Колку беше опасно руското гранатирање на нуклеарната централа?

Најголемата европска нуклеарна централа беше погодена од руски гранати рано во петокот, предизвикувајќи пожар во еден од нејзините шест реактори и зголемувајќи ги стравувањата од катастрофа што би можела да ја погоди цела централна Европа со децении, како што беше топењето на Чернобил во 1986 година.

Загриженоста исчезна откако украинските власти објавија дека пожарот е изгаснат, а иако има оштетувања на одделот на реакторот, безбедноста на единицата не беше нарушена.

Но, иако нуклеарната централа Запорожје е со различен дизајн од Чернобил и е заштитена од пожар, експертите за нуклеарна безбедност и Меѓународната агенција за атомска енергија предупредуваат дека војувањето во и околу таквите објекти претставува екстремен ризик.

Една голема загриженост, покрената од државниот нуклеарен регулатор на Украина, е дека ако борбите го прекинат снабдувањето со електрична енергија на нуклеарната централа, таа ќе биде принудена да користи помалку доверливи дизел генератори за да обезбеди итна енергија на оперативните системи за ладење. Неуспехот на тие системи може да доведе до катастрофа слична на онаа на јапонската централа Фукушима, кога големиот земјотрес и цунами во 2011 година ги уништија системите за ладење, предизвикувајќи топење на три реактори.

Последицата од тоа, рече украинскиот претседател Володимир Зеленски, ќе биде широко распространета и страшна.

„Ако има експлозија, тоа е крајот за сите. Крај за Европа. Евакуација на Европа“, рече тој во емотивниот говор среде ноќ, повикувајќи ги државите да извршат притисок врз раководството на Русија да ги прекине борбите во близина на централата.

„Само итна акција на Европа може да ги запре руските трупи. Не дозволувајте смрт на Европа од катастрофа во нуклеарна централа“.

ШТО СЕ СЛУЧИ?

По преземањето на стратешкиот пристанишен град Керсон, руските сили се префрлија на територијата во близина на Запорожје и го нападнаа блискиот град Енерходар за да отворат пат до централата доцна во четвртокот.

Засега не беше јасно како била погодена електраната, но градоначалникот на Енерходар, Дмитро Орлов, рече дека била забележана руска воена колона како се движела кон нуклеарната постројка и дека во градот се слушнале силни истрели.

Подоцна во петокот, украинските власти соопштија дека Русија ја презела нуклеарната централа.

Портпаролот на централата Андриј Туз изјави за украинската телевизија дека рано наутро во петокот, гранати паднале директно врз постројката и запалиле еден од шесте реактори.

Првично, пожарникарите не можеа да се доближат до пламените јазици бидејќи врз нив било пукано, рече Туз.

Дури и пред нападот, директорот на нуклеарното набљудување на ОН, Рафаел Гроси, предупреди дека МААЕ е „сериозно загрижена“ поради тоа што руските сили спроведуваат воени операции толку блиску.

„Од клучно значење е вооружениот конфликт и активностите на теренот околу нуклеарната централа Запорожје и која било друга нуклеарна постројка на Украина на никаков начин да не ги прекинуваат или загрозуваат објектите или луѓето кои работат во и околу нив“, рече тој претходно оваа недела.

ШТО МОЖЕШЕ ДА СЕ СЛУЧИ?

Реакторот што беше погоден беше офлајн, но сепак содржи високо радиоактивно нуклеарно гориво. Четири од другите шест реактори сега се исклучени, оставајќи само еден во функција.

Реакторите во централата имаат дебели бетонски куполи за задржување, што би ги заштитило од надворешен оган од тенкови и артилерија, рече Џон Волфстал, кој служеше за време на администрацијата на Обама како висок директор за контрола на оружјето и неширење на оружје во Националниот совет за безбедност.

Во исто време, пожарот во нуклеарна централа никогаш не е добра работа, рече тој.

„Не сакаме нашите нуклеарни централи да бидат нападнати, да бидат запалени и да не можат првите реагирачи да пристапат до нив“, рече тој.

Друга опасност за нуклеарните постројки се базените каде што се чуваат прачки од потрошеното гориво за да се ладат, кои се поранливи на гранатирање и кои можат да предизвикаат ослободување на радиоактивен материјал.

Можеби најголемиот проблем, сепак, е снабдувањето со електрична енергија на централата, рече Најмедин Мешкати, професор по инженерство на Универзитетот во Јужна Калифорнија кој ги проучувал и катастрофите во Чернобил и Фукушима, нагласувајќи ја загриженоста искажана од Волфстал и други.

Губењето на електрична енергија надвор од локацијата може да ја принуди централата да се потпре на дизел генератори за итни случаи, кои се многу несигурни и може да откажат или да останат без гориво, предизвикувајќи затемнување на станицата што би ја запрело циркулацијата на водата потребна за ладење на базенот за потрошеното гориво, кажа тој.

„Тоа е мојата голема – најголема грижа“, рече тој.

Дејвид Флечер, професор на Универзитетот во Сиднеј во неговото училиште за хемиско и биомолекуларно инженерство, кој претходно работел во Обединетото Кралство за атомска енергија, истакна дека дури и затворањето на реакторите нема да помогне ако системот за ладење пропадне на таков начин.

„Вистинската загриженост не е катастрофална експлозија како што се случи во Чернобил, туку оштетување на системот за ладење што е потребен дури и кога реакторот е исклучен“, рече тој во изјавата. „Токму овој вид на штета доведе до несреќата во Фукушима“.

КОИ ЗАГРИЖЕНОСТИ ОСТАНАА?

Украина во голема мера се потпира на нуклеарната енергија, со 15 реактори на четири станици кои обезбедуваат околу половина од електричната енергија во земјата.

По нападот на Запорожје, американскиот претседател Џо Бајден, британскиот премиер Борис Џонсон и други повикаа на итен прекин на борбите таму.

По разговорот со украинскиот премиер Денис Шмихал, директорот на МААЕ Гроси апелираше до сите страни „да се воздржат од дејствија“ кои можат да ги доведат во опасност нуклеарните централи на Украина.

Шмихал ги повика западните земји да го затворат небото над нуклеарните централи на земјата.

„Тоа е прашање на безбедноста на целиот свет!“, рече тој во соопштението.

Во Украина се наоѓа и поранешната нуклеарна централа во Чернобил, каде што сè уште протекува радиоактивност, која беше преземена од руските сили на почетокот на инвазијата по жестоката битка со украинската национална гарда која го штитеше деактивираниот објект.

Во апелот до МААЕ за помош претходно оваа недела, украинските власти рекоа дека персоналот во Чернобил е држен од страна на руската војска без ротација и дека е исцрпен.

Гроси претходно оваа недела апелираше до Русија да му дозволи на персоналот во Чернобил „безбедно и ефикасно да ја врши својата работа“.

За време на борбите за време на викендот, руски пожар го погоди и објектот за отстранување радиоактивен отпад во Киев и сличен објект во Харков.

И двете содржеа отпад со ниско ниво, како што е оној произведен преку медицинска употреба, и не е забележано радиоактивно испуштање, но Гроси рече дека инцидентите треба да послужат како предупредување.

„Двата инцидента го истакнуваат ризикот објектите со радиоактивен материјал да претрпат штета за време на вооружениот конфликт, со потенцијално тешки последици“, рече тој.

Џејмс Актон, ко-директор на Програмата за нуклеарна политика во Карнеги фондацијата за меѓународен мир, рече дека едноставниот клуч за зачувување на објектите е веднаш да се прекинат сите воени операции околу нив.

„Во нормални околности, веројатноста реакторот да ја загуби моќта и да се оштетат итни дизел генератори и да не бидат соодветно брзо поправени, е многу, многу мала“, рече Актон.

„Но, во војна, сите овие различни неуспеси што треба да се случат за реакторот да се оштети и да се стопи – веројатноста сите тие да се случат станува многу поверојатна отколку во мирно време“. (АП)