„Републиката Румен Радев“ пред нова победа во Бугарија?

Проруски оперативец или антикорупциски крстоносец? Има ли корист претседателот Румен Радев од демократскиот ќор-сокак во Бугарија?


 

СОФИЈА – Петтите општи избори во Бугарија во последните две години во недела веројатно нема да го надминат долгогодишниот политички ќор-сокак во земјата, што значи дека енигматичниот претседател Румен Радев најверојатно повторно ќе биде главниот победник. Бугарските претседатели обично играат само церемонијална улога, но целосниот неред меѓу парламентарните партии во изминатите две години значи дека поранешниот пилот на „МиГ-29“ и шеф на воздухопловните сили сега игра огромна улога во назначувањето технократски привремени администрации – со големи последици за надворешната политика на земјата и за НАТО за време на војната во Украина.

Но, која е неговата агенда? Антикорупциски борец или проруски локалец? Тој е лизгава, разноврсна личност за да се утврди, но никој не се сомнева во амбицијата на 59-годишниот лидер да остане тука и да ги влече конците.

Радев беше малку познат пред да победи на претседателските избори во 2016 година, номиниран од социјалистите, наследниците на поранешните комунисти поврзани со Москва. Својот бренд го изгради во годините пред неговата политичка авантура со воздушни шоуа во кои изведуваше летечки акробации со неговиот борбен авион.

Иако влезе во јавниот живот без никакво искуство, тој брзо покажа значителна политичка умешност и уживање во спорови од висок профил. Двете главни ривалски групи кои се борат за превласт на изборите во недела се предводени од неговите лични противници: Бојко Борисов од централнодесничарската партија ГЕРБ и Кирил Петков, кој ја предводи новосоздадената коалиција на антикорупциски партии, Продолжуваме со промените и Демократска Бугарија. Двете партии имаат поддршка од 26 отсто, што ја прави голема веројатноста власта повторно да биде концентрирана во рацете на Радев преку привремена влада, додека земјата ќе се подготвува за шести избори.

Софија не е Москва

За аутсајдерите, главниот фокус е ставот на Радев за Русија. Најблаго кажано, претседателот избегнува конфронтација со Москва, како и Борисов кој за време на неговата повеќе од децениска доминација во бугарската политика, одеше по тенко јаже меѓу Брисел и Кремљ.

Во 2021 година Радев слета во топла вода кога го нарече Крим „руски“, забелешка што ја налути украинската влада и ја натера американската амбасада во Софија да изрази „длабока загриженост“. Додека Радев подоцна истакна дека анексијата на полуостровот од страна на Москва во 2014 година е кршење на меѓународното право, неговите противници го сметаа коментарот како манифестација на неговите проруски ставови.

Додека избувнувањето на војната во Украина принуди многу европски лидери да ја изменат својата позиција кон рускиот претседател Владимир Путин, таа не го смени пристапот на Радев. Неговите ставови, често суптилни и маскирани зад двосмислената реторика, предизвикаа неколку протести. Демонстрантите побараа негова оставка, извикувајќи слогани како „Софија не е Москва“.

Во октомври минатата година, кога девет источноевропски земји ја изразија својата поддршка за кандидатурата на Украина за НАТО, Радев не ја потпиша изјавата, велејќи „не ја потпишав изјавата намерно, бидејќи во моментов тоа би значело војна меѓу НАТО и Русија“. По неколкумесечни жестоки политички дебати, во ноември бугарскиот парламент конечно гласаше за испраќање оружје во Киев, одлука што го налути Радев и го натера да ги критикува партиите кои сакаат војна.

„Бугарија нема да биде дел од целокупната нарачка за испорака на муниција за Украина“, им рече тој на новинарите во Брисел, по самитот на ЕУ минатата недела. „Бугарија е посветена да [испрати] муниција наменета на нашите партнери и сојузници по нивно барање, но не и до Украина. Дали сум јасен?“ Во исто време, Радев призна дека земјата е заинтересирана да го зголеми производството на муниција за да ги надополни сопствените резерви и резервите на нејзините сојузници.

Доверлив лидер или агент за влијание?

Прашањето за вооружување на Украина и ставот за војната откри остри поделби во националната политика. Елена Јончева,  членка на Европскиот парламент од Бугарската социјалистичка партија, го поздрави Радев како политичар со „најголема јавна доверба“ и ја сподели традиционалната партиска линија „дека обезбедувањето оружје на Украина само води до уште поголема ескалација на непријателствата“. Иако Радев сè уште ужива релативно висока популарност во споредба со другите бугарски политичари, неговиот рејтинг претрпе сериозен удар и падна од 51 отсто во февруари 2022 година на 36 отсто во декември, според анкетата спроведена од „Алфа рисрч“ минатата година.

Спротивно на тоа, Иван Костов, конзервативен поранешен премиер, остро го критикуваше Радев како „агент на руско влијание“ и инсистира на тоа дека тој ги надминал своите овластувања со неговите забелешки за оружјето.

„Тој одбива да биде претседател на целата земја“, се пожали тој за Бугарското национално радио, велејќи дека Радев наместо тоа се однесува како претседател на левицата и (проруската) екстремна десница.

Димитар Бечев, соработник на „Карнеги Европа“, понуди нијансирана интерпретација на политичката игра на Радев. Бечев ги гледа ставовите на претседателот како популистичка реторика која има за цел да се смири со проруските гласачи во Бугарија, кои се во значителен број. Навистина, од историски причини, Бугарија е земја од ЕУ со најсилни врски со Русија. Бечев, сепак, смета дека на меѓународно ниво Радев е помалку тврдоглаво проруски ориентиран отколку што тврдат неговите критичари.

„На крајот на краиштата, Бугарија не престана да извезува оружје за Украина дури и откако преодниот кабинет назначен од Радев ја презеде функцијата“, рече Бечев, осврнувајќи се на колапсот на крајот на јуни на краткотрајната влада предводена од прозападниот Кирил Петков за која се покажа дека тајно ја вооружува Украина, и покрај противењето за испраќање оружје во Киев во рамките на коалицијата. Истата нота ја даде и Даниел Смилов од Центарот за либерални стратегии во Софија.

„Главното прашање со политиката на Радев е тоа што таа ги разгорува симпатиите на про-путинистите во пошироката јавност, бидејќи тие го слушаат тоа од претседателот на земјата“, рече тој. „Бугарија сепак ќе испраќа оружје и покрај повиците од Радев“.

Владата на Петков, исто така, се обиде да ја прекине зависноста на Бугарија од испораките на гас од рускиот извозен монопол „Гаспром“, но откако администрација падна во јуни, преодната влада назначена од Радев се обиде да ги врати Русите назад, иако на крајот беше неуспешна во тоа.

Моќ од народот 

Радев дојде до израз како водечки политичар за време на масовните антикорупциски улични протести во 2020 година. Во јули 2020 година, обвинителите упаднаа во канцелариите на претседателот приведувајќи накратко двајца членови на персоналот на Радев. Овој потег се покажа како експлозивен, бидејќи многу Бугари нашироко не им веруваат на обвинителите и ги гледаат како инструмент на мафијата. Навистина, многумина ја сфатија рацијата како директен одговор на критиките на Радев кон Иван Гешев, главниот обвинител на земјата, и брзо излегоа на улиците да протестираат. Радев отворено го поддржа бранот антикорупциски протести кои бараа оставки од тогашниот премиер Борисов и Гешев. Острите критики на претседателот кон кабинетот на Борисов му донесоа признание меѓу оние кои се желни за промени и се залагаат за реформи против митото.

Радев ја пофали толпата за отфрлање на старата партиска политичка лојалност и ги искритикува врските меѓу Борисов, обвинителите и бугарската мафија. „Мафијата сее само смрт“, рече тој на првата вечер на протестите во 2020 година.

„Тој е политичар кој максимално ја користи секоја можност да ја удвои својата позиција и да го зголеми своето влијание“, вели Борјана Димитрова, управен партнер во „Алфа рисрч“, опишувајќи го како „конзистентен и ригиден“ оператор.

Набљудувачите велат дека Радев не е подготвен да прави отстапки на неговите политички ривали, па дури и на партиите кои го поддржуваа во минатото.

„За време на неговиот мандат како претседател тој успеа да ги заостри односите со речиси сите политички партии“, рече Димитрова.

За време на неговиот прв мандат, тој полека се еманципираше од социјалистите, прекинувајќи ги врските со партијата што првично го номинираше за претседател до толку ниско ниво што неговиот личен однос со лидерот на партијата, Корнелија Нинова, често го манифестираше со  удари преку медиумите. Пред две години тој се кандидираше за реизбор, но овој пат како независен кандидат, а неговиот антикорупциски став привлече гласачи од двете страни на политичкиот спектар.

Радев не размислуваше двапати ниту пред да се сврти против кабинетот на Петков, иако неговата партија го поддржа неговиот реизбор во 2021 година, бомбардирајќи го со неодобрување на неговата политика и нивната гласна поддршка за Украина. Бечев во „Карнеги Европа“ тврди дека минатите години на политички пресврти му овозможиле на Радев да изврши неочекувано цврста контрола врз власта. Таа, исто така, откри институционален проблем: техничката влада е одговорна за планирање на следните регуларни избори, но законот не предвидува никакви контроли и рамнотежи за да го повикаат претседателот или неговите назначени на одговорност.

„Реално, владините функционери, кои никому не одговараат, се задолжени да носат долгорочни одлуки за иднината на државата“, рече Бечев.

Политичките турбуленции, исто така, го издигнаа Радев до лице на надворешната политика на земјата во странство, тврди Бечев. „Тоа му дава шанса за глобално признавање, бидејќи ја претставува земјата на сите големи настани и форуми“. Што е следно? Изборите во недела изгледаат предодредени да бидат уште еден пробив за претседателот.

„Јас сум многу скептична дека некоја партија ќе успее да формира влада“, рече Димитрова од „Алфа рисрч“.

Друга залудна рунда на коалициски преговори дополнително ќе ја консолидира доминацијата на Радев во бугарската политика.

„Ако политичките лидери не успеат да изградат широк, коалициски кабинет, тоа ќе го направи Радев повторно најголемиот победник на изборите“, додаде таа.

Во меѓувреме, политичките аналитичари прогнозираат дека Радев нема желба да се повлече од политиката откако ќе му заврши мандатот во 2026 година. Бечев смета дека Радев игра долга игра. „Тој е релативно млад и ужива одредена популарност. Тој нема други изгледи надвор од политиката“.

Димитрова очекувала да види повеќе од неговите политички амбиции. „Мислам дека тој може да се обиде да се позиционира како обединувачка фигура за проруските партии и поддржувачи во Бугарија или да се обиде да ја замени Социјалистичката партија“, рече таа.

Бечев предупреди дека иднината на Радев во политиката, сепак, можеби нема да биде непречено возење. „Нема ниту еден пример на поранешен претседател во Бугарија кој го искористил претседателството како успешна рамка за свој политички проект или партија“, рече тој.

Димитрова ги предупреди политичките лидери внимателно да го следат.

„Сè уште е рано да се даваат какви било предвидувања“, рече таа. „Но, јас не би го потценила Радев како фактор на бугарската политичка сцена“. (Политико)