Вистинскиот победник на изборите во Турција е демократијата

На изненадување на многу набљудувачи, турската опозиција победи на локалните избори во неделата, резултат кој сигурно ќе ја преобликува домашната политичка динамика на земјата. Централно-левичарската Републиканска народна партија (ЦХП) освои 37,8 отсто од националните гласови, нанесувајќи им удар на претседателот Реџеп Таип Ердоган и неговата владејачка Партија на правдата и развојот (АКП), кои добија 35,5 отсто. Уште поважно, градоначалниците на ЦХП сега ќе управуваат со 35 од 81 провинција во Турција – вклучувајќи ги и нејзините десет најголеми метрополи – со вкупно население од 53 милиони. Спротивно на тоа, АКП освои само 24 провинции, што претставува 19,5 милиони луѓе.

Тековната економска слабост на Турција беше клучен фактор за неверојатниот резултат на ЦХП. Ердоган и АКП конечно ги искусуваат политичките последици од непромислените макроекономски политики кои ја поттикнаа инфлацијата и ја урнаа лирата, нагризувајќи ја куповната моќ на мнозинството Турци. Ова беше највидливо во турските метрополитенски области, каде работниците сѐ повеќе изложени на деловниот циклус. Гневот поради длабокиот економски пад го намали одѕивот меѓу гласачите на АКП.

Подеднакво важна за иднината на турската демократија е појавата на Екрем Имамоглу, градоначалникот од ЦХП на Истанбул, како природен лидер на турската политичка опозиција. Тој лесно беше реизбран со 51 отсто од гласовите, победувајќи го Мурат Курум, кандидатот на АКП, со разлика од 12 процентни поени. Ова е уште поимпресивно со оглед на тоа што кампањата на Курум имаше корист од личното учество на Ердоган, искривеното медиумско покривање и други владини предности.

Всушност, ова е трета победа на Имамоглу над владејачката АКП (и, во продолжение, Ердоган): пред пет години, тој извојува победа на изборите за градоначалник на Истанбул, победувајќи го поранешниот премиер на АКП Бинали Јилдирим со 13.000 гласови. Владата на Ердоган одби да го признае резултатот и, наведувајќи ги „неправилностите“, принуди да се повтори гласањето, на кое Имамоглу победи со околу 800.000 гласови. Затоа, победата на Имамоглу во неделата треба да се толкува како последен круг од локалните избори во 2019 година и прв круг од претседателските избори во 2028 година.

На краток рок, исходот од изборите најверојатно ќе ја спречи АКП да се обиде да го измени уставот на Турција по втор пат со цел да го продолжи мандатот на Ердоган по 2028 година. Новиот намален политички статус на АКП ја поткопа легитимноста на таквата иницијатива. Во услови на сè помали шанси за уставни промени, прашањето за политичкото наследство станува поитно. Ако Ердоган всушност го отслужува својот последен претседателски мандат – легитимна можност судејќи според неговите неодамнешни коментари – кој ќе ја земе неговата политичка мантија?

Згора на тоа, убедливиот пораз на АКП фрла сенка врз иднината на едногодишната програма за економско прилагодување на земјата. Многу членови на АКП ќе го обвинат враќањето на економската ортодоксност по претседателските избори во мај 2023 година за тежок изборен неуспех на партијата. Економското забавување предизвикано од масовните зголемувања на каматните стапки и конзервативната фискална политика речиси сигурно придонесоа за разочарување на гласачите на АКП. Но, оваа горчлива пилула останува незаменлива и мора да се администрира најмалку уште 12-18 месеци. За таа цел, АКП мора да продолжи да ја зајакнува политичката поддршка во партиските редови за ова болно прилагодување.

По неуспехот на минатогодишните претседателски и парламентарни избори, широката опозициска алијанса, која го поддржа тогашниот лидер на ЦХП Кемал Киличдароглу во неговата трка против Ердоган, се распадна и секоја партија излезе со свој кандидат на локалните избори во неделата. Таквото полно поле ги зголеми влоговите за актуелните градоначалници во областите под контрола на опозицијата. Но, многумина од нив ја надминаа оваа пречка со директно апелирање до сите сегменти на опозициското гласачко тело во нивните изборни единици. Врз основа на нивните импресивни резултати, Имамоглу и Мансур Јаваш, актуелниот градоначалник на ЦХП на главниот град Анкара, очигледно привлекоа гласачи надвор од нивната партија. Ова ја става опозицијата – особено ЦХП, која главно ја водат Имамоглу и претседателот Озгур Озел – во поудобна позиција пред претседателските избори во 2028 година.

На крајот на краиштата, турската демократија може да биде вистинскиот победник на гласањето во недела. Турскиот електорат уште еднаш ја покажа својата длабока приврзаност кон повеќепартиската демократија и вербата во изгледите за демократски промени. Во текот на последната деценија, земјата несомнено доживеа значителен степен на назадување под силната контрола на Ердоган. Но, во неделата, Турците покажаа зошто Турската Република, откако влезе во вториот век, е цврсто закотвена во демократскиот свет.

(Синан Улген, поранешен турски дипломат, е директор на ЕДАМ, тинк-тенк со седиште во Истанбул и висок соработник за политика во Карнеги Европа. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)