Судбината на Борисов ги загрижува Брисел и Берлин

За денес, среда, во Бугарија се закажани масовни народни протести – „големо национално востание“ против премиерот Бојко Борисов

Премиерството на Бојко Борисов се соочува со голем тест оваа среда, кога се планираат масовни протести низ Бугарија во услови на корупциска криза што почнува да предизвикува загриженост во Берлин и Брисел.

Речиси два месеца Борисов ги гледа секојдневните демонстрации од десетици илјади претежно млади демонстранти, кои тврдат дека олигархиска мафија ја презела контролата врз нацијата преку нејзиното влијание врз судството, медиумите и државниот безбедносен апарат.

Бидејќи интензитетот на секојдневните протести започнува да опаѓа, демонстрантите сакаат да ја повратат иницијативата во среда со, како што го нарекуваат, „големото национално востание“ против Борисов, поранешен пожарникар и телохранител кој е ѕвезда на Европска народна партија, десноцентристичко политичко семејство во кое спаѓаат демохристијаните на германската канцеларка Ангела Меркел.

Демонстрантите ја избраа средата да ја зголемат тежината, бидејќи тоа е првиот ден за работа по одморот на бугарскиот парламент, кога Борисов ќе се обиде да започне многу спорна ревизија на уставот.

Во средината на август Борисов одговори на барањата на демонстрантите да си даде оставка, велејќи дека ја разбира „длабоката желба за промена“ во Бугарија и понуди „рестартирање“ преку ревидиран устав.

Се чини дека секое гласање ќе биде одење по жица затоа што му треба поддршка однадвор за неговата владејачка коалиција

Неговите противници веднаш намирисаа стаорец и аргументираа дека тој игра на време иницирајќи потенцијално долг процес што ќе му овозможи да се прегрупира и се пожалија дека неколку од неговите предложени реформи само дополнително ќе го нарушат владеењето на правото во корист на мафијашките шефови, кои во него гледаат како на заштитник.

Горчливиот непријател на Борисов, претседателот Румен Радев, сојузник на Социјалистичката партија, беше жесток за предложеното „рестартирање“. „Може ли мафијата да го реформира судството? Одговорот е не!“, рече Радев.

Во реалноста, уставните измени веќе изгледаат невозможни затоа што на Борисов му недостасува двотретинско мнозинство потребно во парламентот за свикување на Големото национално собрание (ГНС), еден вид супер-парламент со дополнителни пратеници кои можат да го преправат уставот. Со едно од неговите типично двосмислени ветувања за оставка, Борисов вети дека ќе се повлече откако ќе се донесе одлука за формирање ГНС – но има малку изгледи за тоа.

Сепак, постои непосреден политички ризик што може да ја открие неговата ранливост во среда. Едноставно, за да започнат до пет месеци дебати на Големото национално собрание – нешто што може да му даде на Борисов простор за дишење – му требаат половина од гласовите во парламентот.

Се чини дека секое гласање ќе биде одење по жица затоа што му треба поддршка однадвор за неговата владејачка коалиција. Неговата политичка среќа сега е врзана за лидерите на мали партии, особено популистичкиот тајкун Веселин Марешки, чија популарност произлегува од неговиот синџир на нискобуџетни аптеки и кој се колеба за поддршка за уставните реформи на Борисов.

Борисов предвиде во вторникот дека ќе ги обезбеди потребните 120 гласа од 240 места и ги отфрли сугестиите дека можеби ќе мора да поднесе оставка. На новинарско прашање што би се случило ако не ја обезбеди потребната поддршка за неговите реформски проекти, тој рече: „Работа!“

Под лупата на ЕУ

Проблемот на владеењето на законот во Бугарија е повеќеслоен и се движи од прашања како олигарсите го осакатија пејзажот со дивоградби, до нивната неправилна употреба на агенти за државна безбедност. Највпечатливите откритија се фокусираат на степенот до кој е искористено судството за интраолигархиски војни и изнуда на бизнисмени. Демонстрантите бараат оставка од главниот обвинител Иван Гешев, но тој одбива да се повлече.

Со години, бугарските пропусти во владеењето на законот го избегнуваа истиот надзор на ЕУ како оние во Полска и Унгарија затоа што Борисов избегнува каква било идеолошка војна против Брисел и секогаш сака да ја покаже својата лојалност на европската сцена кон Меркел и Европската народна партија.

Способноста на Борисов да избегне меѓународна критика истекува, а бугарската криза дури започна да буди аларми во редовите на демохристијаните на Меркел, кои долго време се сметаа како главна поддршка на партијата ГЕРБ на Борисов.

„За мене е јасно дека мора сериозно да разговараме со владата на Бојко Борисов, без никакви или и ако“, изјави за „Политико“ Гинтер Крихбаум, демохристијанин, претседател на комитетот за европски прашања на Бундестагот. „Овие работи се неприфатливи. Приемот на Бугарија во ЕУ е поврзан со јасни обврски и очекувања, а граѓаните на Бугарија сега се измамени со плодовите на членството во ЕУ“.

Детлеф Милер, заменик-портпарол на политиката за демократија на социјалдемократите (СПД) во Бундестагот, исто така, изрази страв дека Бугарија може да се претвори во втора Унгарија. „Како Германија, треба да посветиме поголемо внимание на државите како што е Бугарија за време на претседателството со Советот на ЕУ“, рече тој. Неговата партија, помалиот партнер во владината коалиција на Меркел, веќе ја изрази својата поддршка за протестите против Борисов и Гешев.

Зголемената загриженост за Бугарија сега е видлива и во рамките на Европскиот парламент. Минатата недела, нејзината Мониторинг за демократијата, владеењето на правото и основните права одржа седница зад затворени врати за Бугарија, која истражуваше теми како главниот обвинител и улогата на фондовите на ЕУ во корупцијата.

Пратениците од набљудувачката група не сакаа камерите да ги пренесат детали од состанокот, но неколкумина јавно изјавија дека Бугарија заслужува подетална контрола.

„Не зборуваме доволно за Бугарија“, рече Катарина Барли, социјалдемократ, поранешен германски министер за правда, која сега е потпретседател на Европскиот парламент.

„Кога  ја напаѓате својата татковина во време на витални проекти и сакате да владеете, мора да ги земете предвид последиците“ – Емил Радев, пратеник на ГЕРБ

На прашањето дали ЕУ треба сега да ја подложи Бугарија на истиот надзор како Полска и Унгарија, германскиот европратеник од Зелените, Сергеј Лагодински одговори: „Секако“.

Партијата ГЕРБ на Борисов ја оцени групата за набудување како неуспешен обид на европратениците од бугарската опозиција да го нарушат имиџот на земјата. Во изјава, пратеникот на ГЕРБ, Емил Радев беше цитиран дека истрагата е обид за дискредитација на Бугарија во врска со користењето на средствата на ЕУ што беа искористени за изградба на клучна инфраструктура. „Кога ја напаѓате својата татковина во време на витални проекти и сакате да владеете, мора да ги земете предвид последиците“, рече тој.

Непотребен историски чекор

Големите национални собранија и новите устави се големи настани во бугарската историја. Имало само седум ГНС, а последното го формализираше демократскиот устав во 1991 година.

Собранијата имаат повеќебојна историја, веднаш по завршувањето на османлиската окупација. Второто ГНС, во 1881 година, беше киднапирано од насилници и руски војници за ефективно да го организира државниот удар за принцот Александар од Батенберг. Друго ГНС во убиствените рани денови на комунизмот воведе советски подготвен устав.

Иронично, со оглед на историската тежина на она што Борисов се обидува да го направи, многу правни експерти тврдат дека нема потреба од ГНС или уставна промена за да се донесат реформите во судството и на пристапот на премиерот се гледа како на политичка димна завеса.

Некои од главните проблеми се дека новата уставна рамка ќе се обиде да ја намали моќта на претседателот – непријател на Борисов – истовремено не наметнувајќи значајни проверки на семоќното обвинителство.

Христо Иванов, поранешен министер за правда и шеф на антикорупциската партија Да Бугарија, ѝ напиша писмо на претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, да ѝ го објасни она што тој го гледа како игра на чад и огледала.

„Наместо да се донесе одговорност за [главниот] обвинител… тоа ги елиминира дури и постоечките, иако минимални, проверки за неговото назначување и постапки“, напиша Иванов. „Предложениот ‘нов устав’ од Борисов не е ништо повеќе отколку уште еден обид за измама, маневрирање и добивање време и – врз основа на суштината – се заканува значително да ја влоши ситуацијата“. (Политико)