Што содржи планот на Трамп за НАТО?

 Доналд Трамп се закани дека ќе го напушти НАТО толку пати што за многу од неговите критичарите, прашањето е кога, а не дали тој би се откажал од 75-годишниот сојуз ако биде реизбран за претседател во ноември.

За волја на вистината, малку е веројатно дека Трамп целосно ќе го напушти НАТО, според интервјуата со поранешни функционери за национална безбедност на Трамп и експерти за одбрана, кои најверојатно ќе служат во вториот мандат на Трамп, ако биде избран за претседател. Но, дури и ако тој формално не ја напушти организацијата, тоа не значи дека НАТО ќе го преживее недопрен неговото второ претседателствување.

Во замена за континуираното учество на САД, Трамп не само што би очекувал европските земји драстично да ги зголемат трошоците за НАТО – неговата главна жалба кога тој беше претседател – туку и да го преземат она што еден експерт за одбрана запознаен со размислувањата во советодавниот круг на Трамп за национална безбедност, Ден Калдвел го опишува како „радикална преориентација“ на НАТО.

„Веќе навистина немаме избор“, изјави Калдвел за списанието POLITICO, наведувајќи го зголемениот долг на САД, намалувањето на одзивот за регрутација и одбранбената индустриска база што не може да се справи со предизвик и од Русија и од Кина.

Ниту Трамп, ниту неговиот тим во кампањата сè уште не именувале нов тим за национална безбедност, ниту отворено прифатиле нова агенда за НАТО. Но, поранешните функционери и експерти кои зборуваа за овој напис се вклучени во тековната дебата во светот на Трамп за тоа колку е тешко да се туркаат Европејците кон безбедносна архитектура повеќе по вкусот на Трамп.

Според овие официјални лица, САД ќе го задржат својот нуклеарен чадор над Европа за време на вториот мандат на Трамп со одржување на воздушната моќ и базите во Германија, Англија и Турција, како и нивните поморски сили. Во меѓувреме, најголемиот дел од пешадијата, оклопниот арсенал, логистиката и артилеријата на крајот ќе преминат од американски во европските раце. Делови од овој план беа објавени во една статија во февруари 2023 година од Центарот за обновување на Америка поврзан со Трамп, но во месеците оттогаш имаше подетален консензус меѓу поддржувачите на Трамп за нов концепт за НАТО.

Промената што тие ја замислуваат би вклучила „значително  намалување на безбедносната улога на Америка – повлекување назад наместо да биде примарен давател на борбена моќ во Европа, некој што обезбедува поддршка само во време на криза“, рече Калдвел, кој неодамна служеше како висок советник на Расел Воут, поранешниот висок функционер на администрацијата на Трамп, кој во мај беше именуван за директор за политика на Републиканската национална конвенција и кој се очекува да има висока улога во втората администрација на Трамп. 

Друг дел од новиот план на Трамп е двостепен систем на НАТО. Таа идеја, првпат предложена од друг висок поранешен функционер на администрацијата на Трамп, пензионираниот армиски генерал-полковник Кит Келог, значи дека земјите-членки кои сè уште не ја исполниле целта да потрошат 2 отсто од БДП за одбрана „нема да уживаат во целосната одбранбена и безбедносната гаранција на САД“, според експерт за национална безбедност, усогласен со Трамп. Ова може да се смета дека е во спротивност со Членот 5 од договорот, кој ја обврзува секоја членка да преземе „таква акција што ја смета за неопходна“ за да му помогне на кој и да е нападнат. Но, членовите на трустот за надворешна политика на Трамп забележаа дека јазикот во Членот 5 е флексибилен и не бара ниту една членка да одговори со воена сила.

Трамп постојано изразува лутина што сојузниците во НАТО  не ја исполнуваат целта за трошење од 2 проценти. Неодамна, Трамп всушност повика на руски напад против мртвите удари на НАТО, велејќи дека ќе ги „охрабри“ Русите „да прават што по ѓаволите сакаат“ со земјите-членки кои сè уште не ја исполниле целта за трошоците за одбрана – една деценија откако сојузниците на НАТО ветија дека ќе го сторат тоа на нивниот самит во Велс во 2014 година.

Брзото решавање на двоиполгодишниот конфликт во Украина, исто така, најверојатно ќе одигра клучна улога во плановите на Трамп за НАТО. Како дел од планот за Украина претпоставениот кандидат на републиканците размислува за договор со кој НАТО се обврзува дека нема да има понатамошно проширување на исток – конкретно во Украина и Грузија – и да преговара со рускиот претседател Владимир Путин за тоа колку украинска територија Москва може да го задржи. Севкупно, новиот пристап на Трамп во овие области би претставувал револуција во работењето на НАТО – револуција за која многу критичари велат дека Европа е целосно неспособна да ја постигне во догледна иднина.

САД се убедливо најголемиот придонесувач во операциите на НАТО, трошејќи околу 860 милијарди долари за одбрана, што претставуваше 68 отсто од вкупните трошоци на земјите на НАТО во 2023 година. Тоа е  10 пати повеќе од она на Германија, второто по големина трошење за одбрана од земја членка на алијансата. Значителен дел од тие трошоци на САД, што изнесува околу 3,5 отсто од американскиот БДП, оди за одбрана на Европа, иако Пентагон одбива јавно да открие колку, вели Џереми Шапиро, директор за истражување на Европскиот совет за надворешни односи.

На состанокот со претседателот Џо Бајден во Вашингтон претходно овој месец, генералниот секретар на НАТО во заминување, Јенс Столтенберг, објави дека 23 од 31 членка на НАТО  сега ќе ја постават целта на Алијансата од 2 отсто. „Тоа е повеќе од двојно повеќе од пред четири години“, рече Столтенберг. Се очекува ова да ја вклучи Германија за прв пат од раните 1990-ти, а министерот за одбрана на таа земја, Борис Писториус, се чини дека сака да направи подобро, повикувајќи Германија да ги искачи трошоците за одбрана до 3,5 отсто од БДП.

Но, дури и ако Германија ја достигне таа граница, некои поранешни одбранбени функционери приврзани на Трамп велат дека тоа сè уште не е доволно.

„Јас сум за одржување на северноатлантската алијанса, но мислам дека единствениот начин да се направи тоа – и ова им го кажувам на Европејците цело време – е тие да преземат многу повеќе од товарот“, рече Елбриџ Колби , кој го водеше развојот на Националната стратегија за одбрана на Трамп како негов заменик-помошник секретар за одбрана за стратегија и развој на сили и за кој се вели дека е на линија за висока функција за национална безбедност во втората администрација на Трамп.

„Не можеме повеќе да правиме 10 пати од она што го прават Германците и мора да бидеме подготвени да бидеме строги со нив. Мора да има последици“, рече Колби во интервјуто. „Сакаме НАТО да биде активен, но сакаме да биде со Европејците во водство. Тоа беше првичната идеја. Тоа беше идејата на Двајт Ајзенхауер. Дури сега, соочена со заканувачка Кина, потребата за правење такви промени е многу поитна“, рече Колби. „САД немаат доволно воени сили да одат наоколу. Не можеме да ги кршиме нашите копја во Европа против Русите кога знаеме дека Кинезите и Русите соработуваат, а Кинезите се поопасна и позначајна закана“.

Некои од експертите усогласени со Трамп се главно фокусирани на прашањето за трошоците, додека други сакаат европските земји и да трошат повеќе и да преземат многу повеќе од воениот товар. Кирон Скинер, поранешен шеф на Трамп за планирање политика под државниот секретар Мајк Помпео и клучен играч во Проектот 2025 (исцрпна агенда за вториот мандат на Трамп) ја нагласува потребата од повеќе европски трошења како почетна точк.

 „Треба да ја одредиме вистинската големина на Америка во светот во 21-от век и мислам дека за тоа се работи“, рече таа. „САД не се банкомат во светот. НАТО има значаен придонес во атлантскиот  и индо-пацифичкиот театар, но ние треба да имаме повеќе стратешко размислување од двете страни“.

Првиот тест за намерите на Трамп во НАТО, доколку освои уште еден мандат, ќе биде како ќе се справи со тековната војна на Русија против Украина. САД ја зајакнаа својата централна улога во НАТО од почетокот на војната во Украина, испраќајќи 20.000 дополнителни војници во Европа (вкупно 100.000) покрај новите воздушни, копнени, поморски, сајбер и вселенски капацитети. Според двајцата експерти за национална безбедност, запознаени со размислувањата во внатрешниот круг на Трамп, тој сега размислува да склучи договор со Владимир Путин за тоа кои земји би можеле да се приклучат на НАТО, особено Украина и Грузија. Таквиот план ќе го поништи нејасното ветување на НАТО за идно членство на Украина – политика што Бајден ја продолжи, иако не се обврза на временска рамка. Во април, „Вашингтон пост“ објави дека пробниот план на Трамп, исто така, вклучува притисок врз Украина да ги отстапи Крим и граничниот регион Донбас на Русија.

„Би очекувал многу брз договор за да се стави крај на конфликтот“, рече Кевин Робертс, претседател на Фондацијата Херитиџ, влијателниот тинк-тенк усогласен со Трамп кој го произведе Проектот 2025. Робертс во интервјуто рече дека не може да пренесе внатрешни информации од плановите на Трамп. Но, според еден од експертите за национална безбедност запознаени со размислувањето на Трамп, кој сакаше да остане анонимен, Трамп „би бил отворен за нешто што ќе го затвори проширувањето на НАТО и нема да се врати на границите на Украина од 1991 година. Тоа би било на маса. Но, тоа не значи откажување од која било друга можност, вклучително и испорака на големи количини оружје за Украина“.

Самиот Трамп јавно не ги детализираше своите планови за Украина, но за време на кампањата  постојано ветуваше дека ќе стави крај на војната како една од неговите први задачи – „пред да пристигнам во Овалната соба, кратко откако ќе ја добиеме претседателската функција“.  Запрашан во подкаст од 21 јуни дали е подготвен да го тргне од маса проширувањето на НАТО во Украина, Трамп одговори дека ветувањето за членство во НАТО на Украина било „грешка“ и „зошто започна оваа војна. ” Многумина во таборот на Трамп отворено претпочитаат Украина да не е членка на НАТО. „НАТО веќе се прошири многу повеќе од она што ни е потребно за антихегемонистичка коалиција“ против Русија, рече Колби.

На 14 јуни Путин рече дека Русија ќе биде подготвена да преговара за крај на војната доколку Украина се откаже од секаква амбиција да се приклучи на НАТО и ги повлече војниците од четирите региони за кои Москва тврди дека се нејзини. Запрашан во неговата дебата на 27 јуни со Бајден дали таквите услови се прифатливи, Трамп одговори: „Не, тие не се прифатливи. Но, погледнете, ова е војна што никогаш не требаше да започне“.

Критичарите велат дека притисокот врз Украина да ја предаде територијата само ќе ги оправда ужасните убиства и грабежи на Путин. Но, Трамп јасно стави до знаење дека има малку љубов за Украина како и за НАТО, велејќи му на претседателот на Претставничкиот дом Мајк Џонсон за време на неговата посета на Капитол Хил во јуни дека Украина „никогаш нема да биде тука за нас“ и „ние треба да ги платиме нашите војници повеќе место  да праќаме  60 милијарди долари во Украина“, се вели во твитот на републиканскиот пратеник Мет Гаец. Друг претставник на Републиканската партија, Дон Бејкон, им рече на новинарите дека Трамп ја отфрлил целта на Киев да ги истера Русите, што беше непопустливата политика на Бајден. „Тој вели, ако победи Украина, каква ќе биде користа?„- рече Бејкон.

Најголемиот проблем со новиот пристап на Трамп кон НАТО може да биде тоа што европските нации очигледно не се подготвени да пополнат драматично проширена воена улога во скоро време – и покрај нивните пробни планови за заштитување на НАТО од Трамп со ветување повеќе трошоци, велат експертите. Но, тие можеби ќе имаат мал избор бидејќи Трамп овојпат би имал повеќе моќ да го бара она што го сака од Европа, бидејќи САД сè уште обезбедуваат лавовски дел од воената помош за Украина, а Европа е послаба економски и повеќе зависи од снабдувањето со енергија од САД отколку некогаш порано.

Многу американски критичари делат дека европските лидери немаат идеја како да ги заменат САД. Шапиро од Европскиот совет за надворешни односи смета дека постојаните напори на францускиот претседател Емануел Макрон да се заложи за поголема независност од одбранбениот чадор на САД паднаа во вода. Столтенберг, во последните месеци од неговиот 10-годишен мандат како генерален секретар на НАТО, почна да тврди дека Американците треба да бидат задоволни што европската одбрана помага да се одржи одбранбената индустрија на САД. „Тие одлучија да имаат постојана верба дека САД ќе бидат таму“, рече Шапиро. „Ми се чини дека тоа не е вистински план, тоа е надежта што ја имате во отсуство на план“.

Критичарите во кампот на Трамп велат дека Европејците треба да развијат прекугранични одбранбени индустрии наместо национални за да ја зголемат ефикасноста и капацитетот и да го исполнат сè уште неисполнетото ветување за огромно проширување на силите за брз одговор на НАТО од 40.000 на околу 300.000 војници. Но, со исклучок на некои земји како Полска, многу европски влади остануваат во „гранична заблуда“ за тоа што се бара, вели Калдвел.

Од своја страна, Трамп продолжува да се плаши од објавување на детали за Европа и НАТО. Сепак, како дел од платформата „Агенда 47“ на неговата кампања, Трамп во видео објавено во март рече дека „мора да го завршиме процесот што го започнавме под мојата администрација за фундаментална реевалуација на целта  и мисијата на НАТО“. Трамп, исто така, неодамна му кажа на Најџел Фараж, неговиот британски поддржувач на екстремната десница, дека САД „100 отсто“ ќе останат во НАТО се додека европските земји „играат фер“.

Воут, новиот директор за политика на конвенцијата на републиканците и поранешен директор на Канцеларијата за менаџмент и буџет за време на администрацијата на Трамп е тврд десничар и националист кој верува дека главната закана е Кина. Воут, кој се смета за веројатен кандидат за началник на Генералштабот во вториот мандат на Трамп, не одговори на барањето за интервју, но според соработниците запознаени со неговото размислување, Воут исто така верува дека Вашингтон треба да игра повеќе „заспана“ улога во НАТО, по линијата на препораките дадени од Сумантра Маитра, аналитичарката во Центарот за обновување на Америка на Воут, која ја напиша таа влијателна статија минатата година.

Робертс вели дека поплава од Европејци дошле во Херитиџ во последниве месеци, загрижени за тоа што може да се случи под претседателството на Трамп. „Имав средби со двајца или тројца амбасадори на сојузниците – и тоа се големи земји – кои едноставно не го разбираат тоа“, рече тој. „Тие не разбираат дека не можете да дојдете во САД од Европа и да кажете дека мора да ни дадете повеќе пари бидејќи Путин ќе ја нападне нашата земја. Американскиот даночен обврзник вели: „Што прави Германија? Зошто тие продолжуваат да купуваат руски природен гас? Поправете го вашиот сопствен двор пред да дојдете кај нас за помош“.

Германија престана со директен увоз на руски гас откако Путин ја нападна Украина во 2022 година, но вториот и третиот најголем снабдувач на природен гас во Германија, Холандија и Белгија, наводно сè уште увезуваат значителни количини течен природен гас (LNG) од рускиот проект Yamal LNG. Како што напиша незадоволниот поранешен советник за национална безбедност на Трамп, Џон Болтон, во своите мемоари „Собата каде што се случи“, Трамп постојано бил згрозен од ова прашање додека беше претседател. На прес-конференцијата со Столтенберг на Самитот на НАТО во 2018 година, Трамп рече луто: „Ние треба да веаштитиме, а  вие ги плаќате сите овие пари на Русија“.

„Се чувствувам како минуваат низ фази на тага во Европа“, вели Колби. „Тие го заменија  отфрлањето со некој вид прифаќање, но сè уште не стигнале до тоа да речат „во ред, еве како се справуваме со ова.“ Мислам дека има значително движење, но тоа е премногу бавно и премалку. Тие треба да произведуваат борбени веродостојни сили за да се справат со руски напад, како овој сега. … Тие се тапкаат по грбот за она што требаше да го произведуваат пред 10 години“.

Дури и некои поранешни функционери на Трамп признаваат дека Вашингтон веројатно не сака да оди предалеку во предавањето на лидерството на Европејците. Изолационистичките инстинкти на Трамп би можеле да станат  бумеранг и да ги навлечат САД во поширока војна. Колби, на пример, со загриженост укажува на сугестијата на Макрон за праќање  француски трупи во конфликтот во Украина и на дел од провокативната реторика што доаѓа од појасните источноевропски лидери. Меѓу нив е и претседателот на Латвија, Едгарс Ринкевичс, кој неодамна на латински изјави: „Russia delenda est“. Тоа беше повикување на рецептот на Катон за античка Картагина, „Carthago delenda est“, што значи „Картагина мора да биде уништена“.

„Мора Русија да биде уништена? Имаат 6.000 нуклеарни оружја. Благиот начин на кој некои луѓе пристапуваат кон прашањето за ескалација е само луд за мене“, вели Колби. „Многу сум загрижен поради тоа и можноста со такви непромислени чекори да влеземе во поголема војна со Русија“.

Надвор од тоа, ветувањето на Трамп да не го проширува НАТО може да биде многу попријатно за европските сојузници отколку што многу луѓе сфаќаат. Во мај, германскиот канцелар Олаф Шолц беше отворен велејќи дека не мисли дека Украина може да стане дел од НАТО можеби 30 години. И на 17 јуни, Столтенберг посочи дека прекинот на огнот нема да биде доволен за да се активира членството на Украина во НАТО. „Мораме да бидеме сигурни дека ова е мир, а не само пауза“, рече тој. „Потребни ни се гаранции дека ова е крајот, дека тука запира“.

Но, новата администрација на Трамп, дури и во најнадежниот случај, веројатно ќе ја навредува атлантската алијанса. Многу американски функционери – вклучувајќи го и генералот Кристофер Каволи, врховниот командант на сојузниците за Европа – инсистираат на тоа дека 2 проценти треба да бидат долниот а не горниот плафон за Европејците. И тие забележуваат дека Барак Обама, меѓу другите претседатели на САД, хронично се жалел на европските „слободни јавачи“, поради што инсистирал на целта од 2 проценти во Велс во 2014 година.

Според еден висок европски дипломат кој зборуваше под услов да остане анонимен, владите на ЕУ се многу свесни за сето ова. „Тешко е да се процени дали ќе можеме да направиме доволно за навистина да го смириме Трамп, бидејќи ни е тешко да предвидиме што ќе направи или што нема да направи“, рече дипломатот. Европа, исто така, признава дека Кина „може да има влијание врз воената улога што САД би можеле да ја играат во помагањето да се заштити Европа. И дека можеби нема доволно капацитет за два фронта“.

На крајот, само Трамп може да каже до каде ќе оди во престројувањето на НАТО. Болтон изјави за POLITICO во февруари дека „целта на Трамп не е да го зајакне НАТО, туку да ја постави основата за излегување од него“. Но, повеќето поранешни функционери на Трамп се чини дека веруваат дека алијансата треба да се зачува – и тие веќе бараат заслуга за зачувувањето благодарение на ултиматумите на Трамп до НАТО. Тие тврдат дека Обама се жалел само на скржавоста на Европа; Трамп всушност направи нешто околу тоа. Последниот советник за национална безбедност на Трамп, Роберт О’Брајан, во новообјавениот есеј во Форин афеарс, пишува дека „неговиот притисок врз владите на НАТО да трошат повеќе за одбраната ја направи Алијансата посилна“.

„Стотици милијарди дополнителни пари отидоа во придонесите на НАТО делумно како резултат на Трамп“, рече Скинер. „Јас сум многу оптимист за позитивна иднина за НАТО, доколку ја добие вистинската основа“.

Ако се достигне целта за трошење од 2 отсто, Европа можеби е на пат да стане сојуз во кој Трамп ќе сака да остане. Но, ако Трамп по вторпат влезе во Овалниот кабинет, останувањето само на 2 отсто од БДП нема да биде доволно. Со други зборови, целите на Трамп за националната безбедност се движат. Колку далеку, не е јасно, но иднината на НАТО – и на Европа – зависи од одговорот. (Politiko)