Косово во музичкиот врв: Речиси половината од присутните на “Сани Хил“ фестивалот дојдени од надвор

Нивите над косовското село Берница е Поштеме нудат спектакуларен поглед на околните села. Синото небо е пресечено со силуети на планините околу Приштина, главниот град на Косово. Хоризонтот е пробиен од тенки, сребрени минариња и куќи со црвен покрив. Како што денот се претвора во ноќ, оваа  позадина станува црна, додека сцените се осветлуваат и басот почнува да трепка.

Ова е фестивалот Sunny Hill, четиридневен фестивал на поп музика организиран од меѓународната ѕвезда Дуа Липа и нејзиниот татко, Дукаѓин Липа. Толпата овде изгледа како скриншот на страницата „За тебе“ на TikTok: изобилуваат трендовски облеки, високи штикли, долги нозе и многу присутни помлади од 18 години. Веса и Урта, двете на 17 години, живеат во Приштина и присуствуваат на фестивалот по прв. „Ноќниот живот овде е луд“, воодушевени се тие. „Ги сакаме вибрациите и енергијата“.

Откако прогласи независност од Србија само во 2008 година, Косово е најмладата земја во Европа на повеќе начини: просечната возраст на нејзините граѓани е 29,5 години, веројатно потпомогната од фактот што младите Косовари до неодамна не можеа да ја искористат слободата на движење внатре во  ЕУ. Нејзиното население од 1,8 милиони е помалку од една четвртина од населението на Њујорк, а неговата земја е само 3% од населението на Германија – што го прави преголемото влијание на малата балканска земја врз меѓународната поп музика уште позабележително.

Дуа Липа и Рита Ора, две од водечките светски пејачки на топ листите се од албанско косовско наследство, родени од родители кои избегале од регионот разурнат од војна во 1990-тите. Липа и Ора пеат на англиски јазик, но музичари што пејат на албански јазик од Косово, исто така, имаа пробивни успеси во Европа, Блискиот Исток, Северна Африка, Индија, Австралија и САД – енергична домашна сцена родена од издржливост и креативност по војната во Косово.

„Со ограничените рекреативни активности на располагање, младите ја канализираа својата енергија во музиката и уметноста“, објаснува Гент Османи, чија компанија Fole Publishing дистрибуира и продава музички спотови за албански и косовски ѕвезди.

Една од нив, Дурата Дора, има повеќе од 860 милиони прегледи на YouTube со нејзиниот хит Земер и соработува од 2019 година со алжирскиот рапер Солкинг, кој се најде на топ листите во Белгија, Швајцарија и Франција. Соработката на Дора во 2021 година со конго-француската пејачка GIMS, Only You, беше сертифицирана како златна во Франција и платинеста во Швајцарија, а нејзиниот настап со ѕвездата на Гласот на Албанија, Ил Лимани, беше веројатно најистакнатиот настап на албански јазик на „Sunny Hill“ оваа година.

Пеејќи стихови главно фокусирани на љубовта и предавството, косовските поп ѕвезди често соработуваат со музичари од Албанија или од дијаспората, создавајќи редовни видеа на YouTube исполнети со летни воздушни кадри и фустани во светли бои. Тие вклучуваат сè, од типични балкански мелодии (како Албрим Лапќева), до хип-хоп песни (како што се I Kom Pa на Бута и Ноизи), до привлечни поп мелодии (вклучувајќи го и Бонбон на Ера Истрефи, кој е прегледан речиси милијарда пати на YouTube.)

Традиционалните балкански инструменти често се појавуваат, како што се гајда од дрво и овча кожа чиј звук на потпевнување се користи за хипнотички ефект од диџеј Гими-О, Рики Рич и Хабиби на Дардан.

Карактеристичните поп и рок сцени на Косово датираат од времето кога сè уште беше дел од Југославија. Тогаш, „Косовските Албанци имаа многу повеќе слобода, мобилност и пристап до надворешниот свет отколку Албанците од Албанија“, вели Роберт  Сондерс, американски академик кој го истражува идентитетот во постсоветските земји. „И секако за една генерација која е родена во насилство, која била воспитана од родители кои минале низ војната, Косовците имаат меѓугенерациско чувство на малтретирано малцинство. Ако го погледнете американскиот хип-хоп и темите на таа музика навистина би го погодиле дома косовското албанско население“.

Додека косовската поп музика продолжува да се шири низ светот, прашање е колку од нејзиниот успех сè уште е од корист на малата земја од која потекнува. Според Дукаѓин Липа, економското влијание на фестивалот Sunny Hill врз Приштина е околу 20 милиони евра за една недела. Многу хотели во градот се резервирани за време на фестивалот. Но, со билетите по цена од 200 евра по глава – нешто помалку од половина од просечната месечна плата на Косовецот – фестивалот е недостапен за многу локални жители. Околу 45% од оние кои присуствуваа на фестивалот годинава патувале од странство.

На 1 јануари годинава, сопствениците на косовски пасоши добија право на безвизно патување во ЕУ. Некои стравуваат дека ова може да предизвика одлив на мозоци. Сепак, визната либерализација ќе го олесни и слободното движење на идеи и меѓународната соработка, во музиката и пошироко. На фестивалот, тинејџерите Веса и Урта велат дека би сакале да студираат на универзитети во странство, но планираат да се вратат во Косово потоа. „Мислам дека Косово е најдобриот избор за живеење. Ги имаме сите наши пријатели овде, можете да излезете среде ноќ и да се чувствувате безбедно“.

Во Zone Club, еден од најпопуларните ноќни клубови во Приштина, забавата трае до доцна во ноќта. Додека вратите се отвораат во 11:30 часот, првиот изведувач не треба да пристигне до околу 2 часот по полноќ. Деветнаесетгодишната Агнеса, чии родители се од Косово, седи во мирниот надворешен простор со своите пријатели. Таа има оптимистички поглед на музичката индустрија во земјата.

„Навистина сум горда на сите поп ѕвезди од Косово. Бидејќи Приштина е мала, често ги гледате во ВИП области на клубови или шетаат во центарот на градот. Сцената е многу достапна“.

Таа сега живее во Германија, но инсистира дека музиката на нејзините корени сè уште чукаат во нејзиното срце. „Пораснав со музиката овде и навистина ја сакав, мислам дека секој Албанец може да се поврзе со тоа чувство“.(Гардијан)