Враќањето на Борисов не е пат кон стабилност

Кој победи на бугарските избори, Западот или рускиот претседател Владимир Путин? Може ли Москва да ја искористи хроничната политичка нестабилност во оваа црноморска нација каде што проруските чувства се продлабочуваат?

Ова се прашањата што го информираа меѓународното покривање на минатонеделните бугарски избори, четврти пат кога земјата се упатува кон гласачките кутии од април 2021 година.

Без сомнение, малкумина нема да успеат да го забележат подемот на Преродба – популистичка партија што го замени своето противење на вакцините за Ковид-19 со навивање за Путиновата spetsoperatziya во Украина и успеа нејзината поддршка да се удвои на 10,2 проценти, што ја прави четврта по големина фракција во следното национално собрание.

Сепак, она што навистина е загрозено во Бугарија не е борбата меѓу нео-империјалистичка Русија од една страна и Европската унија и НАТО од друга страна. Наместо тоа, се работи за тоа дали гласачите се спремни да толерираат државно заробување и корупција, или да го дадат својот дел со реформисти кои имаат храброст и енергија да водат борба за чиста влада. И на ова прашање, последните избори не дадоа одговор.

На хартија, сите мејнстрим партии во Бугарија силно го поддржуваат членството во западните клубови: предводена од Бојко Борисов, партијата Граѓани за европски развој на Бугарија (ГЕРБ), која беше прва со 25,3 проценти, е горд член на Европската народна партија (ЕПП); нивниот веројатен коалициски партнер, Движењето за права и слободи (ДПС), кој е поддржан од бугарските Турци и муслимани и е подготвено да го формализира своето партнерство со ГЕРБ, има место во Обнова на Европа; Продолжуваме со промената (ПП), која е ко-водена од премиерот во заминување Кирил Петков, гравитира кон истата либерална групација; а Бугарската социјалистичка партија (БСП), која се приклучи на кабинетот на Петков заедно со централно-десничарската коалиција Демократска Бугарија (ДБ), е член на фракцијата Прогресивна алијанса на социјалистите и демократите во Европскиот парламент; со ДБ што ги обединува ЕПП и Зелените.

Само Преродба и, до одреден степен, Бугарски подем (БВ) – мала нова партија која се смета за блиска до претседателот Румен Радев – може да се класифицираат како проруски. И, дури и ако се додаде БСП на пребројувањето, бидејќи нејзината база го обожува Путин, повеќе од две третини од местата во новиот законодавен дом сепак одат на „прозападните“ сили.

Слично на тоа, додека антизападните наративи на Кремљ навистина се надоврзуваат на бугарското општество, јавноста и повеќето елити се исто така про-ЕУ и НАТО. Тоа е бесмислено: милијардите субвенции што се слеваат во Бугарија и слободата на движење се крвотокот на економијата, политиката и општеството на земјата. Во меѓувреме, НАТО е конечниот гарант за националната безбедност, дури и за оние кои, како Радев, веруваат дека Софија е подобро да се држи низок профил во тековната војна.

Прашањето е што, всушност, значи припадноста кон Западот.

Дали Бугарија само оди низ НАТО или придонесува за колективна одбрана? На истиот начин, дали ЕУ е само касичка од корист на политичките претприемачи и нивната клиентела, или е сила за позитивни промени? Навистина, краткотрајниот кабинет на Петков се обиде да го подобри владеењето и да го зајакне владеењето на правото, но всушност, тој веслаше против струјата, сметајќи на раскараната коалиција, вешти противници, двоцифрена инфлација, како и со анксиозноста на населението и страв од војната.

Спротивно на тоа, веројатното враќање на ГЕРБ на власт ја покажува издржливоста на статус-квото. Ветувајќи дека ќе ја врати стабилноста, Борисов може да смета на пријателите и сојузниците, од главниот обвинител кој одби да поднесе обвинение против него, до медиумите и ЕПП. Партиската контрола врз локалните власти и де факто партнерството со претседателот – некогаш жесток критичар, кој сега се зближи со својот ривал – несомнено помогна исто така.

Сепак, ниту „победата“ на ГЕРБ е веродостојна, ниту стабилноста е навистина опција, бидејќи дури и по здружувањето со ДПС и Бугарски подем, Борисов сè уште ќе има четири места помалку од мнозинството. Така, можеби ќе му треба и поддршка од Преродба и ќе тргува со коњи имајќи го тоа на ум. Затоа тој претпочита голема коалиција, со ПП и ДБ кои ќе ја делат одговорноста за водење на земјата среде она што ветува сурова зима.

Но, додека за идејата за таква широка „евро-атлантска“ влада во време на превирања – веројатно под технократски премиер – се зборува ВО ГЕРБ и на брановите и на средбите со странски дипломати, ниту една од партиите не е заинтересирана за друштвото на Борисов, олицетворение на корупција во нивните очи. Ниту сакаат некакво поврзување со ДПС – долгогодишните соработници на ГЕРБ во неформален картел за моќ – кој се чини дека ќе се натопи во милијардите што треба да се исплатат преку Фондот за закрепнување и отпорност на ЕУ. Гласачите на двете партии внимателно ги следат нивните претставници и сигурно изборно ќе го казнат секој таков пресврт, поради што Петков ја отфрли можноста за голема коалиција од почетокот.

Наместо тоа, Борисов најверојатно ќе мора да состави своја нестабилна коалиција, собирајќи клептократи, олигарси, опортунисти и екстремно десничарски популисти – како и претседателот Радев. И иако таквата влада би можела да се разоткрие накратко, а Бугарите да се вратат на гласање пред да помине долго време, остатокот од ЕУ веројатно ќе здивне со вратената „стабилност“ на земјата, бидејќи алтернативата би била уште една техничка администрација назначена од Радев, следена со уште едно предвремено гласање.

Севкупно, Бугарија се чини дека е заглавена во вечен изборен циклус, а трошоците се видливи: проруските популисти постигнуваат придобивки, одѕивот на гласачите паѓа на очајно ниско ниво – моментално помалку од 40 проценти – и земјата изгледа без кормило.

Но, има и добри работи.

Како прво, Има таков народ – популистичка партија која се повлече од коалицијата предводена од ПП минатото лето и ја предизвика актуелната криза – не успеа да го надмине прагот од 4 проценти.

Но, на пофундаментално ниво, изборите се инструмент за граѓаните да бараат одговорност од политичките елити, а во политички систем толку лишен од транспарентност и нарушен со корупција, честите патувања на гласачките места може да бидат делумно решение за отсутни контроли и рамнотежи.

(Димитар Бечев е предавач на Школата за глобални студии во Оксфорд. Текстот е објавен во бриселски „Политико“)