Ќе дишиме ли почист воздух зимава со филтрите за оџаци што ги најави Мицкоски?
Колку најавената мерка за субвенционирање филтри за оџаци ќе има ефект, ако се оди по принципот `прв дојден - прв услужен`
– За еден месец ќе започне грејната сезона. Денеска имаме седница на влада и сакам да отворам за предлози една многу значајна точка: бидејќи гасификацијата е процес којшто ќе трае подолго, нема да имаме брзи резултати, можеби треба да размислиме по истиот принцип, како што субвенционираме за клима-уреди, за топлински пумпи и ваков тип на субвенционирање сметки за струја за социјално ранливи категории, на отприлика 5-10.000 домаќинства, да им субвенционираме филтри на оџаците на оние домаќинства коишто користат фосилни горива, односно дрва – рече Мицкоски.
Градови што користат филтри на оџаци
| Град | Иницијатива/Мерка | Ефект/Резултати |
|---|---|---|
| Белград | Субвенции за 150.000 домаќинства за поставување филтри | Очекувано значително намалување на PM честички во зимскиот период. |
| Скопје | План за субвенции за 10.000 домаќинства и 500 државни објекти | Потенцијално намалување на загадувањето за до 60% во зимските месеци. |
| Краков (Полска) | Забрана за користење на нискоефикасни печки и субвенции за филтри и нови системи | Забележано е подобрување на квалитетот на воздухот во последните години. |
| Сараево | Пилот-проекти за филтри и замена на печки во најзагадените населби | Сѐ уште во фаза на тестирање, но првичните резултати се охрабрувачки. |
– Филтрите на оџаци можат да намалат емисиите на PM2.5 и PM10 честички за 30–70%, зависно од типот на филтер и начинот на инсталација.
– Во градови како Скопје и Белград, каде биомасата (дрва) е главен извор на греење, филтрите се особено ефикасни.
– Екологистите препорачуваат комбиниран пристап: филтри + субвенции за премин кон топлотни пумпи, гас или електрично греење.
Покрај ефектот што на краток рок може да го даде оваа мерка, сепак се поставува прашањето, без разлика дали ќе се одобрат 5.000 или 10.000 филтри, тие би биле распрскани низ целата држава, па ефектот веројатно ќе изостане.
Ова е многу поевтина мерка од целосна гасификација или замена на системи за греење, и може да се реализира брзо, пред почетокот на грејната сезона.
На овој начин, Аеродром би станал пример за урбана еко-трансформација, а ваква акција би ги поттикнала граѓаните да размислуваат за одржливо греење.
Филтрите за оџаци се дизајнирани да ги задржат штетните честички (PM2.5, PM10), јаглероден моноксид и други токсични гасови. Еве ги најчестите типови:
| Тип на филтер | Опис | Ефикасност (%) |
|---|---|---|
| Електростатски филтер | Користи електрично поле за да ги привлече честичките | 60–90% |
| Циклонски филтер | Врти воздухот во спирала за да ги одвои честичките од гасовите | 40–70% |
| Керамички филтер | Има порозна структура што ги задржува честичките | 50–80% |
| Активен јаглен | Апсорбира гасови и мириси, но не е многу ефикасен за честички | 30–50% |
Во Македонија најчесто се предлагаат електростатски или керамички филтри, бидејќи се поефикасни и достапни.
Цената на филтрите се движи од 1.500 до околу 5.000 денари за оние со активен јаглен, но електронските се поскапи и чинат од 133 до 250 евра.
Ако земеме просечна цена од 120 евра по филтер (како што беше споменато во владините планови), тогаш за најавените 10.000 филтри би се потрошиле 1.200.000 евра, но повторно, ако се распрскаат низ цела Македонија, а тоа вериојатно ќе биде така, со оглед на најавата на премиерот дека мерката би се спроведувала по принципот ѝпрв доојден – прв услуженѝ, ефектот не би се почувствувал.
Цената на електронски филтер за оџак варира зависно од типот, големината и производителот, но еве конкретни примери од македонскиот пазар:
| Тип на филтер | Цена (МКД) | Цена (евра) приближно |
|---|---|---|
| Caleffi DIRTMAG 1″ – магнетен филтер | 8.169 ден | ~133 € |
| Caleffi самочистечки магнетен филтер 1″ XF | 15.328 ден | ~250 € |
| Caleffi сепаратор со магнет 1″ DIRTMAG | 9.434 ден | ~154 € |
Како функционира електронскиот филтер?
Електронски филтер за оџак е иновативен уред кој користи електростатски технологии за да ги задржи штетните честички (особено ПМ10 и ПМ2.5) што се ослободуваат при согорување дрва, јаглен или други горива во домаќинствата.
Електронскиот филтер генерира електростатско поле кое ги привлекува и задржува честичките од чадот. Се поставува на врвот на оџакот и работи автоматски кога има проток на чад. Може да се напојува преку мала електрична енергија (на пример, од соларен панел или мрежа). Потребно е редовно чистење, но не бара честа замена.
Тројца средношколци измислија филтер за оџак
Уште во 2019 година, тројца средношколци од гимназијата „Јосип Броз Тито“ во Скопје — Теофилија Стоилковска, Марко Дураков и Мартин Стеванов — измислија електронски филтер за оџак кој не дозволува ПМ10 честички да се испуштат во воздухот.
Филтерот е достапен за домашна употреба и е дизајниран да биде евтин и лесен за инсталација. Според нивните проценки, ако се користи масовно, може да помогне во намалување на загадувањето во Скопје за една третина. Тогаш, тие се сретнаа со министерот за животна средина Насер Нуредини, со кого разговараа за понатамошно усовршување на филтерот. Но, што се случи со овие средношколци и дали успеаја да го пласираат филтерот на кој работеа, не се знае.