК од комарци. Во 2013 година, американската биотехнолошка компанија Oxitec разви генетски модифицирани комарци кои пренесуваат смртоносен ген на женските видови комарци Aedes aegypti, кои пренесуваат жолта треска, како и вирусите денга и зика. Потомците на генетски модифицираните женски комарци умираат во фаза на ларви.

Меѓународната агенција за атомска енергија, исто така, лансираше техника на рендгенски зраци за стерилизирање на машки комарци во Латинска Америка и Карибите во 2016 година, со цел да се намали репродукцијата на женските потомци кои го пренесуваат Зика.

Непознато е влијанието врз животната средина
Се чини дека истражувањето на Диабате е меѓу првите кои користеле генско уредување за да ги таргетираат машките комарци. Здравствените власти надвор од Буркина Фасо ја поздравија технологијата за манипулација со гените на Диабате, но остануваат прашањата за нејзиното влијание врз животната средина откако ќе биде целосно комерцијализирана.

Лумбани Мунтали, програмски менаџер за Националната програма за контрола на маларија во Малави, изјави за Си-ен-ен дека технологијата за уредување на гени е „добра иновација што доаѓа во вистинско време“, но дека нејзиното влијание врз животната средина не е истражено.

„Технологијата за промена на гените има врска со модифицирање на генетскиот материјал, така што никогаш не знаете каков нов вектор ќе добиете и што ќе значи за животната средина или екологијата. Тоа е нешто што истражувачите треба да го анализираат“, рече Мунтали.

Германската активистичка група Save Our Seeds (SOS) водеше силна кампања против технологијата за уредување гени, велејќи дека нејзиното влијание врз екосистемите не може да се предвиди: „Секое живо суштество, дури и ако изгледа опасно или штетно за луѓето, исполнува важни задачи во своето живеалиште. Истребување па дури и манипулацијата со некој вид ќе има последици за целиот екосистем“.

Групата објасни дека комарците се меѓу главните извори на храна за многу животни, како што се птиците, потсетувајќи дека „во Камарг, природен резерват во јужна Франција, десеткувањето на комарците со биолошки пестицид доведе до намалување на бројот и разновидност на птици“.

Дијабате изјави за Си-ен-ен дека „специфичните прашања“ околу технологијата за уредување на гени ќе бидат „земени предвид во процесот на развој“ на проектот. Тој додаде дека го посветил својот живот на борбата против маларијата, која го направила својот данок во неговиот личен живот:

„Маларијата влијаеше на сите аспекти од мојот личен живот, од тоа што бев сериозно болен како дете до грижата за моите сакани секогаш кога ќе се разболат. Затоа решив да го посветам мојот живот на борбата против оваа болест која го задушува развојот на Африка и го уништува иднината на милиони африкански животи“.