Унгарија се претвора во центар за рускиот гас

Никогаш не губете добра деловна можност, е максима на унгарскиот премиер. Иако Виктор Орбан бескрајно ја обвинува војната во Украина за сите неволји на економијата, унгарската влада и локалните енергетски компании сега се меѓу најголемите воени профитери, тврдат енергетските експерти.

„Унгарија стана трговски центар за рускиот гас“, изјави за БИРН Атила Холода, поранешен заменик државен секретар за енергија и поранешен извршен директор на унгарската компанија за нафта и гас МОЛ. „Додека Европа се оддалечува од руските енергетски извори, Унгарија оди во спротивна насока“.

Рускиот гасовод не беше санкциониран од ЕУ, но имаше брзо раздвојување во повеќето земји на ЕУ по целосната инвазија на Русија на Украина во февруари 2022 година, намалувајќи го увозот на гас во блокот – од 40 отсто во 2021 година на 8 отсто во 2023 година. Постои премолчено очекување дека дури и оние земји кои сè уште се потпираат многу на руски гасовод – Унгарија, Словачка и Австрија – ќе го намалат увозот до 2027 година. Но, на изненадување на многумина, унгарската влада всушност ја удвои својата енергетска зависност од Русија.

Во октомври, унгарскиот министер за надворешни работи и трговија Петер Сијарто гордо објави дека неговата земја ќе го зголеми годишниот увоз на гас од Русија за повеќе од 2 милијарди кубни метри. Според долгорочниот договор за гас потпишан во 2021 година, Унгарија веќе купуваше 4,5 милијарди кубни метри гас од Гаспром, а сега таа бројка е на пат да се искачи на 6,7 милијарди.

„Сите складишни капацитети се речиси полни во Унгарија, енергетската безбедност на земјата не ги оправдува дополнителните набавки“, вели Холода. „Нашата побарувачка за гас е околу 8,3 милијарди кубни метри годишно, но минатата година низ земјата поминаа 17 милијарди кубни метри гас, што ја докажува нашата растечка транзитна улога. Ова е огромна деловна можност за сите вклучени во трговијата со гас“.

Добивката тече од југ

Поголемиот дел од гасот се испорачува од југ, преку гасоводот Турски тек кој минува под Црното Море до Турција, а потоа поминува низ Бугарија и Србија. Овој гасовод, кој стана оперативен во 2020 година, беше дел од руските напори да се заобиколи Украина, првично главната транзитна рута за рускиот гас до Европа. Додека цените во долгорочниот договор за гас на Унгарија се врзани за холандскиот TTF и се релативно скапи, дополнителните количини на гас ќе доаѓаат со голем попуст од 13-15 отсто, вели Холода.

Унгарскиот независен сајт за вести Valasz Online објави дека Гаспром бил тој што дошол на идеја да и продаде дополнителен гас на Унгарија по намалена цена  наместо да се согласи на попуст на постојниот долгорочен договор за гас. Овој договор е победничка ситуација: Гаспром може да продава вишок гас, трговците со гас во Унгарија профитираат од препродажбата, а владата собира голем дел од парите во даноци.

Тоа секако беше благодет за унгарската државна енергетска компанија и главниот увозник на гас MVM Group. MVM објави дека пониските цени предизвикале приходите од продажбата на гас во првата половина на 2024 година да паднат за 23 отсто на годишно ниво, на 1,124 милијарди форинти, но тоа делумно беше неутрализирано бидејќи „обемот на продаден природен гас беше поголем отколку во претходната година“.

„Компанијата заработува најмалку 500-600 милиони евра од трговијата со руски гас“, вели за БИРН еден инсајдер кој сакал да остане анонимен.

Гасот претежно се продава во соседните земји, но некои шпекулираат дека можеби ќе заврши и во Германија, која официјално го намали увозот на руски гас. „Унгарија стана гасен центар во регионот, што ѝ дава на унгарската влада посебно влијание и важност над соседните земји“, вели изворот.

Не е ни чудо што Унгарија видно одолговлекува кога станува збор за диверзификација. Министерот за надворешни работи Сијарто – чест посетител на Москва – сака да нагласи дека Унгарија е физички поврзана со руските енергетски испораки преку гасоводи и дека во основа нема – или има многу скапи – алтернативи на тие добро воспоставени рути.

„Секако би било возможно да се увезе гас од Запад“, истакнува Андрас Ѓорѓи Дик, експерт за енергија и виш научен соработник во Институтот за светска економија. „Но, унгарската влада е во право кога вели дека во моментов сите алтернативи на рускиот гас или нафта се поскапи“.

„Да бидеме фер, додава Деак, земјите како Германија ги зголемија таксите за транзит на гас, а други исто така размислуваат за тоа, што дополнително ги зголемува трошоците за диверзификација и може да има дестимулирачки ефект за земјите да се откажат од своите руски врски“.

Унгарија, исто така, има корист од дупките во системот.

„Гасоводот лесно се ребрендира, во зависност од трговската компанија. Ако се случи да биде компанија со седиште, на пример, во Мароко, тој се продава како марокански гас, дури и ако првично доаѓа од Русија“, посочува Деак. „Европа сега сака да купи азербејџански или турски гас за да го диверзифицира, но тешко е да се докаже што точно е во нафтоводот“.

Додека ЕУ во моментов е мека во однос на санкциите против рускиот гас, а податоците покажуваат дека Западна Европа купува повеќе течен природен гас (LNG) од Русија, САД го зголемија притисокот во ноември кога Министерството за финансии воведе нови санкции кон Русија, чија цел беше Гаспромбанк , финансиска институција која се занимава со плаќања за гас за Русија. Експертите предупредуваат дека секоја странска финансиска институција која работи со Газпромбанк сега ризикува да биде санкционирана од американската влада. Чувствувајќи проблеми, Сијарто тргна во акција.

„Го поднесовме нашето барање до релевантните американски власти за исклучок од санкциите кога станува збор за плаќањата за природен гас кон Газпромбанк“, рече тој на 4 декември во Брисел, на маргините на состанокот на НАТО.

Сијарто инсистираше на тоа дека не само Унгарија, туку и Словачка, Србија и Турција ќе бидат погодени од какви било санкции. Во секој случај, додаде тој, САД веќе си создадоа дупки и купуваат ураниум од Русија преку несанкционирани руски банки. Сијарто рече дека американскиот државен секретар Антони Блинкен му ја сигнализирал неговата отвореност за постигнување договор.

„Ова е првенствено финансиска санкција и може тешко да ја погоди Унгарија“, предупредува поранешниот извршен директор на МОЛ, Холода. „Може да има начини да се заобиколи, како преку турски или други руски банки, но тоа секако ги прави зделките покомплицирани“.

Унгарската влада е свесна дека САД би можеле брзо да стават крај на нивните профитабилни зделки за гас со Русија. Еден излез би било да побараат преоден период и да се надеваат дека ќе го одиграат својот адут откако новиот претседател ќе ја преземе функцијата во 2025 година. Сепак, допрва треба да се види дали блиските односи на Орбан со Доналд Трамп би можеле да се искористат за добивање специјални третман за неговите договори за гас со Русија.

Истурање масло на огнот

Експертите се согласуваат дека напуштањето на руските енергетски извори е побрзо во нафтениот сектор, иако амбициите овде се исто така ниски. ЕУ ја забрани целата руска нафта преку море во 2022 година, но дозволи привремени исклучоци за земјите без море како Унгарија. МОЛ полека ја намалува изложеноста на руската нафта, сега на 70 отсто.

„Со малку повеќе напор, тоа би можело да оди побрзо“, смета Деак, експерт за енергија, кој додава дека „по руската инвазија на Украина, имаше огромна ценовна предност за руската сурова нафта, но тоа веќе не е случај. ”

Ѓорѓи Бача, извршен потпретседател на МОЛ, изјави за Политико во  ноември дека компанијата ќе биде подготвена да се префрли од  сурова руска нафта на други видови до 2027 година, доколку ЕУ помогне да ја плати сметката за трансформација на нејзините нафтени рафинерии. Двете нафтени рафинерии на MOL во Сажаломбата и во Братислава, Словачка се оптимизирани за преработка на тешка руска сурова нафта и тие треба да се доградат за обработка на полесни видови. Трошоците се проценуваат на околу 500 милиони долари, кои МОЛ би требало да ги плати од свој џеб.

Холода верува дека бизнис секторот би бил подготвен за поголема диверзификација, „но политиката постави друг пат“. Орбан и неговата влада гледаа на многу потребната дополнителна готовина: поголемиот дел од дополнителниот приход што МОЛ го заработи од купувањето на суровата нафта од типот Брент и суровата нафта од Урал се слеа во државниот буџет во форма на дополнителни даноци. Сепак, диверзификацијата на нафтата би била прилично јасна, се согласуваат експертите. Се смета дека хрватскиот нафтовод Адриа има капацитет целосно да ја снабдува Унгарија со неруска нафта што доаѓа преку брод до хрватските пристаништа. Сепак, ова би имало цена што МОЛ (и унгарската влада) не сакаат да ја платат.

Понатаму, Унгарија и Хрватска се во спор повеќе од една деценија, откако МОЛ купи 49 отсто од акциите во хрватската државна енергетска компанија ИНА, вклучувајќи ги и правата за управување. Хрватската влада го обвини извршниот директор на МОЛ, Жолт Хернади за поткуп на поранешниот хрватски премиер Иво Санадер во 2009 година. Санадер беше осуден на затвор, додека по Хернади беше распишана меѓународна потерница. Главниот извршен директор на МОЛ тврди дека случајот против него е политички мотивиран и негира дека сторил нешто лошо, но неговите меѓународни патувања се сериозно попречени од случајот.

„Односите со Хрватска треба да се нормализираат, но Загреб ќе побара да се плати цената“, објаснува Холода.

Некои експерти се прашуваат како унгарската влада, која е толку заинтересирана за својот национален суверенитет, може да ги затвори очите пред безбедносните ризици кои произлегуваат од нејзината преголема зависност од руската енергија.

„Проблемот со унгарската стратегија е што владата не ги зема предвид политичките и безбедносните ризици“, зборуваше упатен човек кој сакаше да остане анонимен поради чувствителноста на ова прашање.

Само неодамна, министерот за внатрешни работи на Словачка, Матус Сутај Есток, предупреди дека „терористички групи“ планираат напад на нафтоводот Дружба, главната линија за снабдување на Унгарија. Не може да се исклучи саботажа на енергетската инфраструктура или случаен напад на нафтоводот во Украина. А, потоа, тука е повеќе или помалку артикулираната желба на ЕУ целосно да се одвикне од руските фосилни горива до 2027 година.

„Потпирањето на руската нафта и гас може да донесе краткорочни придобивки за владата, но на подолг рок политичката цена што Унгарија ја плаќа поради пркосењето на своите европски сојузници ќе биде повисока“, предупредува изворот. (Балкан Инсајт)