Во ЕУ ќе влезат оние земји чии лидери се посветени на членството, порача Марта Кос од Бледскиот форум

Западниот Балкан секогаш е голем дел од Бледскиот стратешки форум, регионот се смета за клучен за зачувување на геополитичката тежина на ЕУ. Во Блед во 2023 година, претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, даде ветување дека ЕУ ќе биде подготвена да прими нови членови од регионот до 2030 година. Гледајќи го ветувањето две години подоцна, некои се оптимисти за мапата на патот, други остануваат скептични.

„Проектот за мир и просперитет сè уште не е завршен“, рече претседателот на Европскиот совет, Антонио Коста, додека држеше обраќање пред панелот на високо ниво на 1 септември посветен на регионот.

Тој рече дека ЕУ мора да се подготви за проширување во наредните години преку реформи, буџетски прилагодувања и зајакнато управување. „Проширувањето нема да биде лесно, но ќе вреди. Тоа е најдобрата инвестиција што можеме да ја направиме за да ги помириме народите и историите и да изградиме пообединет континент. Ќе продолжиме да соработуваме со сите партнери за пристапување“, рече тој, пренесуваат словенечките медиуми.

Марта Кос, комесарката за проширување, упати слична порака велејќи дека проширувањето останува приоритет. „Оваа година ќе отвориме уште два кластера за Албанија… Со Црна Гора исто така напредуваме. Ако го завршиме техничкиот дел од преговорите за пристапување во 2026 година, тогаш во 2028 година би можеле да ја добиеме 28-та членка на ЕУ. Албанија би можела да се приклучи како 29-та членка во 2029 година.

Но, таа посочи дека одговорноста е на земјите во регионот да си го средат домот и дека не смее да има скратени патишта. „Процесот на пристапување мора да го водат лидери кои веруваат дека членството во ЕУ е најдобро за нивните земји и дека тие се способни да воведат реформи… Владеењето на правото, човековите права, борбата против корупцијата, слободните медиуми се неспорни“.

Двете земји во регионот кои се најблиску до полноправно членство се Албанија и Црна Гора, другите се сметаат за многу далеку со оглед на нивните внатрешни проблеми.

Медиумите во Љубљана пишуваат дека токму затоа словенечкиот премиер Роберт Голоб намерно ги покани само двајцата премиери на Албанија и Црна Гора во Блед, испраќајќи ја пораката, како што рече пред форумот, дека пристапувањето прво ќе им биде достапно на оние кои се сериозни во врска со реформите. Од Македонија е поканет министерот за надворешни работи, Тимчо Муцунски.

И двајцата премиери на Албанија и Црна Гора признаа дека претстои уште многу работа.

Албанија би сакала да биде подготвена да се приклучи на ЕУ во 2028 година, рече премиерот Рама. „Имаме многу јасна цел, која нè предизвикува да ги исполниме сите одредници и критериуми“. Тој нагласи дека за Албанија процесот на пристапување е важен како процес на градење држава. „Во Европа можеме да стекнеме знаење за тоа како да градиме институции“, рече. „Мора да бидеме вредни и да ја завршиме работата“.

Милојко Спајиќ, премиер на Црна Гора, рече дека неговата земја, колку и да е мала и етнички разновидна, прво мора да го надмине минатото што ја дели и да почне да се фокусира на иднината.

Словенечкиот и хрватскиот премиер, кои ги претставуваат земјите од соседството на регионот кои веќе се членки на ЕУ, дадоа разумна проценка.

Хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ не е сигурен дека проширувањето е навистина приоритет во ЕУ и останува да се увери дали временската рамка за 2030 година е реална со оглед на тоа што Северна Македонија е блокирана, Србија „на работ на граѓанска војна“, а Босна и Херцеговина е под постојана закана од отцепување на Република Српска.

„Главната поента на проширувањето е секако подготовката, критичниот моментум, критичната количина на јавна поддршка. Но, вистинското прашање е процесот на донесување одлуки и буџетот. Ова се двата неискажани критични елементи – дали големите земји ќе дозволат повеќе мали земји со многу мал придонес во буџетот на ЕУ да одлучуваат“.

Во изјава за новинарите по панелот, хрватскиот премиер дополнително ја објасни својата изјава за Србија. Тој рече дека во таа земја, по масовното убиство во белградското училиште и падот на настрешницата во Нови Сад, се создаде атмосфера во која протестите траат повеќе од две години, што е „ситуација што не е вообичаена“.

Пленковиќ рече дека целта на неговата изјава на панелот е да им даде на публиката која „не ги следи сите детали за ситуацијата во Србија мала претстава за тоа како изгледа сето тоа, особено во последните месеци“, според Хина.

„Немојте да мислите дека заговарам такво сценарио, само ладно го опишувам“, истакна Пленковиќ.

На панелот, тој го спомена и случајот Бањска, конфликтот меѓу косовската полиција и вооружените Срби во близина на истоимениот манастир од септември 2023 година, кој, додаде тој, помина „без сериозни изјави или артикулации од никого во ЕУ“. „Се преправавме дека тоа не се случило“, додаде хрватскиот премиер.

„Мораме да бидеме навистина трезвени во врска со проширувањето и променливиот глобален контекст. Јас сум за проширување, мислам дека сите се обидуваат да се приклучат, но треба политички да се стабилизираат“, рече хрватскиот премиер.

Запрашан за ситуацијата во Хрватска, Пленковиќ ги отфрли оценките дека земјата се лизга во историски ревизионизам или промовира усташизам, како и тврдењата дека поделбите во општеството се подлабоки од порано.

Премиерот Голоб слично рече дека мнозинството земји-членки „повеќе или помалку не се заинтересирани“ за проширувањето. „Единствениот пат е земјите-членки да бидат проактивни бидејќи тоа е добро за нив, за градењето институции, економијата, самодовербата“.

Но, тој рече дека Европската комисија мора да преземе и некои важни чекори. „Треба да спроведеме некои промени пред 2027 година, немаме многу време. Постои политичка одлука на почетокот и на крајот од преговорите. Но, помеѓу нив треба да има меритократска одлука и технички процес“, рече тој.

Словенечките претставници го искористија отворањето на форумот, кој е водечки настан за надворешна политика на Словенија, за да ја предизвикаат Европа да ги почитува своите основачки вредности, повикувајќи на единство, посилна дипломатија и порешителен одговор на кризата во Газа.

Одржувајќи го воведниот говор на 1 септември, претседателката Наташа Пирц-Мусар рече дека многу работи се промениле во текот на изминатите две децении и дека славните денови се завршени за Европа, која повеќе не е „глобална политичка и економска тешка категорија“.

Сепак, земјите од целиот свет ја сакаат Европа како сигурен партнер. „Силна Европа, велат тие, може да биде сојузник на оние кои не се подготвени да бидат зависни или пофалени од големите сили“.

Но, континентот ризикува да го стори тоа попуштајќи им на политичарите кои го фаворизираат билатерализмот пред мултилатерализмот. Таа беше критична кон ЕУ за тоа што не го исполни својот слоган „Обединети во различноста“ од пред 25 години. „Наместо единство, ние се движиме кон неединство“.

„Европа ќе биде конкурентна само ако научиме да ги оставиме настрана нашите разлики и сопствени интереси за успехот на Унијата и сите нејзини граѓани“, рече претседателката.

Но, за ова да функционира, Европа мора да се гледа како економски и политички проект што сите го разбираат и поддржуваат. „Во таква Европа, нема да ја доведуваме во прашање демократијата како начин на живот. Ќе го сфатиме сериозно единствениот пазар. Ќе се грижиме за сиромашните, старите лица и ранливите и ќе знаеме како да се бориме за нашите интереси како Европејци“.

Пирц-Мусар беше критична кон неуспехот на многу политичари да ги осудат израелските напади врз Газа и ја поддржа иницијативата за доделување на Нобеловата награда за мир на Франческа Албанезе, специјалната известувачка на ОН за Западниот Брег и Газа, и на медицинскиот персонал во Палестина.

На форумот беше и заменик-генералната секретарка на НАТО, Радмила Шекеринска, која учествуваше на панелот „Украина: Долг пат до мир“. Таа ја потврди континуираната поддршка на НАТО за Украина, додека сојузниците работат на тоа да се осигурат дека Украина може да се одбрани денес и да одврати идна агресија.

Шекеринска ја истакна суштинската воена поддршка на сојузниците за Украина, вклучително и досега, над две милијарди долари поддршка преку новата Листа на приоритетни барања за Украина на НАТО: нова иницијатива што ќе обезбеди критични американски резерви и опрема за

Шекеринска ги пофали напорите на американскиот претседател Доналд Трамп за ставање крај на војната, велејќи дека сојузниците мора да продолжат со својата поддршка „за да може Украина навистина да преговара од позиција на сила“. Таа нагласи дека безбедносните гаранции и силната одбрана се клучни за да се обезбеди Русија никогаш повеќе да не ја нападне Украина. Шекеринска заклучи дека со храброста на Украина, во комбинација со поддршката од сојузниците, Украина ќе победи и мирот е можен. (Н.В.)