И да сака сега да ја прекине војната, Путин не може
Сега кога Доналд Трамп се враќа на вториот мандат како претседател на САД, утврдувањето на вистинската состојба на руската воена економија е поважно од кога било. Советниците на Трамп веруваат дека Украина мора да се задоволи со мир со се што е неопходно „за да се запрат убивањата“. Имплицитно во овој аргумент е ставот дека Русија има способност да ја одржува војната уште многу години. Меѓутоа, со внимателно испитување на доказите, наративот дека Русија има ресурси да надвладее ако така одлучи, не држи.
Очигледната отпорност на руската економија збуни многу стратези кои очекуваа западните санкции да ги парализираат воените напори на Москва против Украина. Русија продолжува да извезува огромни количества нафта, гас и други стоки како резултат на изигрувањето на санкциите и дупките намерно дизајнирани од западните креатори на политики за да ги задржат руските ресурси на светските пазари. Досега, паметното макроекономско управување, особено од гувернерката на руската централна банка, Елвира Набиулина, му овозможи на Кремљ да го одржува рускиот финансиски систем во релативно здравје.
На прв поглед, бројките изгледаат изненадувачки силни. Во 2023 година, БДП порасна за 3,6 отсто и се очекува да порасне за 3,9 отсто во 2024 година. Невработеноста падна од околу 4,4 отсто пред војната на 2,4 отсто во септември. Москва ги прошири своите вооружени сили и одбранбеното производство, додавајќи повеќе од 500.000 работници во одбранбената индустрија, приближно 180.000 во вооружените сили и уште многу илјади во паравоените и приватните воени организации. Русија, наводно, тројно го зголемила своето производство на артилериски гранати на 3 милиони годишно и произведува пловни бомби и беспилотни летала во голем обем.
И покрај овие достигнувања, руската воена економија оди кон ќорсокак. Знаците дека официјалните податоци ги маскираат тешките економски оптоварувања предизвикании од војната и од санкциите, станаа сè поочигледни. Без разлика колку работници се обидува да префрли во одбранбената индустрија, Кремљ не може да го прошири производството доволно брзо за да го замени оружјето со брзината што го губи на бојното поле. Веќе околу половина од сите артилериски гранати што ги користи Русија во Украина се од залихи на Северна Кореја. Во одреден момент во втората половина на 2025 година, Русија ќе се соочи со сериозен недостиг во неколку категории оружје.
Можеби најважно од тесните грла за оружје на Русија е нејзината неспособност да ги замени топовите со голем калибар. Според истражувачите кои користат видео документација, Русија во просек губи повеќе од 100 тенкови и приближно 220 артилериски парчиња месечно. За производство на тенковски и артилериски цевки потребни се ротациони ковачи – масивни инженерски парчиња со тежина од 20 до 30 тони секое – така што секој може да произведе само околу 10 месечно. Со други зборови, Русија губи околу 320 тенкови и артилериски топовски цевки месечно, а произведува само 20. Руската инженерска индустрија нема вештини за изградба на ротирачки ковачи. Всушност, на светскиот пазар доминира една австриска компанија, GFM. Русија веројатно нема да ја зголеми стапката на производство, а ниту Северна Кореја ниту Иран немаат значителни залихи на соодветни цевки за замена. Само одлуката на Кина да обезбеди такви делови сопствените залихи може да ја спречи кризата со ова оружје арел во Русија.
За да ги снабди своите сили, Русија ги зема тенковите и артилериските цевки од огромните резерви што ги наследи од Советскиот Сојуз. Но, овие резерви се исушија од почетокот на војната. Комбинирајќи ги сегашните стапки на загуби на бојното поле, рециклирањето од залихите и производството, Русија се чини дека ќе остане без топовски цевки некое време во 2025 година.
Русија троши и други оружја, со стапки многу побрзи од нејзината способност да ги произведува. Истражувачите пресметале загуба на најмалку 4.955 пешадиски борбени возила од почетокот на војната, што во просек изнесува 155 месечно. Руските одбранбени изведувачи можат да произведуваат околу 200 годишно, или околу 17 месечно, за да ги надоместат овие загуби. Исто така, дури и проширеното производство на Русија од 3 милиони артилериски гранати годишно е бледо во споредба со различните проценки за тековната потрошувачка.
Не се знае кога Русија ќе го достигне крајот на патот со секој тип на опрема. Но, Кремљ малку може да направи за да го спречи тој ден. Со оглед на тоа што во руската економија во суштина има целосна вработеност, руските одбранбени компании сега се борат да привлечат работници. За да бидат работите уште полоши, овие компании се натпреваруваат за истиот персонал како и руските вооружени сили, кои треба да регрутираат 30.000 нови војници секој месец за да ги заменат жртвите. За таа цел, војската нуди раскошни бонуси и значително зголемена плата. Производителите на одбрана, пак, мораа да ги зголемат платите петкратно, што придонесе за стапката на инфлација која достигна 8,68 отсто во октомври.
Парадоксално, истите фактори кои ја ограничуваат способноста на Русија да води војна, исто така значат дека таа не може лесно да постигне мир. Економските перформанси на Русија – обележани со ниска невработеност и зголемени плати – се производ на воениот кејнзијанизам. Со други зборови: огромните воени трошоци, кои се неодржливи на долг рок, вештачки ги поттикнуваат вработеноста и растот. Речиси сите нови работни места се поврзани со војската и имаат малку вредност за цивилната економија, каде што повеќето сектори имаат големи тешкотии да најдат работници.
Трошоците за одбрана официјално скокнаа на 7 отсто од БДП на Русија и се предвидува дека следната година за оваа цел ќе потроши повеќе од 41 отсто од државниот буџет. Вистинската големина на воените трошоци е значително поголема. Речиси 560.000 вооружени војници за внатрешна безбедност на Русија, од кои многу се распоредени во окупирана Украина, се финансираат надвор од буџетот за одбрана – како и приватните воени компании кои никнаа низ Русија.
Скратувањето на овие огромни трошоци за одбрана, сепак, неизбежно ќе предизвика економски пад. Ако Кремљ ги повлече вооружените сили на одржливо ниво, голем број трауматизирани ветерани и добро платени одбранбени работници ќе се најдат себеси како вишок. Искуството на другите општества – особено европските држави по Првата светска војна – сугерира дека ордите на демобилизирани војници и работници од одбраната без работа се рецепт за политичка нестабилност.
Големината на повоената руска рецесија ќе биде уште полоша бидејќи руската цивилна економија – особено малите и средни фирми – се намали поради војната. Во феномен познат на економистите, високите трошоци за одбрана ги зголемија платите и ја привлекоа работната сила од неодбранбените фирми. Политиката на руската централна банка за зголемување на каматните стапки, кои во моментов изнесуваат 21 отсто, им отежна на компаниитешто не се од одбраната да прибираат капитал преку заеми. Во повоена Русија, намалениот цивилен сектор нема да може да ги апсорбира војниците и работниците отфрлени од воениот и одбранбениот сектор.
Затоа, руските лидери се соочуваат со незавидна група на дилеми што се целосно нивни. Русија не може да продолжи да ја води сегашната војна по крајот на 2025 година, кога ќе почне да и снемува клучни системи за оружје. Склучувањето мировен договор, сепак, поставува различен сет на проблеми, бидејќи Кремљ треба да избере меѓу три непријатни опции. Ако ги повлече вооружените сили и одбранбената индустрија, тоа ќе предизвика рецесија што може да му се закани на режимот.Ако руските креатори наместо тоа одржуваат високи нивоа на трошоци за одбрана и надуена мировна војска, тоа ќе ја задуши руската економија, ќе ја истисне цивилната индустрија и ќе го задуши растот. Откако го доживеаја падот на Советскиот Сојуз од слични економски причини, руските лидери веројатно ќе се обидат да ја избегнат оваа судбина.
Третата опција, сепак, е достапна и веројатно мами: Наместо да се демобилизираат или да банкротираат, руските лидери би можеле да ја искористат својата војска за да ги добијат економските ресурси потребни за да ја одржат – со други зборови, да користат освојување и закани за да платат за војската.
Постојат многу преседани. Во 1803 година францускиот император Наполеон Бонапарта стави крај на 14-месечниот мир во Европа затоа што не можеше да си дозволи да ја финансира својата војска само врз основа на француските приходи – и исто така одби да ја демобилизира. Во 1990 година, ирачкиот лидер Садам Хусеин на сличен начин го нападна Кувајт богат со нафта затоа што не можеше да си дозволи да ја плати милионската армија што не сакаше да ја намали. Во двата случаи, фатаморгана на освојувањето изгледаше привлечна за одржување на премногу големи одбранбени структури без да мора да се плати за нив.
Русија исто така би можела да ја искористи својата зголемена војска за да извлече пари од други држави. И покрај тоа што на Русија и снема клучните системи за оружје за нејзината сеопфатна војна против Украина, нејзините сили сепак ќе бидат способни за точни акти на агресија. Навистина, лесно е да се замисли како Русија може да води таква политика.
Во Црното Море се откриени значителни резерви на гас во рамки на меѓународно признатите ексклузивни економски зони (ЕЕЗ) на Украина и Грузија. Секогаш кога на западните држави им се одвлекува вниманието од други приоритети, Русија исто така би можела да ја обнови својата агресија против Украина со цел да добие контрола врз нејзините земјоделски ресурси, гас и ретки материјали. Конечно, Русија може да користи закани со сила наместо всушност да се бори со цел да ги принуди европските држави да ги повлечат санкциите, да ги одмрзнат руските средства или повторно да ги отворат гасоводите и нафтоводите.
Но, се појавуваат некои важни лекции. Прво, руската економија не може бесконечно да ја одржува војната против Украина. Тесните грла на трудот и производството ќе ја осудат Русија на пораз сè додека сојузниците на Украина ја одржуваат по втората половина на 2025 година. Спротивно на митот за бесконечните руски ресурси, армиите на Кремљ се далеку од непобедливи. Но, поразот на Русија бара ниво на трпение и посветеност на Западот што комбинацијата на проблематични западни лидери и нестабилна домашна политика ги доведува во прашање.
Второ, прекинот на целосните борби во Украина нема да стави крај на проблемите на Западот со Русија. Преголемиот воен сектор на Русија го поттикнува Кремљ да ја користи својата војска за извлекување богаства од соседните држави. Алтернативите – демобилизирање и предизвикување рецесија или неодредено финансирање на надуената воена и одбранбена индустрија – претставуваат егзистенцијална закана за режимот на Путин. Како и да ја заврши Русија сегашната војна, економската реалност на земјата сама по себе ќе генерира нови форми на несигурност за Европа. Далековидните креатори на политики треба да се фокусираат на ублажување на овие идни закани додека се фокусираат и на тоа како ќе заврши сегашниот круг борби во Украина. (Foreign Policy)