Светската економија се соочува со огромен стрес тест во 2023 година

Фактот што светот не доживеа системска финансиска криза во 2022 година е мало чудо, со оглед на порастот на инфлацијата и каматните стапки, а да не зборуваме за масовното зголемување на геополитичкиот ризик. Но, со оглед на тоа што јавниот и приватниот долг се искачија на рекордно ниво за време на сега веќе поминатата ера на ултра ниски каматни стапки и високите ризици од рецесија, глобалниот финансиски систем се соочува со огромен стрес тест. Криза во напредна економија – на пример, Јапонија или Италија – би било тешко да се контролира.

Навистина, построгата регулатива ги намали ризиците за основните банкарски сектори, но тоа само доведе до префрлање на ризиците на друго место во финансискиот систем. Зголемените каматни стапки, на пример, извршија огромен притисок врз фирмите од приватниот капитал кои позајмуваа многу за да купат имот. Сега, кога станбените и комерцијалните недвижности се на работ на остар, постојан пад, некои од тие фирми најверојатно ќе пропаднат.

Во тој случај, основните банки кои обезбедија голем дел од финансирањето за купување на недвижен имот во приватен капитал би можеле да бидат на јадицата. Тоа сè уште не се случило, делумно затоа што лесно регулираните фирми се под помал притисок да ги пласираат своите книги на пазарот. Но, да претпоставиме дека каматните стапки остануваат тврдоглаво високи дури и за време на рецесија (различна можност додека излегуваме од ерата на ултра ниски стапки). Во тој случај, широко распространетите доцнења за плаќање може да го отежнат одржувањето на изгледите.

Неодамнешните финансиски несреќи на Велика Британија го демонстрираат видот на непознати кои би можеле да се појават со зголемувањето на глобалните каматни стапки. Иако поранешната премиерка Лиз Трус ја презеде целата вина за речиси распадот на пазарите на обврзници и пензискиот систем во нејзината земја, се покажа дека главен виновник се менаџерите на пензиските фондови кои во суштина се обложија дека долгорочните каматни стапки нема да се зголемат премногу брзо.

Јапонија, каде централната банка ги одржува каматните стапки на нула или негативни со децении, може да биде најакутно ранливата земја во светот. Покрај ултра ниските стапки, Банката на Јапонија се вклучи и во контрола на кривата на принос, ограничувајќи ги петгодишните и 10-годишните обврзници на околу нула. Со оглед на зголемувањето на реалните каматни стапки ширум светот, острата депресијација на јенот и високите инфлациски притисоци, Јапонија може конечно да излезе од својата речиси нулта ера.

Повисоките каматни стапки веднаш би извршиле притисок врз јапонската влада, бидејќи долгот на земјата изнесува 260% од БДП. Ако некој го интегрира билансот на состојба на Банката на Јапонија, приближно половина од државниот долг купен од приватниот сектор е ефиктивно во обврзници со кратко доспевање. Зголемувањето на каматната стапка од 2% би можело да се управува во средина со висок раст, но изгледите за раст на Јапонија најверојатно ќе се намалат бидејќи долгорочните реални каматни стапки продолжуваат да растат.

Огромниот јапонски државен долг речиси сигурно ги ограничува опциите на креаторите на политиката за управување со долгорочниот раст. Сепак, со оглед на овластувањата за оданочување на владата и можноста за надувување на долгот, проблемот би требало да се реши. Вистинското прашање е дали има скриени ранливости во финансискиот сектор кои би можеле да се откријат доколку инфлацијата продолжи да расте и реалните каматни стапки во Јапонија се зголемат на нивоа во САД. Тоа беше норма во поголемиот дел од последните три децении, иако очекувањата за инфлација во Јапонија во моментов се многу пониски отколку во САД.

Добрата вест е дека по речиси три децении ултра ниски каматни стапки, јапонските очекувања за речиси нула инфлација се добро закотвени, иако веројатно ќе се променат доколку денешните инфлациски притисоци се покажат долготрајни. Лошата вест е дека истрајноста на овие услови лесно може да намами некои инвеститори да веруваат дека стапките никогаш нема да се зголемат, или барем не многу. Ова значи дека облозите за каматните стапки да останат релативно ниски може да станат неконтролирани во Јапонија, како што беа претходно во Британија. Во ова сценарио, натамошното затегнување на парите може да ги разнесе работите, да создаде нестабилност и да ги зголеми буџетските проблеми на владата.

Италија е уште еден пример за латентен ризик. На многу начини, ултра ниските каматни стапки беа лепилото што ја држи еврозоната заедно. Отворените гаранции за италијанскиот долг, во согласност со ветувањето на поранешниот претседател на Европската централна банка Марио Драги од 2012 година, дека ќе стори „сѐ што е потребно“, беа евтини кога Германија можеше да се задолжува со нула или негативни стапки. Но, овогодинешните брзи зголемувања на каматните стапки ја променија таа пресметка. Денес, економијата на Германија изгледа повеќе како во раните 2000-ти, кога некои ја нарекоа „болниот човек на Европа“. И додека Европа е релативно нова во однос на ултра ниските стапки, треба да бидете загрижени дека постојаниот бран на монетарно затегнување може, како и со Јапонија, да открие огромни џебови на ранливост.

Доколку дојде до глобална рецесија без финансиска криза, постои пристојна шанса претстојниот економски пад да биде поблаг од очекуваното. Во средина на негативен раст, висока инфлација и пораст на реалните каматни стапки, тоа би бил многу среќен исход.

(Кенет Рогоф е професор по економија и јавна политика на Универзитетот Харвард. Тој беше главен економист на ММФ од 2001-03. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)