Повторно се обврзуваме на подготвеност за пандемија

Пред четири години, во екот на пандемијата КОВИД-19, владите се обидуваа да го заштитат своето население и да спречат економски колапс. Никој не би оспорил дека решавањето на оваа егзистенцијална закана тогаш беше главен политички приоритет.

Како поранешен премиер и генерален директор на Светската здравствена организација, бев импресиониран од координираната меѓународна реакција на КОВИД-19. Секако, имаше големи нееднаквости во и меѓу земјите, што резултираше со тоа што најранливите во општеството плаќаат превисока цена, особено кога станува збор за пристапот до вакцини. Но, видов причина да се надевам дека разорното влијание на пандемијата ќе поттикне политичка промена и ќе доведе до поголема посветеност на идна подготвеност, превенција и одговор.

Згрешив. Депресивно е очигледно дека лекциите од КОВИД-19 се забораваат. Светот останува заглавен во познатиот циклус на паника и запоставување што ја карактеризира оваа мината пандемија. Политичките лидери во голема мера ги игнорираат актуелните закани, вклучително и КОВИД-19 (кој не е пренесен во историските книги, и покрај тоа што повеќе не е итен случај за јавно здравје), птичјиот грип H5N1 и денга треската. И речиси сигурно ќе се појават нови пандемии со потенцијално катастрофални исходи, особено кога климатските промени и деградацијата на животната средина се влошуваат.

Ова не се хипотетички ризици. Во средата, генералниот директор на СЗО, Тедрос Аданом Гебрејесус, ја прогласи најновата епидемија на мпокс (mpox) во Источна Африка за „итна здравствена состојба од меѓународна загриженост“. Не само што меѓународната заедница сега мора да застане зад погодените африкански земји и оние кои се изложени на најголем ризик; исто така мора да се подготви за потенцијално ширење во повеќе земји и низ целиот свет.

Дури и пред да се појави КОВИД-19, предупредував дека нашиот неуспех да го прекинеме овој маѓепсан круг не става во голем ризик. Во септември 2019 година, Одборот за следење на глобалната подготвеност (со кој јас копретседавам) издаде извештај во кој се истакнува акутниот ризик од разорна глобална епидемија или пандемија. Не знаевме колку претпазливи беа нашите предупредувања.

И сега се наоѓаме во нова фаза на запоставување, што може да се сфати само како неуспех на политичката волја. И покрај сите побожни зборови изговорени во ерата на КОВИД-19, шефовите на држави и влади не успеваат да ги решат нееднаквостите што ги попречија напорите за закрепнување. Неприфатливо е богатите земји да направат толку малку за да го направат следниот одговор на пандемијата поправеден – и затоа поефективен.

Во јуни, на пример, 77-то Светско здравствено собрание не успеа да го финализира новиот договор за пандемијата, иако Меѓувладиното преговарачко тело (ИНБ) работеше на глобалниот пакт, кој има за цел да спречи повторување на КОВИД-19, веќе две години. Земјите-членки ги продолжија разговорите до 12 месеци. Но, што е најважно, тие се чини дека сè уште не се подготвени да им ја дадат на преговарачите потребната политичка поддршка за да се договорат мерки што можат да ги решат нееднаквостите во подготвеноста, одговорот и закрепнувањето за пандемијата.

Неуспехот да се најде консензус за суштински прашања е симптоматично за растечкиот дефицит на доверба меѓу напредните и новите економии, како и за неефективноста на мултилатералниот систем во ера на продлабочени геополитички тензии. Но, ова не може да биде изговор да се одложи акцијата за една од најголемите закани на нашето време. На ИНБ му треба нов пристап кој овозможува максимален ангажман од независни експерти и граѓански организации, истовремено обезбедувајќи дека земјите-членки ќе останат фокусирани на подобрување – наместо само да се залагаат за – глобалната рамноправност.

Освен тоа, ако изминатите четири години нè научија нешто, тоа е дека процесите предводени од СЗО сами по себе не се доволни за справување со егзистенцијалната закана од пандемии. Другите мултилатерални институции треба да ја преземат причината за подобрување на подготвеноста. Самитот на иднината на Обединетите нации во септември, како и претстојните состаноци на Г7 и Г20, мора да ја истакнат итноста на овој предизвик и да ги охрабрат светските лидери да дејствуваат.

Повидливото застапување за глобалната здравствена безбедност на овие форуми би можело да биде од клучно значење во обезбедувањето на политичкото лидерство и финансирањето потребни за да се донесат значајни промени.

За таа цел, групата поранешни политички лидери познати како Старците (The Elders) го поддржуваат усвојувањето на платформа за итни случаи – збир на протоколи што ќе им овозможат на лидерите на ОН брзо да одговорат на глобалните шокови – на Самитот на иднината. Членовите на Светската трговска организација, исто така, треба да се согласат да го разгледаат, како што предложи Колумбија, спроведувањето на договорот за трговските аспекти на правата на интелектуална сопственост.

Договорот TRIPS ја регулира заштитата на патент за вакцини и третмани, и на тој начин игра клучна улога во напорите за одговор на пандемијата.

Повторната посветеност на подготвеноста за пандемијата е од суштинско значење. Но, исто така, треба да биде дел од поширокото заживување на мултилатерализмот. Само преку компромис и соработка можеме да се соочиме со најголемите предизвици на човештвото.

(Гро Харлем Брунтланд, поранешна премиерка на Норвешка и генерална директорка на СЗО, е копретседател на Одборот за следење на глобалната подготвеност и член на „The Elders“. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)