На црната листа на САД има 46 лица и компании од Македонија

Соединетите Американски Држави (САД) имаат 398 активни санкции за поединци, компании и организации од Западен Балкан, според податоците од 31 јануари 2025 година, според истражувањето на Гласот на Америка.

Убедливо најголем број санкции се однесуваат на Босна и Херцеговина (БиХ) – 177, потоа Србија (80), Косово (60), Северна Македонија (46), Албанија (23) и Црна Гора (11). Една казнена мерка се однесува на лице од Хрватска.

Гласот на Америка ја создаде првата база на податоци што може да се пребарува, која ги вклучува сите санкции наметнати од Канцеларијата за контрола на странски средства на Министерството за финансии на САД (ОФАЦ) и санкциите наметнати од Стејт департментот од 2017 до 2024 година.

„Санкциите се една од најважните алатки на надворешната политика на САД“, вели Ричард Нефју, експерт за санкции кој до неодамна служеше како координатор на Стејт департментот за глобална антикорупција. „Тие ни даваат можност да се вклучиме со непријателски актери и да извршиме притисок врз оние што сакаме да донесат одредена политичка одлука“.

Џон Смит, поранешен директор на ОФАЦ, вели дека примарна цел на американските санкции е „да се одвратат и запрат одредени активности од загриженост и да се натераат поединците да го променат своето однесување“. Тој додава дека е важно да се напомене дека повеќето американски санкции, вклучително и оние за Западен Балкан, не се насочени кон цели земји, туку кон поединци и организации.

Меѓу другото, во изминатите четири години беа санкционирани многу високи функционери, како што се претседателот на Република Српска во БиХ, Милорад Додик, министрите во српската влада Александар Вулин и Ненад Поповиќ, поранешниот премиер на Северна Македонија Никола Груевски, поранешниот шеф на тајната служба Сашо Мијалков, поранешниот вицепремиер Артан Груби, поранешниот претседател на Србија и Црна Гора, Светозар Маровиќ, поранешниот премиер на Федерацијата на БиХ, Фадил Новалиќ.

„Во текот на изминатите неколку години, видовме многу различни актери во Западен Балкан кои ја загрозуваат стабилноста на земјите во регионот. Тие можат да го направат тоа на различни начини, од поткопување на демократските процеси, до загрозување на човековите права или со вклучување во корупција што ги исцрпува овие земји“, вели Нефју, кој сега е виш соработник на Универзитетот Колумбија.

Санкциите на таа листа беа воведени врз основа на истоимената извршна наредба, со која тогашниот американски претседател Џо Бајден го прошири овластувањето за санкции на Западен Балкан во јуни 2021 година. Покрај заканата за стабилноста и мировните договори, за првпат беше наведена „широка корупција“ како потенцијална причина за американските казнени мерки.

При наметнувањето санкции, најчестите објаснувања вклучуваат забрана за влез во САД, блокирање на средства и бизниси во САД, како и забрана за водење бизнис со американски компании и граѓани.

Имајќи предвид дека санкционираните од Западен Балкан најчесто немаат имотни или финансиски интереси во САД и дека во голем број случаи продолжуваат да учествуваат во јавниот живот, да се кандидираат и да добиваат илјадници гласови на избори и да имаат важни функции, јавноста често ја доведува во прашање ефективноста на санкциите.

Руџеро Скатуро, висок аналитичар во Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал, е еден од авторите на извештајот за ефективноста на санкциите во Западен Балкан, објавен во декември 2024 година. Тој за Гласот на Америка вели дека влијанието на санкциите не е исто во сите земји.

На пример, вели Скатуро, во Албанија и Северна Македонија имало ситуации кога владејачките политичари и партии се дистанцираат од санкционирани поединци со цел да го заштитат сопствениот углед.

„За разлика од тоа, во земји како Босна и Херцеговина и Србија, дефинитивно идентификувавме сосема различни сценарија, каде што поединци напредуваа на високи министерски позиции и поважни улоги отколку што имаа кога беа санкционирани“, додава Скатуро, истакнувајќи дека тоа придонесува за перцепцијата дека американските санкции имаат ограничена ефикасност.