Висок и бројот на невработени, и бројот на слободни работни места

Оваа, 2024 година ја завршуваме со благо намалување на стапката на невработеност и со благо зголемување на стапката на вработеност. Сепак, она што претставува децениски проблем, стапката на активност во Македонија, сѐ уште е на релативно ниско ниво, што значи крајно врме е да се „разбуди“ трудовиот потенцијал, анализира универзитетскиот професор Димитар Николоски од прилепскиот Економски факултет кој стручно го анализира пазарот на трудот.

Николоски потенцира дека во 2024 година, македонската економија се соочи со доста голема неизвесност која потекнува од глобалните ризици кои ги носат со себе. Тука, пред сѐ, спаѓааат: политичката неизвесност која ја носи војната во Украина, енергетската криза, потенцијалната можност за нарушување на глобаните снабдувачки синџири, кои, пак, влијаат врз постигнување поголема резервираност кај бизнис-заедницата. Главен проблем во земјава останува активирањето на „заспаниот“ трудов потенцијал.

-Гледано од аспект на пазарот на трудот, сепак, 2024 година ја завршуваме со благо намалување на стапката на невработеност и со благо зголемување на стапката на вработеност. Сепак, она што претставува децениски проблем, стапката на активност во Македонија, сѐ уште е на релативно ниско ниво. Тоа, од друга страна, е поврзано со проблемот од недостиг на работна сила кој бизнисмените долго време го истакнуваат. Имено, во Македонија сѐ уште постои, таканаречен, „заспан трудов потенцијал“ од редот на неактивното население. А и бројот на невработени е сѐ уште висок, имајќи го предвид последниот извештај од Државниот завод за статистика кој вели дека околу 98 000 лица се невработени, а од друга страна, континуирано имаме околу 10 000 слободни работни места.  Тоа значи дека усогласувањето помеѓу понудата и побарувачката на пазарот на трудот, сѐ уште не е како што треба, односно, поради несоодветната структура на вештини и компетенции кои ги поседуваат невработените, работодавците се соочуваат со вакви проблеми од недостиг од работна сила и наоѓање работници со соодветните вештини и квалификации, анализира унивењрзитетскиот професор Димитар Николоски.

На земјава ѝ недигаат нови, атрактивни, стопански занимања кои ги бара пазарот на трудот. Тоа значи промена во средното стручно образование и во високото, факултетско образование на потребни профили.

-Потребни се мерки за произведување нови профили во рамките на средното стручно образование. Потоа, поголема хетерогеност и сеопфатност на активните мерки на пазарот на трудот преку кои би се оспособувале невработените побрзо да ги пополнуваат слободните работни места. Тоа значи дека во Македонија сѐ уште имаме еден неискористен трудов потенцијал, како од редот на невработените, така и од редот на неактивното население кој би можел, дополнително, преку активациски мерки, да се вклучи на пазарот на трудот, смета Николоски.

Во наредната, 2025 година, пазарот на трудот се соочува со доста предизвици. Пред сѐ е потребата од соодветно приспособување на работната сила и на квалификациите на работниците со потребите на работодавците, односно бизнисмените. Според Николоски, пред нас се предизвици на полето на легислативата. Битни се усогласувањето на минималната плата како и Законот за социјално претприемништво. Особено во намалувањето на диспаритетот на Скопскиот со другите региони во државава.

-Потребно е усогласување на минималната плата, во март 2025 година, според Законот, со 50 проценти од порастот на просечната нето плата во 2024 година и 50 проценти со порастот на трошоците за живот. Потоа, се очекува донесувањето на законот за социјално претприемништво кој би требало да ја подобри положбата на, пред сѐ, ранливите категории на пазарот на трудот. Очекуваме дека ќе се донесе и стратегијата за паметна специјализација која би го поттикнала регионалниот развој и на тој начин би се намалил диспаритетот помеѓу развојот на регионите. Тука треба да ја истакнеме ситуацијата со Скопскиот регион кој е најразвиен во споредба со другите региони. Тие региони, преку паметната специјализација би можеле да ги искористат своите предности и преку еден партиципативен пристап,  би се подобрила и положбата и на населението, преку зголемување на вработеноста, преку зголемување на животниот стандард на населението, анализира Николоски.

Што се однесува до зголемувањето на прагот за пензионирање со возраст на 67 години, Николоски со свој став за евентуално благо зголемување, но повеќе е за барање други можности за зацелување на „дупките“ во пензискиот фонд. Најмногу преку уништување на сивата економија.

-Драстичното зголемување на старосната граница за пензија е, секако, најнепосакувана мерка за дасе пополне дефицитот на Пензискиот фонд. Тоа, на некој начин, значи и нарушување на веќе стекнатите права на работниците.  Имајќи предвид дека и просечниот ќивотен век во Македонија е продолжен, може само да се размислува за благо зголемување на старосната граница за пензионирање, но, според мене, треба да се бараат и други начини како да се пополне „дупката“ во Пензискиот фонд. Пред сѐ, преку проширувањето на даночната основа, односно, преку формализирање на неформалната вработеност. Така што, повеќе вработени би можеле да придонесуваат со свои придонеси кон Пензискиот фонд, смета Димитар Николоски, универзитетски професор, експерт за состојбите на пазарот на трудот.