Зошто не успеа макронизмот?

По одлучувачкиот пораз на неговата партија од екстремно десничарското „Националниот собир“ на изборите за Европскиот парламент, францускиот претседател Емануел Макрон ги шокираше сите со распуштање на Националното собрание и распишување предвремени избори. Својата одлука ја мотивираше со изјавата дека изборите ќе ја „разјаснат“ политичката ситуација, но ваквото мислење не го делат неговите сонародници.

Дури и оние кои не се плашат дека коцкањето на Макрон ќе ја доведе крајната десница на власт, се загрижени за хаосот што може да настане. Како што рече Едуар Филип, премиерот на Макрон од 2017 до 2020 година, претседателот без потреба „го уби претседателското мнозинство“. Парламент парализиран од ќор-сокакот, во кој Националниот собир е најголема партија, сега се смета за најверојатен исход.

Сепак, одлуката на Макрон јасно покажа една работа: неговата стратегија за создавање моќен центризам во Франција не успеа. Останатите европски лидери треба да го имаат предвид ова. Легендата вели дека првото прашање што Наполеон би му го поставил на еден офицер не било дали е талентиран, туку дали има среќа. Кога Макрон триумфираше на претседателските избори во 2017 година, имаше исклучителна среќа. Актуелниот претседател беше толку непопуларен што не се ни потруди да се кандидира за втор мандат, а веројатниот конзервативен победник беше соборен со скандал.

Макрон го искористи моментот да го предложи она што може да се нарече второ доаѓање на „Третиот пат“. Исто како и Тони Блер, лидерот на британската Лабуристичка партија, кој дојде на власт во 1997 година, Макрон веруваше дека стариот идеолошки јаз меѓу левицата и десницата е застарен и дека центристите треба едноставно да изберат политики што „најдобро функционираат“.

Макрон апелираше и до социјалистите и до конзервативните деголисти со тврдењето дека сите разумни луѓе можат среќно да се обединат во умерениот центар. Секој што ја одбил поканата по дефиниција бил неразумен екстремист.

Извесно време, овој пристап ја задржа влечната сила, бидејќи центарот на Макрон наизглед постојано се прошируваше и беше помеѓу „Националниот фронт“ на Марин Лепен (сега „Национален собир“) на крајната десница и „Франција неосвоена“ на Жан-Лук Меланшон на крајната лева страна. Но, технократскиот пристап — „ако не си со нас, ти си неразумен“ — на крајот не успеа да го трансформира политичкиот пејзаж.

Зошто не успеа макронизмот?

Екстремната десница, крајната левица, левиот центар и десниот центар сепак се очекуваше да освојат во просек најмалку една петтина од гласовите во првиот круг од претседателските избори во Франција. Но, централно-десничарските републиканци дадоа гласови за Националниот собир, што го натера лидерот на партијата Ерик Чиоти да го поддржи сојузот со екстремната десница. Тоа е важно затоа што огромната поддршка на Макрон во вториот круг од изборите во 2017 и 2022 година – кога се соочи со Лепен – главно се должеше на непријателството на гласачите кон екстремната десница, а не на зголемениот ентузијазам за технократијата на Макрон.

Напротив, технократијата има тенденција да предизвика бурни реакции бидејќи создава можност популистите да аргументираат – со одредено оправдување – дека не постојат единствени рационални решенија за сложените проблеми и дека демократијата мора да се заснова на способноста да се прават избори и населението да учествува, а не елитите да декретираат дека нема алтернатива.

Горделивиот стил на Макрон – кој уште во 2017 година јасно стави до знаење дека сака да владее како „Јупитер“ – секако не помогна. Со право или не, тоа го направи крајно омразена политичка фигура. Но, за разлика од личните неуспеси на еден човек, кој се замислува како крал-филозоф, центристичкиот проект кој има за цел да го искористи најдоброто од левата и десната страна отсекогаш бил поверојатно да ги отуѓи двата краја на политичкиот спектар отколку да ги усогласи нивните спротивставени цели.

Откако Макрон ја загуби контролата врз Националното собрание во 2022 година, неговата премиерка Елизабет Борн херојски се обиде да собере ад хок мнозинство за да ја поттикне агендата на претседателот. Но, во повеќе од 20 случаи таа прибегна кон уставни исклучоци што ѝ дозволуваат да ги заобиколи пратениците за да ги протурка мерките на кои очигледно им недостасува поддршка од јавноста.

Центризмот на Макрон не само што изгледаше се поавторитарно, туку почна да се наклонува и кон десницата. Така, неговиот тврдокорен министер за внатрешни работи отиде дотаму што ја обвини Лепен дека е мека кон исламот, а Борн воведе закон за имиграција кој се чини дека го легитимира она што екстремната десница цело време го зборуваше. Ако продолжите да се движите надесно, на крајот ќе дојдете до точка каде што повеќе не можете да ги уценувате гласачите тврдејќи дека вие сте единственото нешто што стои на патот на десничарскиот екстремизам и на крајот на републиката.

Некои коментатори, сепак, шпекулираат дека Макрон сака Националниот собир да владее до претседателските избори во 2027 година, а бидејќи ќе се покаже како некомпетентно, ќе ја постави основата за триумфално враќање во центарот. Но, овој вид на квази-педагошки проект – со директорот на училиштето кој им покажува на своите ученици дека заменикот наставник не знае како да ја работи својата работа – е погрешен од неколку причини.

За почеток, не сите екстремно десничарски популисти имаат премногу поедноставени политички идеи или се аматери како администратори. Дури и во случаи кога ќе се покажат како неспособни, нивната среќа може да се сврти.Кога австрискиот макијавелистички демохристијански канцелар Волфганг Шусел ја донесе во владата екстремно десничарската Партија на слободата на Јерг Хајдер во 2000 година, популистите навистина почнаа да се пресметуваат и ја открија нивната неспособност и корупција. Но, откако се подели и ги излечи раните, Партијата на слободата стигна до победата на европските избори минатиот месец.
Понатаму, бидејќи францускиот систем дозволува „кохабитација“, т.е. претседателот и премиерот да припаѓаат на спротивставени партии – владејачката партија која изгледа некомпетентна може едноставно да ја обвини другата партија дека и ги врзува рацете.

Со извонредните овластувања на францускиот претседател, Макрон без сомнение ќе најде излез на меѓународната сцена. Но, отрезнувачки е да се види како неговата визија е намалена од „револуција“ во 2017 година, „ренесанса“ во 2022 година – на она што е денес. Макрон не успеа да го трансформира движењето што го започна во политичка партија која не зависи од харизматичен лидер. Харизмата исчезна и изгледите на центарот за 2027 година изгледаат навистина мрачни. (Project Syndicate)