Каде оди Сирија по Асад?

„Повеќето европски влади едвај чекаат да се ослободат од сириските мигранти“, вели Лина Чаваф, која беше истакната ТВ личност во Дамаск додека не побегна во 2011 година, откако застана на страната на народниот бунт против сега соборениот моќник Башар ел Асад.

Навистина, Европејците изгледаат премногу желни да го видат грбот на сириските баратели на азил што првично топло ги пречекаа. Австрија едвај чекаше да излезат од  авионот што полета со Асад во Москва за да објави дека веќе подготвува планови за депортација за своите 100.000 Сиријци. Во меѓувреме, канцеларот Карл Нехамер го поттикнува нивното заминување, нудејќи им 1.000 евра на секој што ќе реши доброволно да замине.

Другите влади на ЕУ се повнимателни, но неколку брзо го прекинаа разгледувањето на сириските барања за азил. „Треба да почекаме уште неколку дена за да видиме каде оди Сирија“, рече Ненси Фезер, министерка за внатрешни работи на Германија, која е меѓу оние кои применуваат повнимателен тон.

Како и повеќето Сиријци, Чаваф, кој моментално е соработник на  Универзитетот Харвард, осцилира помеѓу надежта и вознемиреноста за перспективите на Сирија. Од 2013 година, Чаваф ја надгледува независната, продемократска сириска радио станица Розана, која се фокусира на известувањето за човековите права и емитува програма од студијата во Париз и Газиантеп, Турција. Таа има околу 25 дописници со седиште надвор од Сирија и дваесетина внатре, кои храбро се спротивставија на бомбите и џихадистите.

Таа едвај спиепо соборувањето на Асад и планира наскоро да го посети Дамаск и да го премести поголемиот дел од персоналот на Розана во Сирија. Но, таа нема илузии за тоа што би можело да ѝ се случи на нејзината земја која е измачена од војна и стравува дека Европа би можела малку пребрзо да се ослободи од сириските мигранти. Всушност, ако работите тргнат наопаку, континентот дури би можел да забележи уште еден бегалски прилив.

Ина неколку клучни прашања што треба да се постават. Дали Сирија ќе стане понормална земја и ќе го надмине насилството и угнетувањето на режимот на Асад, или наскоро ќе се соочи со исламистичката репресија наметната од главната бунтовничка група Хајат Тахрир ал-Шам (ХТС), чии корени водат до Ал Каеда и  Исламска држава? Дали милитантите ќе бидат инклузивни и ќе прифатат секуларна, демократска држава? Дали новите владетели на Сирија – кои и да се – можат да ги надминат верските и етничките поделености,  влошени со 13-годишната граѓанска војна, што ја дели земјата меѓу сунитското мнозинство, Алавитите, Друзите, Курдите и христијаните?

Ако минатото е нешто што треба да не научи, предзнаците не се добри. Погледнете наназад на исходот од Арапската пролет во која беа соборени диктаторите во услови на големи надежи. Деспотите ги заменија деспотите. И во Либија, многу покохезивно општество од Сирија, имаше само краток период на транзициски мир пред куршумите да ги заменат гласачките ливчиња.

Засега голем дел од фокусот во Сирија е на радоста од заминувањето на Асад,  на отворањето на затворите на режимот, при што десетици илјади затвореници трепнаа со својата благодарност на сончевата светлина и беа повторно обединети со семејствата кои одамна се  откажаа од надежта за нив. Како и секогаш со пад на автократија, ни е даден поглед на блесокот што го оставија зад себе пребегнатите господари на Сирија во нивните дворци со мермерни подови и гаражата со луксузни автомобили, вклучувајќи Aston Martins, Lamborghini, црн Lexus и реткото Ferrari F50, со полиците за облека од висока класа,  Луј Витон куферите и чантите Хермес.

Се разбира, цената на овој  грабеж од клептократите  дополнително ќе ја трауматизира земјата која никогаш не уживала стабилна демократија од обезбедувањето на нејзината независност во 1946 година. Сè што знае модерна Сирија се пучисти, воени бунтови и востанија, а од  1963 година автократија. Не е одличен рекорд и барем не таков што инспирира доверба.

Забележливо, американскиот државен секретар Антони Блинкен не се ни осмели да го изговори зборот демократија при неговото пристигнување минатата недела во соседен Јордан за да разговара за транзицијата на Сирија. Тој спомена дека е важно да се осигураме дека „сирискиот народ ќе има можност да го избере својот пат напред“, но како ќе се постигне тоа без слободни и фер избори никој не ни претпоставува. 

Блинкен наведе некои принципи што треба да ги почитува транзициска Сирија од перспектива на Вашингтон. „Треба да биде инклузивна, несекташка. Мора да ги поддржува и заштити правата на сите Сиријци, вклучително и на малцинствата“, рече тој. И тој нагласи дека новата Сирија не треба да се користи „како база за тероризам, екстремизам и да претставува закана за нејзините соседи или сојузник со групи како ИСИС“.

Највисокиот американски дипломат, исто така, избегна да го спомене името на главниот командант на сириските бунтовници, Ахмед Хусеин ал-Шара (кој го отфрли своето воено име  Абу Мохамед ал Голани) или на ХТС, која е означена како терористичка организација од страна на САД и Обединетото Кралство. И покрај сето нејзино неодамнешно преуредување и толеранција кон верските малцинства во енклавата Идлиб во последните осум години, и покрај сето додворување на Западот од страна на нејзиниот лидер, ХТС има многу работи што можат да  ја поттикнат вознемиреноста на Сиријците како Чаваф, кои не сакаат да ја видат Сирија контролирана од исламисти или салафи џихадисти.

Пред само шест години маскирани вооружени лица на ХТС во градот Кафранбел нападнаа од заседа и го убија познатиот сириски активист Раед ал-Фарес и неговиот колега Хамуд Џенид. Фарес го основа Радио Фреш, првата станица што емитуваше програма во областите ослободени од Асад. ХТС не ги казни одговорните за тоа злосторство. И загрижувачка е целата идеолошка основа на ХТС какое хардкор исламистичка формација, и покрај нејзиното очигледно раздвојување од Ал Каеда во 2016 година. Таа пауза беше повеќе тактика и одлука на Шара дека тој и неговите борци треба да бидат фокусирани на соборувањето на Асад, а не на транснационалниот џихад. Идеолозите и свештениците на ХТС, како Египќанецот Абу ал-Фатах ал-Фаргали,  разработија некои основни принципи на управување, кои беа почитувани од страна на Сириската влада за спас,  формирана од ХТС во Идлиб. Тие принципи вклучуваат целосно отфрлање на демократијата и секуларизмот и прифаќање на исламското владеење.

Под власта на ХТС, Идлиб нема одржано никакви избори. Министрите беа одобрени од шура, консултативен совет. Се почитуваше шеријатскиот закон. Ниту една жена не беше назначена во владата. Преодната влада што Шара ја воспостави за Сирија е преполна со лојалисти на ХТС.

Пишувајќи во 2021 година, Ајмен Џавад Ал-Тамими, британско-ирачки истражувач, ја спореди ХТС со авганистанските талибанци. „Ова не значи дека двете движења се сосема слични, но ХТС ги отсликува Талибанците како милитантно исламско движење кое сака да биде сфатено сериозно од меѓународните актери, давајќи им гаранции дека нејзините територии нема да се користат како лансирно поле за „надворешните операции“ со главна цел – воспоставување на исламска влада“, заклучи тој.

И покрај разговорите на Шара за избори, Чаваф останува скептична. „Тие не веруваат во слобода и демократија“, вели таа за ХТС и за речиси десетина поврзани групи, од кои многумина се состојат од странски борци кои се бореле во Авганистан, Централна Азија и Левантот. „Барем Асад си замина. Барем режимот си отиде. Но, сега ќе треба да ја продолжиме борбата за слобода, за демократија“, вели таа.

Иако таа останува посветена на идејата Сирија да стане отворено и демократско општество, западните сили очекуваат помалку. Тие само сакаат Сирија да биде стабилна, сириските мигранти да се вратат дома и да нема повеќе мигрантски текови. И така, прагматизмот веројатно ќе ги надвладее принципите и западните влади – додека затвораат нос – ќе се ангажираат со ХТС. (Политико)