Територијалниот интегритет значи сè

Од 2014 година, Русија дрско го нарушува територијалниот интегритет на Украина со упади, нелегални анексии и инвазија од целосен обем. И сега, Украина го нарушува територијалниот интегритет на Русија со сопствен упад во областа Курск.

Се разбира, постои суштинска разлика помеѓу двата случаи. Руската Федерација официјално, иако илегално, го апсорбира Крим и ја освои територијата во украинскиот регион Донбас, а Владимир Путин не крие дека има намера да ја потчини цела Украина. Спротивно на тоа, Украина немаше територијални претензии на ниту една руска територија.

Сепак, за Европејците, територијалниот интегритет е клучен, а контраофанзивата на Украина го врати прашањето во фокусот. Иако земјите може да имаат различни причини за поддршка на Украина во конфликтот, одбраната на принципот на територијален интегритет е заеднички императив. На крајот на краиштата, повеќето граници на Европа беа исцртани со крв, и ако се дозволи нивно повторно исцртување сега ќе предизвика уште повеќе крвопролевање. Со децении, сегашните граници беа свети, бидејќи сите разбираат дека територијалниот интегритет е темелот на мирот на континентот кој до 1945 година беше опустошен од вековни војни.

Кога мултинационалната, полиглотна држава на Советскиот Сојуз се распадна пред повеќе од три децении, овој принцип беше основен за постигнување претежно мирна транзиција. При изготвувањето на Беложешкиот договор во декември 1991 година, водачите на клучните советски републики се согласија дека постојните граници мора целосно да се почитуваат, иако многу од нив не следат никаква етничка или географска логика. Узбекистанската долина Фергана можеби е најочигледниот пример, а таму пред три децении избувна опасно востание. Слично на тоа, Крим беше многу контроверзно територијално прашање во тоа време.

Како и да е, оние што ја надгледуваа постсоветската транзиција беа свесни дека алтернативата за прифаќање на постојните граници ќе биде раширениот хаос. Така, и покрај противењето на пожестоките националистички гласови, рускиот парламент уредно го ратификуваше договорот и ги прифати сите граници наведени во него.

Во меѓувреме, лидерите на тогашната Европска заедница организираа комисија од еминентни правници, предводена од Французинот Роберт Бадентер, за да ги подготви принципите за управување со кризата во Југославија. Повторно, границите беа централно прашање. Балканот отсекогаш бил јазичен, етнички и конфесионален мозаик на народи, а границите воспоставени во текот на претходните векови не ги одразувале овие разлики. Бадентеровата комисија заклучи дека тие сепак мора да се почитуваат, за регионот да не западне во хаос и крвопролевање.

Европските лидери соодветно ја прифатија препораката на комисијата и го поставија територијалниот интегритет како камен-темелник на нивните напори за управување со распадот на Југославија. Сè уште ќе има компликации, се разбира. Статусот на Косово беше оспорен, бидејќи тоа не беше целосна република заедно со другите. Доколку и беше доделен статус сличен на другите поранешни југословенски републики уште во 1991 година, признавањето на нејзината независност ќе беше едноставно.

Но, тоа не се случи. Дури во 2008 година, по неколку обемни дипломатски напори и во и надвор од Обединетите нации, некои земји прифатија дека признавањето на независноста на Косово е единствениот реален пат напред. Сепак, и овде границите се сметаа за свети.

Секако, некои граници беа прекроени без насилство во овој период, како на пример кога Чехословачка беше хармонично поделена на Чешка и Словачка. Но, овој процес следеше меѓусебен договор меѓу сите засегнати и принципот на територијален интегритет остана најважен

Слично на тоа, кога избувнаа големи бунтови во Чеченија во средината на 1990-тите и повторно во 1999 година – што резултираше со две екстремно крвави војни – европските лидери никогаш не ни навестија дека ќе признаат какви било декларации за независност од оние што се надеваа да се отцепат од Руската Федерација.

Но, тогаш, во 2008 година, самата Русија го прекрши принципот на територијален интегритет со тоа што ги призна и воено ги поддржа прогласите за независност од Грузија од страна на Абхазија и Јужна Осетија. Ова прекројување на границите никого не измами, дури ни Белорусија не ја призна независноста на отцепените региони. Но, тоа беше знак за она што допрва требаше да дојде во Украина во 2014 и 2022 година.

Премногу е лесно да се исчисти прашината од стара карта и да се полага право на некоја територија на која некогаш можело да се вее различно знаме. Во Европа, овој импулс е извор на многу војни.

Во случајот со Курск, регионот некогаш бил дел од полско-литванскиот комонвелт, кој доминирал во областа со векови. Но, тоа сега е ирелевантно, како што е анексијата на Крим од страна на Екатерина Велика од Отоманската империја во 1783 година.

Почитувањето на територијалниот интегритет е основата на која стојат европскиот мир, безбедност и просперитет. Ако овој принцип повеќе не важи, нема да важи ниту светот што го земаме здраво за готово.

(Карл Билт беше министер за надворешни работи на Шведска од 2006 до 2014 и премиер од 1991 до 1994 кога Шведска преговараше за членство во ЕУ. Тој е меѓународно широко почитуван дипломат. Беше копретседавач на Дејтонската мировна конференција. Сега е копретседавач на Европскиот совет за надворешни работи. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)