Еуроњуз: Зошто обновените тензии со соседите ја закочија Македонија во ЕУ?

Во руралните висорамнини каде североисточниот дел на Северна Македонија се граничи со западниот дел на Бугарија, работниците работат на последната фаза на изградба на стратешки критичен брз пат што ги поврзува главните градови Скопје и Софија. Патот е дел од планираната рута Коридор 8 што го поврзува италијанскиот јадрански брег по море со Албанија, а потоа се протега низ Северна Македонија до пристаништето Варна на брегот на Црното Море во Бугарија. Во тек е и железничко поврзување по истиот коридор. Кога ќе биде завршен, ќе ги закотви нациите од Западен Балкан Албанија и Северна Македонија во транспортната и трговската мрежа на Европа, буквално трасирање на нивниот пат кон Европската унија, а истовремено ќе му обезбеди на НАТО стратешки воен коридор.

Но, проектот за железница и пат, како и обидот на Северна Македонија да се приклучи на европскиот блок, е наместен со пречки, одложувања и спорови. Популистичкиот премиер на земјата, Христијан Мицкоски, ја обвини Бугарија дека не е посветена на изградбата на  железничката рута на нејзина територија, велејќи дека пругата ќе заврши во „ќор-сокак“ на бугарската граница. Тој се закани дека ќе ги пренасочи средствата на ЕУ посветени на проектот на друга рута позната како Коридор 10, која ќе го поврзе Скопје со Белград и Будимпешта на север, каде што во владата се евроскептичните националисти кои се сметаат за блиски до Мицкоски.

Спорот за коридорот доаѓа во време на она што бугарските власти го гледаат како натамошно заплеткување на односите меѓу двете земји, кои паднаа на ново ниско ниво откако десничарската партија ВМРО-ДПМНЕ постигна победа на парламентарните и претседателските избори во Северна Македонија во мај минатата година.

Долгогодишниот спор со Грција за името на Северна Македонија, исто така, повторно се појави, бидејќи националистите во Скопје неформално ја нарекуваат земјата како „Македонија“, што властите во Атина го гледаат како очигледно кршење на договорот од Преспа од 2018 година. Тоа значеше дека немаше едногласен договор меѓу амбасадорите на ЕУ минатата недела за отворање на првите преговарачки поглавја со Северна Македонија. Соседна Албанија, пак, доби зелено светло.

И покрај тоа што Албанија сега го престигна својот сосед, официјалните лица во Брисел и Скопје сè уште се надеваат дека неодамна поставената македонска влада ќе остане фокусирана на нејзиниот пристапен пат. Извршната власт на ЕУ се обложува на својот нов План за раст од 6 милијарди евра за Западен Балкан, според кој ќе инјектира инвестиции во шесте земји кандидати од Западен Балкан во следните три години во замена за реформи дизајнирани да ги доближат нивните економии и општества до ЕУ. Земјите кои нема да успеат да ги постигнат своите реформски цели може да видат дека средствата доделени за нив се пренасочуваат кон други земји во регионот на Западен Балкан. Извори од ЕУ велат дека моделот е дизајниран да создаде „конкуренција“ меѓу соседите и да поттикне побрзи реформи.

„За среќа, новата влада во Северна Македонија навистина го прифати процесот на пристапување во ЕУ, како и претходната влада“, рече дипломатски извор. „Кога новата влада положи заклетва, немаше големи отстапувања од реформската агенда за која преговараше претходната влада. Но, доказот е во пудингот. Ќе треба да почекаме и да видиме дали ќе ги спроведат овие реформи“, додаде дипломатот.

Моделот пари за реформи е дел од планот на Брисел за забрзување на реформите за низа прашања, вклучувајќи го владеењето на правото, независноста на судството и борбата против корупцијата. Реформските агенди се очекува да бидат одобрени веќе во октомври, што значи дека првите плаќања за „предфинансирање“ би можеле да бидат исплатени до крајот на оваа година. Сите земји – со исклучок на Босна и Херцеговина – до денес треба да ги поднесат своите нацрт-реформски агенди, бидејќи официјалните лица во Сараево сè уште одлучуваат како парламентарното собрание на земјата треба да ги одобри плановите.

Друг функционер на ЕУ, кој сакаше да остане анонимен, додаде дека справувањето со корупцијата е еден од најголемите предизвици во Северна Македонија и другите земји кандидати во регионот, но дека извршната власт на ЕУ има робусни механизми за да го заштити своето финансирање.

„Корупцијата е присутна. Но, ние имаме политика на нулта толеранција за корупција и многу строги рамки“, рече претставникот на ЕУ, „Ако тоа се случи, нашите механизми стапуваат во сила“.

Но, дури и ако Скопје успешно ги исполни сите свои цели и ги искористи придобивките од Планот за раст, може да напредува на својот пат кон членство во ЕУ само ако продолжи да ги поправа односите со соседна Бугарија. Тоа ќе се покаже како предизвик бидејќи пратениците во Софија и Скопје продолжуваат да разменуваат борбена реторика. Секоја земја-членка мора да даде експлицитно зелено светло за отворање на секој чекор во процесот на пристапување во ЕУ.

Одговарајќи на неуспехот на амбасадорите на ЕУ да продолжат со пристапните преговори со Северна Македонија, поранешниот бугарски премиер Бојко Борисов – кој ја предводи најголемата партија во бугарскиот парламент и претседава со нејзиниот комитет за надворешни работи – рече дека Скопје мора да „се соочи со последиците од своите постапки“, обвинувајќи ја владата на Мицкоски дека ја обвини Бугарија за одложување на нејзината кандидатура за членство. Борисов неодамна повика на оставка на заменик-премиерот и министерот за транспорт на Северна Македонија по војната на зборови што ја вклучи рутата на Коридорот 8 што ги поврзува главните градови на земјата. Бугарија ќе гласа на седмите избори за само три години на 27 октомври, по повеќекратните неуспеси да се формира влада. (Еуроњуз)