Со гласањето за претседател почна изборниот маратон во Црна Гора

Црногорците денес ќе избираат кој ќе биде нивни шеф на државата во следните пет години. Сепак, ова е само почеток на изборниот маратон, бидејќи според аналитичарите, извесно е дека ќе има втор круг од претседателските избори, а во јуни треба да се одржи и парламентарно гласање. 

Претстојните претседателски избори се четврти по одвојувањето на Црна Гора од унијата со Србија во 2006 година и осми од воведувањето на повеќепартискиот систем. Нешто повеќе од 542.000 гласачи ќе имаат можност да изберат меѓу седумте кандидати – етаблирани политичари и помлади луѓе на политичката сцена, а оние кои не ги сметаат предложените политички кандидати доволно веродостојни за високата функција, можат да го дадат својот глас за инфлуенсер.

Функцијата на претседателот на Црна Гора е прилично репрезентативна, бидејќи според Уставот тој ја претставува земјата во странство, прифаќа акредитивни писма, ги потпишува законите усвоени од Собранието и раководи со Советот за национална безбедност.

Во Црна Гора за прв пат по 30 години се одржуваат избори на државно ниво, а на власт не е Демократската партија на социјалистите на актуелниот претседател Мило Ѓукановиќ. Нејзиното владеење беше прекинато по парламентарните избори во 2020 година, кога прорускиот и просрпскиот Демократски фронт, Демократите и движењето УРА освоија мнозинство во парламентот.

Згора на тоа, изборите се одржуваат во контекст на длабока политичка криза во Црна Гора. Минатата година имаше две гласања за недоверба на две различни влади, а по последното гласање пратениците и Ѓукановиќ не можеа да се договорат за името на следниот мандатар. И така до четвртокот, кога истече законскиот рок за формирање нова влада и Ѓукановиќ одлучи да го распушти парламентот.

Политичката криза ја попречи Црна Гора во нејзиниот напредок кон членството во ЕУ. Земјата со население од околу 620.000 жители е кандидат за членство во ЕУ. Во последен момент беа преземени и чекори за надминување на уште една криза која се случи есента. Проблематично беше пополнувањето на составот на Уставниот суд, бидејќи со моменталната минимална разлика во односот на силите во парламентот од 81 пратеник, кандидатите за уставни судии не можеа да ја добијат потребната поддршка. ЕУ мораше да се закани дека ќе ги прекине преговорите за членство пред на крајот да бидат одобрени тројца судии и највисокиот суд во земјата повторно да има кворум за донесување одлуки.

Кои се кандидатите за претседател?

Како што црногорското општество со години е поделено на процрногорско и просрпско, така и неговите политички лидери можат да се групираат по оваа основа. Во првата група спаѓа Мило Ѓукановиќ. Тој се кандидира за трет претседателски мандат како кандидат на опозициската проевропска Демократска партија на социјалистите. Ѓукановиќ е политичарот со најдолг стаж на политичката сцена во Црна Гора. Шест пати беше избиран за премиер, првиот пат кога имаше 29 години, а од 1997 до 2003 година беше шеф на државата. Тој е на власт повеќе од 30 години, некогаш како премиер, некогаш како претседател, иако неговото име е опкружено со обвинувања за корупција, непотизам и наводна улога во шверцот со цигари. Меѓутоа, додека тој беше премиер, Црна Гора стана членка на НАТО во 2017 година, а за време на претходниот премиерски мандат во 2006 година, Црна Гора се подели со Србија. На последните избори во 2018 година тој во првиот круг го победи тогашниот опозициски кандидат Младен Бојаниќ добивајќи 53,9 отсто од гласовите.

Пратеничката Драгиња Вуксановиќ Станковиќ е кандидат на опозициската Социјалдемократска партија, која исто така ги брани евроатлантските вредности. Таа учествуваше во претходната претседателска трка во 2018 година како прва жена што се кандидираше за шеф на државата на Црна Гора и доби 8,3 отсто од гласовите.

На просрпската страна на политичката поделба е Андрија Мандиќ. Тој е кандидат на коалицијата околу Демократскиот фронт, која со години се залага за повлекување на земјата од НАТО, откажување на признавањето на Косово и укинување на санкциите против Русија воведени од Црна Гора.

До Мандиќ е Горан Даниловиќ од Сојузот на Црна Гора, кој исто така најавува повлекување на признавањето на Косово и укинување на санкциите кон Русија. Во просрпскиот табор, иако со колебливо однесување, е и Алекса Бечиќ. Бечиќ е лидерот на демократите кои ја поддржаа резолуцијата со која се осудува руската агресија врз Украина. Партијата ја поддржува и евроатлантската интеграција на земјава.  

Јаков Милатовиќ, од вонпарламентарното движење Европа сега, се гледа како „полу-просрпски“ граѓански претставник. Движењето беше создадено пред локалните избори во Подгорица минатата есен, на кои се покажа доста добро. Милатовиќ влезе во политиката како министер на првата влада формирана по изборите во август 2020 година и гласаше за воведување санкции против Русија, потсетува Радио Слободна Европа.

Кандидатската претседателска листа ја комплетира инфлуенсерот кој на овие одлучувачки избори ќе им даде одредена црногорска релаксација и леснотија – Јован Радуловиќ Јоѓир. Тој се појавува како „ТикТок“ кандидат на младата генерација. Неговите шеги и скици, кои се споделуваат на социјалните мрежи, често се едноставни и на работ на „политичката коректност“, што сепак му дава одреден простодушен шарм, пишува „Јутарни лист“.

Извесен вториот круг

Аналитичарите генерално изгледаат обединети во нивното мислење дека вториот круг од претседателските избори е неизбежен, со еден сигурен кандидат – Мило Ѓукановиќ. Предавачот на Универзитетот во Црна Гора и експерт за комуникации, Вук Вуковиќ, ја опиша изборната кампања како некреативна и безлична, споредувајќи ја со „подготовка за песна на Евровизија“. Прашање е кој ќе биде противкандидат на Ѓукановиќ во вториот круг од претседателските избори и таму е битката, изјави Вуковиќ за Радио Слободна Европа (РСЕ).

Богдан Живковиќ од Институтот за балкански студии при Српската академија на науките и уметностите за ТВ Ен1 изјави дека Мило Ѓукановиќ сигурно ќе оди во вториот круг, но не е сигурно кој ќе застане против него. Тој, исто така, предвиде дека би било чудо ако Ѓукановиќ освои повеќе од 35 отсто од гласовите и дека разликата меѓу првиот и вториот кандидат ќе биде многу мала.

Според политикологот Владимир Павичевиќ, противкандидат на Ѓукановиќ во вториот круг ќе биде Андрија Мандиќ. На крајот на краиштата, резултатите од претседателските избори во Црна Гора ќе го покажат моменталниот однос на силите на политичката сцена во земјата, ќе им помогнат на партиите да ги проверат часовниците и да ја разгледаат нивната тактика за претстојните предвремени парламентарни избори, кои се очекува да ја изведат земјата од политичката ќор-сокак.