Хрватска сака да влезе во моќната организација на богатите. Зошто тоа ќе биде тешко

Една од најголемите меѓународни организации во која Хрватска сè уште не се приклучила е Организацијата за економска соработка и развој, скратено ОЕЦД. Официјално ги започна пристапните преговори во 2022 година, истата година кога и Бугарија и Романија. Сите други членки на ЕУ се членки на ОЕЦД.

Некои од построгите услови за приклучување се подобрувањето на контролата на државните компании, борбата против корупцијата, спречувањето на судир на интереси и проблемот со прекумерното влијание на државните компании во економијата. ОЕЦД веќе ја „сними“ состојбата во Хрватска и смета дека управувањето со државните компании е многу лошо, реформите не се спроведуваат, одговорноста на властите е минимална, а има премногу државни компании, пишува Индекс.хр.

Што е ОЕЦД и што бара од Хрватска?

Фокусот на ОЕЦД е на поттикнување на економскиот развој, зголемување на стандардот и меѓународната трговија и координација на земјите-членки во економските прашања. Исклучиво може да ги советува своите членови и нема никакви механизми на принуда.

Има 38 членки, кои се претежно најразвиените земји во светот, со неколку исклучоци. Тој е наследник на организацијата за помош на САД и Канада на земјите од Европа по Втората светска војна, а подоцна се приклучија и Јапонија, Мексико, Австралија, Јужна Кореја, поранешните социјалистички земји од Европа (Полска, Унгарија, Чешка, Словачка , итн.) и други.

Севкупно, на земјите-членки на организацијата отпаѓаат повеќе од 60 отсто од светскиот номинален бруто домашен производ (БДП), 1,37 милијарди луѓе, три четвртини од меѓународната трговија и две третини од светските странски инвестиции.

Хрватска, Романија и Бугарија се единствените членки на ЕУ кои сè уште не се во ОЕЦД и ќе им требаат неколку години за да го постигнат тоа. Состојбата во Хрватска е веќе проценета, изготвени се извештаи и утврдени се главните цели на пристапните преговори, како и потенцијалните проблеми.

Во јуни 2021 година, ОЕЦД објави дека Хрватска мора да го подобри управувањето со државните компании и препорача формирање на координативно тело за сопственост и побара поголема транспарентност и јавни објави поврзани со овие компании, како и зајакнување на автономијата и независноста на надзорните одбори. .

„Една од најважните точки на преговорите ќе бидат државните компании, владеењето на правото и судството“, изјави неодамна за Хина Улрик Кнудсен, заменик генерален секретар на ОЕЦД.

За една земја да стане членка, таа мора да ги исполни сегашните 260 „правни инструменти“. Хрватска исполни 39 од нив, од кои 11 годинава, најмалку меѓу шест кандидати. Бразил исполни 114 од нив, Романија 66, Бугарија и Аргентина 55, а Перу 49.

Најтешките преговори секако ќе се водат околу државните компании, нивното управување и нивната големина. Во претходните извештаи за Хрватска, државните компании беа повторени како главна институционална пречка за членство во ОЕЦД. Лошото управување, недостатокот на отчетност, корупцијата и општо контролата врз националната економија што ја имаат државните компании поради нивната огромна големина се сметаат за главни проблеми.

Државните компании во Хрватска ја поткопуваат конкурентноста

Прегледот на ОЕЦД за корпоративното управување со државните компании во Хрватска е многу критичен извештај за државните компании и го доведува во прашање нивниот број, (не)ефикасност, политизација и проблеми со управувањето. Последниот (преглед) е издаден во 2021 година и ја открива катастрофалната состојба во Хрватска, а се повикува и на други релевантни светски институции како што е Светска банка.

Се пренесува и процената на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) дека Хрватска има 260 јавни претпријатија на милион жители, а застапеноста на државните компании во економијата, со оглед на големината на Хрватска, е една од најголемите во ЕУ, Централна Европа. и Југоисточна Европа.

„И покрај планот на владата да го намали секторот преку приватизација и реструктуирање, државните претпријатија сè уште претставуваат значителен дел од економијата“, се вели во извештајот.

Податоците покажуваат колку се големи државните компании и колкава контрола имаат врз останатиот дел од економијата, дека вредат 47,6 отсто од БДП на Хрватска и вработуваат 66.939 работници. Ова е 5,9 отсто од вкупната вработеност, така што, доколку Хрватска стане членка на ОЕЦД, би била една од земјите со најголем удел на работници во државните компании (просекот на ОЕЦД е 2,2 отсто).

Се верува дека државните компании во Хрватска се толку распространети што го ограничуваат растот и развојот на приватниот сектор со нивната доминантна пазарна позиција, а со тоа ја поткопуваат конкурентноста во одредени индустрии.

„Во транспортниот сектор има повластен третман на три железнички компании во државна сопственост (ХЖ Инфраструктура, ХЖ Патнички превоз, ХЖ Карго), што го спречува развојот на приватните железнички компании во Хрватска. Во другите сектори, државните компании уживаат монополски статус, како на пример во секторите за управување со електрична енергија, гас и вода“, се наведува во извештајот.

Непрофитабилни, презадолжени и корумпирани државни фирми

И додека државните компании сочинуваат голем дел од економијата на Хрватска, нивните резултати се поразителни дури и на регионално ниво, а особено на ниво на ЕУ. Во периодот од 2012 до 2014 година, профитабилноста на државните компании во Хрватска била само една четвртина од профитабилноста на државните компании во земјите од Централна и Источна Европа.

Помеѓу 2007 и 2017 година, повратот на капиталот и растот на продажбата на државните компании беше помал од оној на приватните компании. Единствената година во која државните компании постигнаа поголем раст или помал пад на приходите од продажба беше 2011 година, но тоа беше единствено резултат на големите приходи на ИНА.

Постојат три главни причини за лошата профитабилност на државните компании во Хрватска: првата е високата задолженост на компаниите и високата цена на долгот, втората е бавната наплата на долговите и третата е високите трошоци за работна сила во однос на профитабилноста и останатиот дел од економијата. Податоците од 2014 година покажуваат дека трошоците за работна сила биле еднакви на 37,1 отсто од оперативниот приход, додека регионалниот просек е 25,7 отсто.

„Слабите деловни перформанси и високата задолженост на државните претпријатија генерално се припишуваат на лошото корпоративно управување и интересните групи“, се заклучува.

Што се однесува до корупцијата, ОЕЦД наведува дека во многу државни компании директорите се вработуваат според политички критериуми, без транспарентни и конкурентни јавни огласи. Нема политичка волја за реформи во државните компании, а политичката елита ги користи за лична и партиска корист.

Состојбата со корупцијата не се подобрува, впрочем е влошена во изминатите неколку години, иако се признава дека се прават формални, институционални и правни напори за подобрување на состојбата. Но, повеќето мерки се добри колку што е добра нивната имплементација, а тука има голем проблем.

ОЕЦД ќе бара подобрување на состојбата во државните компании

Во многубројните извештаи ОЕЦД јасно наведува дека во целиот свет државните компании се помалку ефикасни од приватните, но има голема разлика во квалитетот на управувањето меѓу земјите. Квалитетот на управувањето со државните компании е поврзан со законодавната рамка, нивото на корупција во институциите, политичкото влијание и самата економска големина на државните компании.

Иако ОЕЦД е организација која исклучиво мери, набљудува, советува и предупредува, самиот процес на преговори на Хрватска може да доведе до подобрување на законодавната и институционалната рамка. Пристапувањето на Хрватска е јавно поставено како следна национална надворешнополитичко-економска цел, но прашање е колку хрватската политика ќе биде подготвена да се согласи со прилично суровите барања на ОЕЦД во однос на управувањето со државните компании.

Поради самиот факт што сите досегашни власти изградија национална економија во која „правилата на игра“ ќе ги одредуваат државните компании, со самата нивна големина, а со тоа и со поставување пазарни услови, прашањето за ефикасно управување со државните компании е од многу поголемо значење за Хрватска отколку за другите земји.

Граѓаните на Хрватска, политичарите во Хрватска, државните институции, ЕУ, Светска банка, ММФ, ОЕЦД и други се целосно свесни дека државните компании се лошо менаџирани, дека се премрежени со корупција, дека дејствуваат само како партиски подружници, дека се нерентабилни, нетранспарентни и во нив царува непотизам, но прашање е во чиј интерес е тоа да се промени.

Тоа не е во интерес на политичарите затоа што ги губат лостовите на власта, не е во интерес на вработените во државните компании бидејќи тие се прилично добро заштитени со релативно високи примања, а со оглед на тоа што останатите хрватски граѓани не се мачат да бараат политики и политичари кои би ја промениле ситуацијата, единствената надеж за промена на подобро останува странскиот притисок.

ОЕЦД на тој начин го бара она што треба да го бараат самите Хрвати и опозициските политичари во Хрватска. Но, да бидеме реални, мнозинството хрватски граѓани и опозициски политичари немаат проблем со корупција, непотизам и лошото менаџирање со државните компании бидејќи се надеваат дека еден ден и тие ќе се „вклучат“ и ќе го искористуваат расипаниот систем, пишува Индекс.хр.