Зошто снема струја во Шпанија и Португалија?

Во тек е френетично барање за да се открие што точно предизвика Шпанија и Португалија да останат без електрична енергија во понеделник, оставајќи милиони луѓе без пристап до основни модерни потреби.

Одговорот ќе има сериозни последици за двете земји – и за Европа како целина.

ЕУ врши притисок врз Иберискиот Полуостров, кој долго време функционира како енергетски остров во рамките на блокот, подобро да се поврзе со европските мрежи. Веќе денеска, понеделник, специјалистите дебатираа дали ваквите врски би можеле да помогнат во спречувањето на масовните прекини – или да ги доведат повеќе земји во ризик од прелевање.

Исто така, во текот на денот се дискутираше дали прекините се дело на сајбер-саботери кои започнаа напад врз Европа – дури и кога не се појавија докази што укажуваат дека тоа е случај.

Што го знаеме досега и какви последици може да видиме.

Што тргна наопаку?

Прекинот на електричната енергија беше предизвикан од „многу силна осцилација во електричната мрежа“ што доведе до „исклучување на електроенергетскиот систем на Шпанија од европскиот систем и колапс на иберската електрична мрежа во 12,38 часот“, според Едуардо Прието, директор на шпанскиот оператор на преносниот систем Ред електрика.

Португалскиот оператор на мрежата РЕН изјави дека „екстремните температурни варијации“ во Шпанија предизвикале неочекувани флуктуации низ високонапонските водови. Тоа предизвикало делови од мрежата да не се синхронизираат, „што довело до последователни нарушувања низ меѓусебно поврзаната европска мрежа“.

Властите во двете земји одбија да претпостават што можело да предизвика дисбаланс во електроенергетскиот систем.

„Немаме убедливи информации за причините и ја молам јавноста да не шпекулира“, рече шпанскиот премиер Педро Санчез, додавајќи дека владата ги испитува сите фактори што би можеле да придонесат за прекинот на електричната енергија.

Зошто е потребно толку долго за да се врати струјата?

Враќањето на струјата во Шпанија и Португалија не е лесна задача.

Според Леонардо Меус, професор специјализиран за електрична енергија на Европскиот универзитетски институт, операторите на мрежите мора да следат „технички многу комплициран“ процес за повторно да го пуштат во функција енергетскиот систем.

Двете земји мора да го обноват снабдувањето „чекор по чекор“, прво потпирајќи се на специјални генератори, како што се хидроелектрични пумпи, рече тој.

Соседните земји исто така се вклучуваат, а францускиот оператор на мрежата РТЕ испорачува 700 мегавати електрична енергија во Шпанија во рок од неколку часа од прекинот на електричната енергија. Светлата повторно беа вклучени во поголемиот дел од најсеверните и најјужните региони на Иберискиот Полуостров до доцна попладне, делумно благодарение на снабдувањето со електрична енергија од Франција и Мароко.

„Електричните системи се поврзани преку ‘интерконектори’“, рече Соломон Браун, професор специјализиран за енергетски системи на Универзитетот во Шефилд. „Ова значи дека постои меѓузависност меѓу мрежите, но исто така и дека тие ќе мора да се рестартираат одделно.

Откако двете мрежи ќе паднат, тие ќе мора да се напојуваат повторно, што значи дека операторот на мрежата полека ќе ги вклучува клучните генератори усогласени со корисниците (така што производството и потрошувачката на електрична енергија ќе се совпаѓаат) во регионите на мрежата што полека се шират, сè додека целиот систем не се врати во функција и потоа сѐ додека повторно да се поврзе со надворешните мрежи.“

Зошто се поврзани енергетските системи?

Шпанија и Португалија имаат тесно поврзани енергетски системи со малку прекугранични врски со Франција и остатокот од ЕУ.

Европската комисија долго време сакаше да го промени тој факт, силно охрабрувајќи ги земјите од ЕУ да изградат повеќе меѓусебни врски. Официјалните лица тврдат дека овој потег ќе ја подобри енергетската безбедност и ќе го олесни протокот на електрична енергија преку границите. Мадрид, Лисабон и Париз постојано сигнализираа подготвеност да продолжат со тој план, но напредокот е бавен.

Иако Шпанија и Франција конечно напредуваат со нова врска во Баскија, здружението на енергетски регулатори на ЕУ минатата година предупреди дека не е ослободен доволен капацитет за пренос на електрична енергија, и покрај законските барања за тоа.

Останува нејасно дали повеќе врски со Европа би го ублажиле затемнувањето.

Од една страна, повеќе прекугранични врски можеа да ја зајакнат способноста на Шпанија да ја балансира понудата и побарувачката и да увезува електрична енергија, рече Пратекша Рамдас, виш аналитичар за енергија во консултантската компанија „Ристад“. Сегашниот ограничен трговски капацитет на Мадрид со Франција „ги ограничува можностите за брз одговор за време на големи нарушувања“, рече таа.

Спротивно на тоа, „зголемената поврзаност може да ризикува ширење на нестабилност на фреквенцијата во соседните системи“, додаде таа, создавајќи домино ефект на каскадни прекини во другите земји од ЕУ.

Дали ова можеше да биде сајбер напад?

Постоеше опиплива загриженост во врска со ситуацијата низ цела Шпанија. Еден студент кој излегуваше од универзитет во Барселона се слушна како прашува: „Дали е ова сајбер напад? Терористички напад?“

Противењето на Шпанија на војната на Израел во Газа и нејзината поддршка за Украина против руската агресија ја направија главна цел за сајбер напади, а во текот на денот имаше зголемени шпекулации дека кризата може да биде резултат на злонамерно дејствување.

Но, во Брисел, извршната потпретседателка на Европската комисија, Тереза ​​Рибера, се чини дека ја отфрли таа можност, велејќи дека „нема ништо што ни дозволува да кажеме дека има каков било вид саботажа или сајбер напад“.

Во 2015 година, хакери поврзани со Русија срушија дел од енергетската мрежа на Украина. Но, уривањето на електричната мрежа на две земји од ЕУ би било многу поинаква перспектива, во однос на потребниот технички напор и воинствените импликации од таков напад.

Зошто луѓето зборуваат за зелена енергија?

Шпанија и Португалија се шампиони на зелената енергија во ЕУ и набавуваа над 80 проценти од нивната електрична енергија од обновливи извори непосредно пред прекинот во понеделникот.

Експертите претходно изјавија дека брзата експанзија на енергијата од ветер и сончева енергија врши зголемен притисок врз шпанската мрежа, која има потреба од надградба за да се справи со рекордни количини на повремени обновливи извори.

Но, зелената енергија не беше виновна за прекинот во понеделник, рече Меус, бидејќи ЕУ во последниве години спроведе неколку правила, како што се ажурирани кодови за поврзување на мрежата од 2016 година, за да спречи генераторите на обновлива енергија да се исклучат од мрежата на начин што го загрозува системот.

„Природата и обемот на прекинот го прават малку веројатно дека обемот на обновливи извори бил причина, при што шпанската мрежа најчесто е предмет на многу големи количини на такво производство“, додаде Даниел Муир, виш европски аналитичар за енергија во S&P Global. (Политико)