Кревкото братство на Кина и Русија

Во декември 1949 година, Мао Цедунг полета за Москва за да се сретне со Јосиф Сталин. Лидерот на новата Народна Република Кина, која беше создадена само неколку месеци претходно, сакаше да му се придружи на својот колега водач на светскиот пролетаријат за да ја прослави и победата на комунизмот во Кина и 71-от роденден на советскиот премиер. Но, за Сталин, Мао не беше рамен. Колку се сменија времињата.

Според мислењето на Сталин, Мао бил корисен бидејќи би помогнал во ширењето на комунизмот низ Азија. Така, во февруари 1950 година, двајцата лидери го потпишаа Кинеско-советскиот договор за пријателство, сојуз и взаемна помош. Мао сакаше повеќе – безбедносни гаранции против Соединетите Држави и директна воена поддршка – но Сталин беше „непосветен“. Според него, Мао не бил само под него – сиромашниот сосед со заблуди на величественост – туку и со обврските. Тој стравуваше дека поблиските врски со НР Кина може да ги загрозат придобивките на Советскиот Сојуз во Азија и да доведат до интервенција на САД.

Денес, кинескиот претседател Ши Џинпинг е тој што со презир гледа на неговиот руски колега Владимир Путин. Всушност, државната посета на Путин на Пекинг на почетокот на овој месец – неговото прво патување во странство откако беше инаугуриран по петти мандат – беше практично огледална слика на средбата Сталин-Мао пред 75 години.

Ши го пречека Путин на плоштадот Тјенанмен на церемонија со сета раскош што може да се очекува. Додека поворката на Путин одеше пред Големата сала на народот, одекна громогласен артилериски поздрав. Оркестарот на Народноослободителната војска ја изведе не само руската химна, туку и мелодијата „Московски ноќи“, која долго време ја сакаа постарите Кинези. Толпата се радуваше.

Посетата не штедеше на симболика – или пропаганда. Надвор од одбележувањето на 75 години дипломатски односи, настанот ги започна „Години на културата Кина-Русија“, за време на кои ќе се одржат 230 „културни и уметнички“ настани во десетици градови во двете земји. Нагласувајќи ги таквите врски меѓу луѓето, Путин изјави дека Русите и Кинезите се „браќа засекогаш“ – референца за песната што беше компонирана за посетата на Мао на Москва – и тврдеше дека ова стана нешто како „забавна фраза“ во Русија.

Дури и за пропагандистите на Кремљ, тврдењето беше богато. Всушност, песната долго време беше исмејувана во Русија, со оглед на повторените неуспеси во односите меѓу Кина и Русија, почнувајќи од кинеско-советскиот раскол. Некои можеби тврдат дека Никита Хрушчов, мојот прадедо, е одговорен за уништување на билатералните односи со тоа што го осуди Сталин во 1956 година. Но, Сталин никогаш не беше лојален сојузник на Кина. Како што се сеќаваше Хрушчов дома, во 1951 година, кога Корејската војна дојде во ќор-сокак, советскиот диктатор го исмејуваше Мао како герилски борец без талент.

Во секој случај, Путин не беше во Пекинг само за шоуто. Откако ја започна својата целосна инвазија на Украина пред две години – а Западот одговори со санкции без преседан – Русија стана многу зависна од Кина. Така, кога Путин слета во Пекинг, неговата рака практично веќе беше подадена.

Но, Ши, како и Сталин пред 75 години, има резерви. Да, Русија има свои употреби. Како што истакна Ши на неодамнешниот самит, тој ги гледа билатералните односи како „фактор за одржување на глобалната стратешка стабилност и демократизација на меѓународните односи“. Тоа помага да се објасни зошто, како што истакна Путин, двете земји создадоа „тешко портфолио“ од 80 големи инвестициски проекти. Сепак, постојат јасни граници за тоа што Кина е подготвена да жртвува за Русија.

Започнете со економијата. Во последниве месеци, Ши се состана со неколку западни лидери, вклучително и германскиот канцелар Олаф Шолц, францускиот претседател Емануел Макрон и американскиот државен секретар Антони Блинкен. Сите тие ја пренесоа истата порака: ако Кина продолжи да испорачува материјали и технологии со „двојна употреба“ кои можат да ги зајакнат воените напори на Русија, нејзините фирми ќе се соочат со секундарни санкции.

Ши се погрижи да изгледа непоколеблив. Но, веројатно не е случајно што кинескиот извоз во Русија е намален, опаѓајќи за 14 отсто само во март. Покрај тоа, од почетокот на оваа година, Кина постојано ги намалува директните испораки на машини, опрема (вклучувајќи електрична опрема), механички делови и додатоци во Русија. Со оглед на тоа што Кина е најголемиот извор на увоз на Русија – со околу 45 проценти од вкупниот увоз минатата година – ова е главна причина за загриженост во Кремљ.

Покрај тоа, Кина одолговлекува кога станува збор за гасоводот „Моќта на Сибир-2“, кој ќе транспортира руски гас во Кина. Добро свесен дека тој има предност, Ши очекува Русија да ја плати целата сметка за изградбата на гасоводот вредна повеќе милијарди долари, а истовремено да продолжи да ѝ нуди на Кина големи попусти на енергијата. Оваа година Кина плаќаше само 300 долари за 1.000 кубни метри гас испумпан преку гасоводот „Моќта на Сибир-1“, додека Европа и Турција плаќаа повеќе од 500 долари за 1.000 кубни метри.

Напредокот на гасоводот „Моќта на Сибир-2“ е толку важен за Путин што со себе во Пекинг го однесе рускиот вицепремиер Александар Новак, кој е одговорен за енергетските односи. Но, сè што можеше да понуди Новак по состанокот беше нејасно уверување дека договорот ќе биде потпишан „во блиска иднина“.

Се чини дека не успеа и обидот на Путин како Мао за полноправен воен сојуз, вклучително и обврски за взаемна одбрана. Иако Кина одржа заеднички воени вежби со Русија, таа се обиде да се позиционира како поборник за „вин-вин соработка“, за разлика од „менталитетот на Студената војна“ кој претпоставува поделба на светот на конкурентни блокови. Зошто Ши би ја загрозил својата позиција како еден вид канал помеѓу Русија и Западот?

Ши не е заинтересиран за кавги, барем не отворено, а агендата на Путин не вклучува ништо друго освен кавги. Бидејќи интересите на двајцата лидери толку остро се разликуваат, постои пршањето дали кинеско-руските односи се осудени повторно да се распаднат. Кина и Русија можеби навистина ќе бидат „браќа засекогаш“.

(Нина Хрушчова е професор по меѓународни работи на универзитетот Нова школа во Њујорк. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)