Кој може да го замени Лукашенко во Белорусија?

Победата во борбата за слободни избори би била само почеток

Марија Садоуска-Комлач

ВАРШАВА – Протестите во Белорусија предизвикаа трескавични дебати за потенцијална транзиција на власта во Минск. Но, прашањето кој би го заменил повеќедеценискиот владетел на земјата Александар Лукашенко и да добие поддршка од мнозинството Белоруси е далеку од јасно.

По повеќедецениско автократско владеење со малку или без јавен политички простор, Белорусија сè уште нема организирана политичка сила за демократија. Тоа го прави тешко да се предвидувањето кој може да се појави како потенцијален лидер.

На крајот на краиштата, трите најпопуларни опозициски фигури во пресрет на претседателските избори на 9 август – Виктор Бабарико, Валери Цепкало и Сергеј Тихановски, подоцна застапуван од неговата сопруга Светлана – не се сметаа за најверојатни претенденти пред една година.

Доколку Лукашенко се повлече или се согласи на слободни и фер избори, тоа ќе ги отвори вратите за десетици други потенцијални кандидати.

Како и да е, она што е јасно е дека постојат низа политички калапи во кои најверојатно ќе се вклопи секој нов белоруски лидер. Еве преглед на потенцијалните профили.

Русофил

Прорускиот кандидат ќе ја обвини владата на Лукашенко дека се обидела да ѝ сврти грб на Москва, дури и покрај тоа што уживаше огромна финансиска и политичка поддршка од Кремљ. Тие ќе ги потсетат гласачите дека владата во 2005 година вети дека ќе воведе заедничка валута со Русија, но никогаш не ја испорача, и покрај тоа што продолжи да има корист од руските пазари и финансиски субвенции.

Тие ќе бидат против про-белоруските кандидати, обележувајќи ги националистите како „нацисти“ и тврдат дека белорускиот јазик повеќе не треба да се смета за државен јазик, имајќи предвид дека мнозинството од населението зборува руски на дневна основа. Тие ќе се залагаат за подлабоки врски и непосредна соработка со Москва и ќе се прикажат како кредибилни партнери за Кремљ.

Најверојатни кандидати: Олег Гаидукевич, пратеник што ја претставува Либерално-демократската партија на Белорусија. Иако тој се приклучи на кампањата за реизбор на Лукашенко, Гаидукевич беше критички настроен кон насилниот третман на властите кон демонстрантите и членовите на опозицијата по изборите. Тој исто така најави создавање на Народно патриотско движење на Белорусија, партија чија главна цел е да ги зачува врските со Русија и Организацијата  за колективна безбедност, воена алијанса на постсоветските држави.

Друг потенцијален кандидат е Елвира Мирсалимова, заменик-претседателка на движењето „Цивилен договор“, кое го води про-Кремљ медиумскиот центар „Политринг“. Таа ги критикуваше белоруските власти за неуспехот да ги зајакнат односите со Русија, постојано тврдејќи дека Белорусите се Руси и го нарече Јозеф Сталин „истакнат политички лидер“.

Други кандидати: Виктор Бабарико е банкарски менаџер со проруски ставови, кој имаше намера да учествува на претседателските избори, но не му беше дозволено и покрај тоа што собра повеќе од 300.000 потписи. Валери Цепкало, кој исто гаеше претседателски надежи и избега во Европа преку Москва, исто така е опција. Тој напиша отворено писмо до рускиот претседател во кое бара да престане да го поддржува Лукашенко (а исто така апелирше до западните лидери да ги поддржат протестите).

Кој би ги поддржал нив? Поддршката за ваков кандидат најверојатно ќе зависи од тоа колку блиски односи со Русија велат дека сакаат.

Според независната анкетар „Белоруска аналитичка работна соба“ (БАВ), проруските ставови во Белорусија паднаа на 20-годишен минимум: помалку од 50 проценти ја поддржуваат понатамошната интеграција со Русија, покажа анкетата во декември 2019 година, а само 3,7 проценти од Белорусите ја поддржуваат идејата да станат субјект на Руската Федерација.

Сепак, бројот на оние кои сакаат цврста граница со Русија е исто така занемарлив, 6,8 проценти. Генерално, околу 42 проценти сметаат дека е подобро за Белорусија да ја задржи својата унија со Русија отколку да влезе во Европската унија, а 76 проценти сметаат дека двете земји треба да одржуваат пријателски односи.

Еврофил

Секоја кампања за замена на Лукашенко најверојатно ќе вклучува барем еден аспирантен проевропски лидер кој ќе се обиде да повикува на европскиот идентитет на Белорусите и да игра на блискоста на земјата со ЕУ.

Белорусија дели граница со три земји на ЕУ и е членка на Источното партнерство, заедничка иницијатива во која се вклучени ЕУ и шест источноевропски земји – нешто што проевропски кандидат ќе тврди дека му дава шанса на Минск да се ослободи од зависноста од Русија и да бара поблиска интеграција со ЕУ.

Кандидатот ќе вети дека ќе бара слични придобивки како Украина или Грузија: договор за асоцијација, трговски бенефиции или безвизен режим за граѓаните, на пример. И бидејќи ЕУ не сака да ги отвори разговорите за пристапување за потенцијални нови членки од Источна Европа, кандидатот за еврофил ќе може да тврди дека зајакнувањето на врските со ЕУ не мора да значи целосно оттурнување на Русија.

Најверојатни кандидати: Еврофилот најверојатно ќе биде дел од традиционалната опозиција и ќе има врски со европските институции, вклучително и со најмоќните групи и фракции на Европскиот парламент. Неколку политичари би можеле да бидат претенденти: Андреј Саников, екс-заменик министер за надворешни работи и поранешен кандидат за претседател, кој е лидер на „Иницијативата за европска Белорусија“; Александар Милинкевич, друг поранешен претседателски кандидат и лидер на движењето „За слобода“; и Анатол Лјабецка, поранешен шеф на Обединетата граѓанска партија. Друг можен противкандидат е Волха Кавалкова, политичка фигура на новата генерација која издржува 10 дена затвор за нејзината улога во организирање протести и е добро поврзана во Брисел и во другите европски метрополи.

Други кандидати: Павел Латушко, поранешен министер за култура и поранешен амбасадор во Полска и Франција. Тој отворено излезе против Лукашенко по изборите во август и стана истакната личност на протестите, како и член на президиумот на Координативниот совет на опозицијата.

Кој би ги поддржал? Според студијата на БАВ, околу 32 проценти од Белорусите веруваат дека нивниот живот би се подобрил доколку Белорусија постигне партнерство со ЕУ наместо да остане во унија со Русија. Оваа база има потенцијал значително да порасне, покажа анкетата спроведена минатата година од проектот „Соседите на ЕУ на исток“: Околу 89 проценти од Белорусите имаат или позитивна или неутрална слика за ЕУ ​​и 51 процент од луѓето во Белорусија имаат доверба во ЕУ.

Ако еврофилскиот кандидат може да одржува пријателски или неутрални односи со Русија, додека бара поголема соработка со ЕУ, тие дури можат да добијат поддршка од русофили – особено ако ЕУ активно ја поддржува позицијата дека Белорусија, засега, не треба да избира меѓу Русија и ЕУ.

Националист

Под други околности, овој кандидат ќе се нарече „патриот“. Но, по неколку децении доминација на рускиот јазик во образованието, бизнисот и владата, секој што се залага за белоруски идентитет и јазик, веројатно ќе биде претставен како екстремист (или на јазикот на некои про-Кремљ фигури, „нацист“).

Овој кандидат ќе се обиде да ги претставува белоруските јазични говорници кои се чувствуваа исклучени и дискриминирани од претходната влада. Нивните вредности може да се движат од конзервативизам до неолиберализам, но главниот фокус ќе биде враќање на статусот на белорускиот јазик и укинување на официјалното признавање на рускиот јазик, кој стана втор државен јазик на референдумот во 1995 година.

Најверојатни кандидати: Политичарот во егзил Зианон Пазњак би можел да биде водечки кандидат (ако се сменат законите за да им се овозможи на оние кои живеат надвор од земјата повеќе од 10 години да се кандидираат за претседател). Силно анти-Русија, Пазњак ја гледа раката на Кремљ во повеќето сегашни движења на опозицијата и главните личности.

Друг потенцијален кандидат е Павел Севиарјенец, харизматичен и добро познат демохристијанин, кој играше активна улога во про-белоруските движења од средината на 1990-тите и учествуваше на претседателските избори во 2010 година. Уапсен пред денот на изборите овој август, сега му се заканува затворска казна од 15 години под обвинение за немири и веќе отслужи повеќе од 75 дена за учество на неодобрени јавни собири.

Други кандидати: Поранешната пратеничка и заменик-претседателка на Друштвото за белоруски јазик, Алена Анисим, е гласен застапник за ова прашање и отворено ја оспори позицијата на Лукашенко во врска со тоа.

Кој би ги поддржал? Поддршката за овие кандидати најверојатно ќе биде од образовано малцинство што зборуваат белоруски низ целата земја. Активистите веќе беа успешни во притисок за образование на белоруски јазик за своите деца и проширување на официјалната употреба на белорускиот јазик.

(Околу 60 проценти од Белорусите сметаат дека белорускиот е нивниот мајчин јазик, според државната телевизија ОНТ. Официјалните истражувања покажуваат дека оваа бројка е близу 47 проценти, при што истиот број ги сметаат и рускиот и белорускиот за нивниот мајчин јазик.)

Ако националистичкиот кандидат е премногу конзервативен во однос на малцинските права – на пример, расправата за хомосексуалци треба да биде исклучена од продемократските движења и нарекувајќи ја хомосексуалноста болест, како што тоа го стори Севиарјенец – некои од нивните потенцијални поддржувачи може да го изберат кандидатот  еврофил наместо него. Или, што е најверојатно, тие можат да го зголемат притисокот врз сите кандидати да се посветат на поддршката за заживување на белорускиот јазик.

„Демократскиот“ Лукашенко

Со оглед на тоа колку време беше Лукашенко на власт, нема да биде изненадување да видите барем еден кандидат кој ќе се обиде да одржи некои од најпопуларните столбови на режимот на Лукашенко, како што се пензиите и шемите за социјално осигурување, тешката рака врз економијата и поддршката за официјалниот статус на рускиот јазик.

Тие ќе ветуваат порелаксиран зафат во други области, на пример, да дозволат поголемо ниво на слобода на говор и политичко учество. Тие исто така ќе бидат поборници за многу постепена економска реформа, но ќе ја задржат стратегијата на Лукашенко за играње и со ЕУ и со Русија кога станува збор за надворешната политика.

Најверојатни кандидати: Сегашни или неодамнешни владини службеници, како што се екс-премиерот Сергеј Румас или сегашниот министер за надворешни работи Владимир Макеј. И двајцата се прогласени за можни натпреварувачи, но изненадувачки, ги негираа сите гласини за нивните политички амбиции.

Други кандидати: Тоа е малку веројатно сценарио, но Лукашенко би можел да се поклони на притисокот да стане поумерен владетел за да остане на функцијата.

Кој ќе ги поддржи? Многу Белоруси се загрижени за нивните економски изгледи и може да бидат привлечени да гласаат за личност на естаблишмент ако се заложи да ја одржи економијата на земјата на вистинскиот пат и да ја заштити егзистенцијата на луѓето.

Според истражувањето на „Вашингтон пост“, „повеќе од 60 проценти од испитаниците го споменаа зголемувањето на цените и инфлацијата како најголема загриженост, проследена со ниски плати и невработеност“. Ако некој кандидат може да гарантира дека владата нема да започне масовно отпуштање на работници во застарена индустрија и ќе ги одржува платите и пензиите на пристојно ниво – сè додека изгледа и звучи како попрогресивен политичар – тие имаат солидни шанси да освојат срца и умови.

(Марија Садоуска-Комлач е белоруска новинарка и координатор на програмата на „Неограничен слободен печат“. Текстот е објавен во „Политико“)