Од утре НАТО ќе го води Марк Руте

Утре со свечена церемонија Марк Руте официјално ќе ја преземе одговорноста како генерален секретар на НАТО. Како либерал кој предводеше четири холандски коалициски влади во текот на 13 години,тој  ги презема уздите на НАТО во опасен момент за Украина, што е пресуден тест за трансатлантската алијанса. Сојузниците на НАТО неодамна ветија дека ќе ја зајакнат долгорочната поддршка на Украина „за да може да победи во својата борба за слобода“. Далеку од преовладување, Украина се соочува со третата зимска борба против бруталната инвазија на Русија, додека силите на Владимир Путин продолжуваат да напредуваат на истокот на земјата.

НАТО значително се промени откако Јенс Столтенберг, генералниот секретар во заминување и втор со најдолг стаж, ја презеде функцијата пред една деценија. Кога Столтенберг пристигна во седиштето на НАТО, Русија веќе го анектираше Крим и, со помош на локалните сепаратисти, зазеде територија во источна Украина. Сепак, во 2014 година, сојузниците на НАТО беа повеќе фокусирани на Авганистан, а како што рече Столтенберг претходно овој месец, поддршката за Украина беше „маргинална“.

Сега алијансата известува за десетици илјади борбено подготвени војници на источното крило на НАТО, во споредба со нула пред една деценија. И 23 од 32 членки на НАТО ја исполнуваат целта да потрошат најмалку 2% од БДП за одбрана, во споредба со само три пред една деценија.

Сепак, НАТО, и пошироко западната поддршка, беа премалку и предоцна за да ја свртат вагата во корист на Украина. Поддршката од Западот сè уште „не е доволна, за жал“, рече Томаш Валашек, поранешен амбасадор на НАТО за Словачка, сега член на словачкиот парламент.

„Реалноста е дека две години подоцна бевме премногу бавни за да го зголемиме индустриското производство“, вели тој. Западните земји, на пример, чекаа една година за да се префрлат на очајно потребната муниција.

„Украина е целосно непотребно принудена да го отстапи теренот на исток поради банални проблеми како што е недостигот на муниција, што требаше да биде исклучително во рамките на нашите можности за снабдување на Украина“, додаде Валашек.

На самитот во Вашингтон во јули минатата година, лидерите на НАТО ветија „минимално финансирање“ за Украина за следната година од 40 милијарди евра (33 милијарди фунти) и „неповратен пат“ кон членството во НАТО. Новиот генерален секретар ќе мора да управува и со надежите за членство на Украина и со парите на следниот самит во Хаг во јуни 2025 година.

Јоана Лунгеску, која беше главен портпарол на НАТО 13 години, рече дека парите ќе бидат голем тест за Руте. „Тој ќе треба да ги зајакне своите ингеренции како силен поборник за зголемени трошоци за одбраната низ Алијансата и тоа ќе помогне да се консолидира неговиот кредибилитет како генерален секретар на НАТО, и со Вашингтон, но и со земјите од централна и источна Европа, кои можеби беа малку млаки на почетокот кога беше изнесено неговото име“.

Холандија, која долги години заостанува во трошоците за одбрана,  ја исполнуваше целта на НАТО од 2% само неколку дена пред да биде назначен Руте. Во прошталниот говор овој месец Столтенберг рече дека е очигледно дека сојузниците на НАТО треба да потрошат „значително повеќе од 2%“ доколку сакаат да ги исполнат плановите за трошоците за одбраната, но одби да понуди прецизна бројка.

Лунгеску, сега соработник во Кралскиот институт за Обединети услуги, рече дека веќе имало разговори во НАТО повеќе од една година од „најмалку 3% или повеќе“, посочувајќи дека просечната потрошувачка за одбрана во студената војна била околу 4%.

Потоа, тука е Доналд Трамп, кој претходно оваа година рече дека ќе ја охрабри Русија „да прави што по ѓаволите сакаат“ кога раскажуваше за наводна средба со лидер на НАТО на земја која не ја исполнила целта од 2%.

Камил Гранд, кој беше помошник генерален секретар во НАТО за време на првото претседателство на Трамп, рече дека бил во песимистичкиот табор за втората администрација на Трамп. Гранд, сега во Европскиот совет за надворешни односи, рече дека не се плаши толку од формално повлекување под Трамп „туку од изјави или дејствија што би ја поткопале основната логика на алијансата, која е онаа на солидарност, од мускетарски стил, еден за сите и сите за еден.

Разговорите за поделба на товарот ќе продолжат и под администрација на Камала Харис, рече Гранд.

„Без разлика кој е во Белата куќа, [тие] ќе бидат повеќе фокусирани на Индо-Пацификот, повеќе фокусирани на домашните прашања, имаат ограничувања на ресурсите и затоа е невозможно да се претпостави дека ќе се врати старомодниот НАТО“.

Лунгеску мисли дека кој и да биде избран за претседател на САД во ноември, НАТО ќе мора да ја засили поддршката за Украина, да ги зголеми трошоците за одбрана, но и да гледа подалеку за да остане релевантен за американската администрација: „НАТО ќе треба да направи повеќе за да се спротивстави на Кина, кохја е амбициозна и влијателна, вклучително и со тоа што партнерствата со демократиите на Индо-Пацификот ќе бидат посуштински“.

Поранешни функционери упатени во НАТО сметаат дека Руте е добро поставен да ги води односите меѓу 32-те членки на НАТО, вклучително и САД под администрацијата на Трамп. Наречен како шепотот на Трамп, Руте е заслужен за избегнување на катастрофа на самитот на НАТО во 2018 година во Брисел, кога се разговараше со Трамп за трошоците за одбрана. Неодамна, тој ги советуваше сојузниците да престанат да „лелекаат и офкаат за Трамп“, бидејќи Европа мора да работи „со кој и да е на подиумот“.

Ветеранот на самитите во ЕУ, Руте е исто така во силна позиција да го премости секое несовпаѓање помеѓу растечките одбранбени амбиции на блокот и НАТО. ЕУ наскоро ќе го има својот прв комесар за одбрана, поранешниот литвански премиер Андриус ​​Кубилиус, кој е задолжен да ја води работата на „одбранбените проекти од заеднички европски интерес“, како што се европскиот воздушен штит и сајбер одбраната. НАТО традиционално е претпазлив за одбранбените амбиции на ЕУ, но Руте, фискален конзервативец кој не е романтичен за мотото на ЕУ за „сè поблиска Унија“, може да биде човекот што ќе го премости потенцијалниот јаз.

Годините на градење коалиции во Холандија, исто така, треба да го држат во добра позиција.

„Како генерален секретар, вие сте многу повеќе секретар отколку генерален“, рече Валашек. „Голем дел од вашата работа е едноставно посредување, убедување, повремено молење, па и  слушање“. (Гардијан)