Прескапите станови и високите кирии ја уриваат вербата на младите во демократијата

Од Калифорнија до Краков, младите гласачи кои ја губат вербата во демократијата беа делумно поттикнати од изненадувачка причина: високите кирии и зголемените цени на имотите.

Недостигот од достапни станови предизвика протести низ европските градови, од Лондон до Лисабон, и на двата брега на САД каде што цените на куќите се зголемија за 54 отсто од 2019 година. Во Калифорнија неодамна, стотици луѓе, главно изнајмувачи, маршираа пред Капитол барајќи државата да го осуди недостигот на изнајмување со разумни цени. Во Сан Францискоова прашање поттикна жестока дебата во овогодинешната трка за градоначалник.

И низ Северна Америка и Европа, недостигот ги турка гласачите, особено помладите, кон популистички лидери кои ветуваат дека ќе го решат проблемот со таргетирање на прашање веќе клучно за нивните платформи – иако не мора да биде главното што го поттикнува проблемот – зголемената имиграција.

„Ако не можете да си дозволите место за живеење, сакате да покажувате со прст кон некого, а актуелните политичари се лесна цел – исто како и мигрантите“, изјави Мајкл Шанк од Алијансата за неутрални градови на карбон. „Тоа е едноставен реторички процут, но политички моќен и привлечен за јавноста која е разбирливо вознемирена што не може да најде дом по прифатлива цена“.

Врската помеѓу домувањето и популизмот во голем дел се јавува поради анксиозноста што може да се зголеми кај оние со цени надвор од пазарните, сугерира истражувањето на Дејвид Адлер и Бен Ансел. Додека „некои сопственици на куќи масовно заработија“ од зголемувањето на цените на куќите, динамиката на пазарот на станови создаде карта на победници и губитници“.

Милениумците и генерацијата „З“ главни губитници.

Некои центристички политичари се загрижени дека кризата во домувањето не само што помага да се потхранува подемот на популизмот, туку и ризикува да ја оцрни самата идеја за демократија.

„Ако луѓето мислат дека пазарните услови не функционираат и дека во демократијата никој не ги слуша, тогаш ќе добиете  сè поголем број млади луѓе кои велат: „Јас не верувам во демократија, не верувам во пазарите“, предупреди Мајкл Гов, британскиот министер за домување, во февруари.

Навистина, анкетите на јавното мислење во текот на изминатите неколку години постојано сугерираат дека милениумците и генерацијата „З“ се многу повеќе разочарани од демократијата отколку генерацијата „X“ кога беа во иста животна фаза.

Во некои западни земји, недостигот на прифатливи станови го поттикнува гневот за високите нивоа на миграција. Популистичките политичари брзо го искористија тоа, вклучително и Доналд Трамп, кој вели дека сака „да ја запре неодржливата болна инвазија на нелегални вонземјани што ги зголемуваат трошоците за домување“.

Во Британија, каде што миграцијата генерално расте од 1990-тите и достигна рекордни нивоа во 2022 година, Најџел Фараж, популистички лидер,провокатор и водач на Брегзитот ,решително ги поврза двете прашања.

„Имиграцијата е вистинската причина за станбената криза“, тврдеше тој кон крајот на јуни, тврдејќи дека земјата ќе мора „да гради нова куќа на секои две минути“ за да се смести приливот на луѓе.

И во Холандија, популистот Герт Вилдерс победи на минатогодишните избори со кампања која вклучуваше ветувања за справување со акутниот недостиг на станови во земјата. Со оглед на тоа што земјата се соочува со недостиг од околу 390.000 домови, прифатливите станови беа главната грижа на младите од 18 до 34 години во пресрет на ноемвриските избори во земјата.Партијата на слободата на Вилдерс тврдеше дека заостанувањето на Холандија во изградбата на куќи „едноставно не може да одговара на политиката на отворени граници и огромен пораст на населението“ и дека Холанѓаните „мора да поминуваат се повеќе и повеќе време на листите за чекање [социјални станови] и се силно дискриминирани“.

„Дојдовме до точка на пресврт по бавното крчкање на ситуацијата со години“, рече Сорча Едвардс, генерален секретар на Housing Europe, која ги претставува јавните, кооперативните и социјалните даватели на станови.

„Долго време, политичарите беа среќни да го игнорираат ова прашање бидејќи тоа имаше влијание само на социјалните групи со ниски приходи, но сега тоа влијае на потомците на средната класа, па дури и на самата средна класа“, изјави Едвардс.

Но, сведувањето на кризата во домувањето само на проблем предизвикан од миграцијата прави лоша услуга за разбирањето на целосната сложеност на причините. На крајот, се сведува на тоа дека богатиот свет едноставно не гради доволно станови. Но, има многу фактори кои придонесуваат, при што состојките се разликуваат по земја. Точно е дека миграцијата го влоши проблемот, но, исто така, има голем број на купувања од странци кои сакаат втора куќа или викендица во некои европски градови и пожелни полурурални и крајбрежни области.

Во Британија, голем дел од проблемот е поврзан со византиските закони за планирање кои ги притискаат градителите на куќи и таканаречените правила за зелен појас што го штитат земјиштето од развој. Во Холандија, правилата на ЕУ против загадувањето делуваат како пречка за новите градби, а даночните политики го насочија пазарот подалеку од социјалните станови. И во Чешката Република, најнеприфатливиот пазар на недвижности во Европа, реалните плати едноставно не се во чекор со цените на куќите.

Зголемените трошоци за домување се наѕираа во текот на претседателската трка во САД, каде што севкупната инфлација ги притискаше буџетите на домаќинствата и го наруши погледот на гласачите за инаку растечката економија. Долгогодишното забавување на градежништвото се судри со високите каматни стапки, што го прави наоѓањето место за живеење – за купување или за изнајмување – поголем предизвик отколку во кое било време во поновата историја.

Федералните резерви нагло ги зголемија каматните стапки за да ja сопрат инфлацијата по пандемијата – што, иако помогна да се намали инфлацијата во целост, го направи многу поскапо купувањето дом.

Анкетата на Галуп во мај покажа дека трошоците за поседување или изнајмување дом се рангирани како втор најважен финансиски проблем на Американците, по општите високи трошоци за живот. Тие беа рангирани на третото место меѓу младите гласачи во анкетата на Харвард оваа пролет, при што 56 отсто од анкетираните сметаат дека домувањето е најголема грижа. Прашањето добива сè поголема итност во Белата куќа на Бајден, која во последниве месеци објави пакет на предлози за да ги направи становите подостапни. Но, најзначајните потези бараат законодавство и малку е веројатно дека гневно поделениот Конгрес ќе се усогласи околу нив.Резултатот е дека сегашните сопственици на куќи сега не сакаат да купуваат поголеми домови од страв да не преземат подебела хипотека. Тоа, пак, ја ограничува понудата на почетни домови достапни за тие што купуваат првпат и остави повеќе луѓе да се натпреваруваат за изнајмување.

„Каматните стапки на хипотеките остануваат една од последните акутно абнормални работи што им сугерира на луѓето дека економијата не е докрај вратена во нормала“, рече Тобин Маркус, поранешен советник на Бајден. „Прашањето е колкав капацитет има федералната влада да стори нешто во врска со тоа“.

По застојот на почетокот на пандемијата и во услови на економска несигурност, продажбата на домови и други производи  брзо се зголеми. Во САД, просечната цена за  дом во март 2020 година беше само 280.700 американски долари – но до првиот квартал од оваа година таа беше 420.800 долари, според податоците од Националната асоцијација на брокерите.

„Заклучокот е дека треба да градиме, да градиме, да градиме“, рече Бајден во говорот пред Националната лига на градовите. „Така засекогаш ги намалуваме трошоците за домување“.Но, за тоа ќе бидат потребни години.

О, не, Канада

Во Канада, актуелниот премиер Џастин Трудо исто така се соочува со спротивставени ветрови за домување. Неговите мрачни изгледи за реизбор, по девет години на власт, беа погодени од ова прашање, при што младите гласачи го напуштаат во толпа. Високите цени веќе ги одвратија  новите купувачи пред пандемијата, но оттогаш тие се зголемија уште повеќе.

Набљудувачите причината за оваа ситуација ја гледаат во комбинацијата од несоодветен број на изградени  домови и приливот на привремени жители и имигранти, вклучително и стотици илјади нови странски студенти. Бројот на непостојани жители во Канада скокна за 46 отсто помеѓу јули 2022 година и јули 2023 година, достигнувајќи приближно 2,2 милиони.

Вооченото влијание на новодојденците се чини дека го поместува бројчаникот за домашната поддршка за имиграцијата. Анкетата на Research Co. објавена во јуни покажа дека 44 отсто од испитаниците рекле дека имиграцијата „има главно негативно влијание во Канада“, што претставува зголемување за 6 поени за една година.Министерот за имиграција Марк Милер инсистира дека проблемот има многу посложени причини отколку странските студенти кои ги истиснуваат изнајмувачите и купувачите на куќи.

„Би било наивно да се преправаме дека обемот на миграцијата не влијае на домувањето. Но, има многу други фактори“, изјави Милер вклучувајќи го и недостатокот на нови градби во растечките градови. Милер, сепак, призна дека се водат тешки разговори за имиграцијата и домувањето на состаноците на либералната група. 

Претходно оваа година, Милер го ограничи бројот на работни и студиски визи, но Бен Рабиду, коментатор за домување и основач на North Cove Advisors и Edge Realty Analytics, рече дека штетата во перцепциите на луѓето за проблемот веќе е направена.

„Навистина силно верувам дека голем дел од зовриениот гнев што го имаме е директно или индиректно поврзан со овие неверојатно погрешни имиграциски политики“, додава тој.

Трудо некогаш уживаше огромна предност меѓу помладите гласачи. Тој собра 45 отсто од нив во 2015 година што му обезбеди убедлива победа. Истражувањето од средината на јуни од „Абакус Дата“ покажа дека поддршката на неговата партија кај најмладите гласачи во земјата, на возраст од 18 до 29 години, е само 20 проценти.

Премиерот ја призна  вознемиреноста на милениумците и на генераџцијата „З“ во приватен разговор.

„Има нешто фундаментално различно во оваа генерација“ во споредба со нивните родители и баби и дедовци“, рече Трудо на настанот на 25 јуни.

Не е јасно дали решенијата на неговата влада – милијарди средства за изградба на домови и стимулации, како и штедни сметки за тие што купуваат стан за првпат – ќе ги подобрат нестабилните анкети.

Недостатоци во ЕУ

Од 2010 година до вториот квартал на 2023 година, Европската унија беше сведок на значителен скок на вредноста на имотите, при што цените на становите се зголемија за 46 отсто, а на кириите за 21 отсто, надминувајќи ја вкупната инфлација или зголемување на платите.

Без оглед на мешавината на локални фактори, „недостигот на достапно домување е заеднички проблем низ Европа, и покрај фундаменталните разлики помеѓу системите за домување“, оцени Морис ван Санте, виш економист во ING, холандска мултинационална компанија за банкарство и финансиски услуги.

И, додека популистите ја туркаат поедноставената теза за врската помеѓу домувањето и миграцијата, многу од младите ја слушаат пораката јасно и гласно. Неодамнешните анкети сугерираат дека генерацијата „З“ и милениумците стануваат се повеќе нетрпеливи кон  имиграцијата отколку постарите генерации во некои делови на Европа. На неодамнешните национални избори во Холандија, Финска, Шведска и Франција, младите гласаа во невиден број за националистичките и евроскептичните партии.

Во Хуизен, град во кој живеат 40.000 жители на само половина час од Амстердам, локалните власти во декември поставија 30 привремени станбени единици за украинските бегалци на поле во станбена зона, и покрај протестите на локалното население, кои се жалат дека тоа може да ја урне вредноста на нивните домови.

„Кога ќе ја погледнете политиката за азил, има бегалци кои добиваат дом во рок од шест месеци, а паралелно има млади луѓе кои чекаат со години и штедат за да купат дом. Колку е тоа бизарно“- вели Анџелин, 37-годишна мајка на две деца, која работи во здравствениот сектор.

„Сè се уредува премногу добро за аутсајдерите, но кога ќе погледнете некои Холанѓани“, додаде нејзиниот сопруг Нилс, „тие се во долгови, живеат на улица и ништо не се прави за нив“.

Сосема очекувано, антимигрантската реторика на Вилдерс одекна во Хуизен, каде што неговата партија обезбеди најголем дел од гласовите на европските избори – 17,3 отсто, во споредба со 3,1 отсто од гласовите на изборите за ЕУ ​​во 2019 година.

Јохан Вааркамп, 68-годишен аграрен работник, ги повтори чувствата на Анџелин, велејќи дека е „време да се огласи алармот“.

Многу од неговите пријатели ја сменија партиската припадност на претходните избори, рече тој, избирајќи да гласаат за националистичката популистичка Партија за слобода на Вилдерс или ПВВ. Тој гласаше за популистичка партија која ги промовира интересите на земјоделците, која сега е во коалиција со Вилдерс.

Иако генерацијата на Вааркамп не е меѓу оние што ги бараат своите први домови, нивните деца ги почувствуваа последиците.

„Ако сте во 30-тите и сакате да се вдомите, тогаш нема шанси“, рече тој. Неговата 38-годишна ќерка има пријателка која се уште живее дома со родителите поради недостигот од станови. „Таа е на листа на чекање за социјални станови веќе 20 години. Ништо не се ослободува“.(Политико)