Тензии меѓу Бугарија и Турција поради религиозната дипломатија

Турција ги наполни насловните страници со својата агресивна воена акција во Сирија, но повеќе од една деценија исламистичката партија се фокусираше на помеки средства за проширување на своето влијание во своите балкански соседи, честопати потпирајќи се на дипломатијата преку религијата.
Ова беа напори да се добие влијание врз муслиманските малцинства во регионот од страна на Државниот директорат за верски работи, или Дијанет. Додека првично тоа беа добредојдени проекти за финансирање на верски институти и обновување на историските градби, земји како Бугарија сметаат дека турското влијание е малигно и бараат начин како да се намали.
Весникот со најголем тираж во Бугарија, „Труд“, во 2012 година објави дека Турција издвоила шест милиони долари за изградба на џамија во јужната бугарска провинција Карџали. Во тоа време се велеше дека една џамија е најскапиот градежен проект во тој дел од земјата.
Овој и слични проекти за финансирање на најголемите џамии во Албанија и Бугарија ги става хуманитарната фондација на Дијанет, ТДВ и Турската агенција за соработка и развој (ТИКА) во првите редови на напорите на Турција да го развие своето влијание на Балканот, изјави регионалниот експерт Ишар Газајдин за Гласот на Америка минатата година.
Покрај новите џамии, изградени од ТАИКА и ТДВ, Турција се вклучи и во реставрирање на историски знаменитости, вклучувајќи џамии, мостови и верски училишта од отоманската ера.
И Бугарија во последниве години беше во фокусот на некои од најинтензивните интереси од Анкара.
Бугарија пропорционално го има најголемото муслиманско малцинство во ЕУ со 15 проценти од нејзиното население од 7,5 милиони луѓе. Тоа е, исто така, земја што помина најдолг период под османлиската власт.
Владејачката турска Партија за правда и развој (АКП) направи политика на зајакнување на односите со поранешните отомански територии по доаѓањето на власт во 2002 година, а партијата се претстави како умерена алтернатива за растечките тврдокорни толкувања на исламот, како што е салафизмот. Долго време, оваа слика на АКП доби голема меѓународна поддршка.
Земјите од Балканот соработуваат со турскиот Дијанет за да создадат белег против овој фундаментализам, напиша политичкиот научник Ахмед Ерди Озтурк во написот за „Европски журнал за турски студии“ во 2018 година. Статусот на Турција како секуларна држава исто така одигра важна улога во овој процес.
Ова се стекна со големото влијание на Дијанет, кој потпиша договори со Бугарија, Албанија, Македонија, Азербејџан, Киргистан, Узбекистан и Туркменистан.
Овие проекти беа дел од заедничките напори по 2009 година за развој на статусот на Турција како мека моќ, изјави аналитичарот за Евроазија Есреф Јалинкичли за Би-би-си во мај.
Целта на овие напори беше да се шири на меѓународно ниво идентитетот на владата на АКП што сакаше да се изгради во Турција, истовремено промовирајќи се како лидер на исламскиот свет, рече тој.
Голем дел од политиката на Балканот беше воспоставена кога Ахмет Давутоглу беше министер за надворешни работи од 2009 до 2014 година, а потоа и кога беше премиер до 2016 година, рече Јалинкиличли. Политиката кон Централна Азија датира од 1990-тите години, период кога Турција се обиде да го прошири своето влијание во новонезависните турски држави.
Но, сега турската политика на Балканот предизвикува реакции и од Европската Унија и од регионот.
Говорот на францускиот претседател Емануел Макрон во Европскиот парламент во април минатата година ги илустрираше стравовите на ЕУ: Макрон рече дека не сака Балканот да се врати во Русија и во орбитата на Турција.
За основачот на косовскиот Институт за истражување и развој на политиките, Љуљзим Пеци, џамиите на Дијанет во Косово се политички институции дизајнирани да ја шират визијата на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган за исламот.
„Во случајот со Косово и Албанија, десетици милиони долари инвестирани во изградба на џамии имаат врска со симболот на турската надмоќ и влијание, не само верски, туку и политички“, му рече Пеци на американскиот истражувач Алон Бен Меир минатата година.
Ова го зголеми профилот на Турција меѓу нејзините балкански соседи и донесе опипливи придобивки, како што се гледа кога АКП преживеа обид за пуч во 2016 година. Следниот ден, многубројни толпи се собраа во Македонија, Босна, Албанија и Косово за да ја покажат својата поддршка на Ердоган.
„Тоа јасно ги визуализираше потенцијалот и механизмите што Ердоган ги има на Балканот и дијаспората, од кои тој капитализира и ги користи кога сака“, го цитираше Бен Меир историчарот Џемал Ахмети.
Но, не беше сето тоа што одеше во прилог на религиозниот експанзионизам на Ердоган. Романските муслимани први излегоа спротивставени на турските претседателски меки моќни движења, а реакцијата против трошокот на огромната џамија која беше планирана за Букурешт, доведе до тоа проектот да биде откажан минатата година.
Влијанието на Турција во Бугарија е далеку подлабоко: според протоколот потпишан од двете држави во 1998 година, Турција ги плаќа платите на 600 имами во земјата, како и дел од трошоците направени од џамиите и другите верски институции.
Но, обемот на врските на Турција со Бугарија донесе и проблеми за турските и муслиманските малцинства во земјата.
Бугарскиот националистички Патриотски фронт соопшти дека Турција ги користи муслиманите за да се меша во домашните работи на земјата, а таа започна правна акција во 2016 година за да се спротивстави на странското мешање.
Бугарскиот министер за одбрана Красимир Каракачанов, поранешен лидер на Патриотски фронт, конкретно ги наведе турските верски институции во тужбата.
Во текот на истата година, обидите на Турција да ги мобилизира бугарските Турци предизвикаа дипломатска криза.
Ова имаше свои корени во отстранувањето на Љутви Местан од неговата лидерска улога во Движењето за права и слободи, партија во која доминираат турските Бугари, во 2015 година. Партијата соопшти дека ставот на Местан прекумерно ја фаворизирал Анкара во спорот со Москва за рускиот авион соборен од турските сили таа година.
Потоа во февруари 2016 година, Бугарија го прогласи турскиот амбасадор Угур Емироглу за персона нонграта за, како што рече, недостојно однесување.
Бугарскиот печат го нарече Емироглу „имам со дипломатски пасош“ и тој беше обвинет за соработка со Местан и за редовни консултации со локалните верски водачи на турското малцинство.
По изборите следната година, бугарските националистички партии во привремената влада од 2017 година се обидоа да го раскинат договорот од 1998 година со Турција, оставајќи ги имамите и нивните верски институти заглавени во долгови.
Во обид да ги врати односите на вистински пат, Ердоган го покани бугарскиот премиер Бојко Борисов да присуствува на церемонијата за отворање на реставрираната црква Свети Стефан во Истанбул минатата година.
Ердоган зборуваше за желбата да продолжи со финансирање на проекти за реставрација во Бугарија.
Сепак, тензиите продолжија да се зголемуваат со обидите на Турција да ги финансира исламските институции во земјата да излезат на собир на 27 март, кога турскиот министер за надворешни работи Мевљут Чавушоглу зборуваше дека интервенцијата на Турција била оспорена во новиот законски амандман за да им се прости долгот од четири милиони евра на канцеларијата на бугарскиот муфтија.
Законот помина на 28 март, но бугарското Министерство за надворешни работи беше налутено од интервенцијата на Чавушоглу во домашната политика и го регистрира својот гнев во нота до Амбасадата на Турција во Софија.
И Ердоган направи референца кон Бугарија – особено за нејзиното отоманско минато – и тоа ја стави Турција во специфична ситуација минатата година кога испрати честитки до „угнетените браќа и сестри“ во градовите на соседот.
„Овие градови можат физички да бидат во границите на другите земји, но тие се во духот на нашите граници“, рече Ердоган, предизвикувајќи уште една остра реакција од Министерството за надворешни работи на Бугарија. (Ахвал)